Podstawy warsztatu filologa
Bibliografia:
1. Gazda, Słownik terminów literackich,
2. J. Czachowska, R. Loth, Przewodnik polonisty,
3. H. Estreicher, Bibliografia polska.
Almanach — publikacja periodyczna (czasopismo o regularnej częstotliwości ukazywania się), najczęściej rocznik lub jednorazowa, zawierająca zebrane artykuły i informacje dotyczące wielu lub jednej dziedziny życia, nauki, sztuki, np. dane kalendarzowe, fakty historyczne, artykuły z określonej dziedziny nauki albo sztuki, alfabety i języki świata, genealogie, biografie, dane statystyczne, informacje ekonomiczne i polityczne.
Monografia — praca naukowa omawiająca jakieś zagadnienie w sposób wyczerpujący. Zebranie i omówienie wszystkich dostępnych informacji dotyczących bezpośrednio danego zagadnienia. Monografię można stworzyć dla każdego tematu: osoby, grupy ludzi, wydarzenia, miejsca geograficznego, urządzenia, części tego urządzenia, metody postępowania, pojęcia abstrakcyjnego, itd.
Ponadto monografiami nazywa się opisy leków i surowców farmaceutycznych w farmakopeach (zawierające m.in. metody identyfikacji i obowiązujące wymogi co do omawianych surowców).
Przyczynek — praca niewielkich rozmiarów, mająca służyć wyjaśnieniu jakiejś ogólniejszej kwestii; szczegół uzupełniający.
Żywa pagina — informacja drukowana u góry strony nad tekstem. Jest to najczęściej tytuł dzieła lub rozdziału, a w encyklopediach i słownikach pierwsze lub ostatnie słowo (lub jego pierwsza sylaba) na stronie.
Kompendium — (łac. compendere); w miarę pełny, ale zwykle podany w sposób skrótowy zasób wiedzy na jakiś konkretny temat, zawierający "esencję" tej wiedzy. Kompendium może także stanowić podsumowanie jakiegoś większego dzieła lub pracy naukowej. W większości przypadków koncentruje się na wybranych zagadnieniach będących przedmiotem badań lub zainteresowania ludzi (np. hydrologii, medycyny lub metrologii), podczas gdy encyklopedia "uniwersalna", będąca w swej istocie kompendium wszystkich kompendiów, stara się zgromadzić wiedzę z wszystkich dziedzin poznania.
Miscellanea — (z łac. rozmaitości); zbiór tekstów różnych autorów i różnej treści; dział w czasopismach, zawierający notatki z różnych dziedzin.
Silva rerum — (łac. las rzeczy); zbiór rozmaitych wiadomości albo utworów różnej treści; dawniej księga domowa lub rodzinna, w której zapisywano dorywczo różne wydarzenia.
Iluminacja — (łac. illuminare); średniowieczne zdobnictwo książkowe, pierwotnie w postaci ozdobnych linii i inicjałów oraz coraz bardziej skomplikowanych wzorów. Wraz z rozwojem pojawiają się złocenia, które mogły przejawiać się nawet w formie złotych liter pisanych na barwionym purpurą pergaminie. Iluminacja, zwłaszcza w sztuce dojrzałego średniowiecza mogła przyjąć formę dekoracyjnych rysunków wykonywanych technikami malarskimi lub też mogła wykorzystywać malowane (często ilustracyjne) miniatury figuralne, umieszczane na kartach manuskryptów, a później także pierwszych druków. Iluminacje zasadniczo dotyczyły dwóch obszarów na karcie: rozbudowanych kompozycji inicjałowych, oraz wypełnienia marginesów (bordiur). Pierwotnie oznaczało zdobienie złotem karty książki.
Antologia — (gr. anthos); pojedyncza publikacja albo seria wydawnicza wydana drukiem lub cykl audycji radiowych bądź kolekcja nagrań płytowych itp. - będąca wyborem dzieł lub ich fragmentów, jednego lub wielu autorów, dokonana według określonych zasad, opatrzona tytułem.
Pierwodruk — pierwsze opublikowanie drukiem jakiegoś utworu (najcenniejsze wydanie książki).
Verso — (łac. verso); w bibliologii i typografii to odwrotna (czytana jako kolejna po stronicy recto) stronica karty, zwykle oznaczona parzystą paginą. Zwana również stronicą drugą, lewą lub parzystą, jak też odwrotem.
Recto — (łac. rectus); w typografii to pierwsza (czytana najpierw) stronica karty, zwykle oznaczona nieparzystą paginą. Zwana również stronicą pierwszą, prawą lub nieparzystą.
Pagina — (łac. stronica); w poligrafii to liczba wskazująca kolejny numer stronicy. Paginę umieszcza się nad lub pod kolumną druku.
Inkunabuł — (łac. incunabula); umowne określenie pierwszych druków, a także pierwocin innych technik graficznych. Inkunabuły formą przypominają rękopis. Brak karty tytułowej, wszystkie dane o autorze, drukarzu, miejscu i roku wydania umieszczone są często na końcu dzieła w kolofonie. Za początek powstawania inkunabułów przyjęto datę ukazania się pierwszego inkunabułu: Biblii 42-wierszowej wydanej przez Johannesa Gutenberga w roku 1455.
Transkrypcja — system zapisu głosek danego języka za pomocą symboli graficznych (pisownia fonetyczna).
Transliteracja — metoda przepisywania tekstu zapisanego oryginalnie znakami jednego pisma fonetycznego (alfabetu) z użyciem znaków (liter) innego pisma fonetycznego.
Studium — szkic przygotowawczy poprzedzający stworzenie dzieła sztuki.
Rozprawa — forma wypowiedzi naukowej lub filozoficznej przybierająca czasem postać dysertacji lub traktatu.
Kalendarium — chronologiczny zestaw wydarzeń.
Szkic — wstępna realizacja koncepcji artystycznej (malarskiej, literackiej itp).
Winieta — (fr. vignette); ozdoba w druku, którą może stanowić ornament, ilustracja okolona ornamentem lub dekoracyjnie ujęta scena figuralna. W pierwszych winietach wykorzystywano motyw winorośli, przejęty ze zdobnictwa rękopisów.
Chrestomatia — wydawnictwo zawierające wybrane teksty różnych twórców, opublikowane w całości lub we fragmentach. Najczęściej przeznaczone do użytku szkolnego.
Antykwa — w znaczeniu potocznym każde pismo proste, w odróżnieniu od pochyłego, czyli kursywy.
Akapit — wcięcie, odstęp pierwszego wiersza tekstu od lewego marginesu, a także samodzielny fragment tekstu ujęty między dwoma wcięciami.
Ekslibris — (łac. ex libris); znak własnościowy. Najczęściej ma postać kartki z napisem obejmującym imię i nazwisko lub nazwę instytucji oraz z symbolem powiązanym z osobą właściciela, która wklejana jest na odwrocie przedniej okładki.
Cimelia — (gr. keimelion); obiekty lub zbiory o wyjątkowej wartości, z powodu której są chronione przed powszechnym dostępem i eksponowane na szczególnych zasadach.
Kustosz — oznaczenie kolejności następstwa składek. W kodeksie rękopiśmiennym przyjmował postać liczb umieszczonych na dolnym marginesie ostatniej strony składki (ten sam element w książce drukowanej określa się mianem sygnatury). Początkowo używano do tego celu cyfr rzymskich, później arabskich, a także liter. W książkach drukowanych jest to wyraz lub jego początek umieszczony pod kolumną tekstu (bliżej prawego marginesu), od którego zaczynał się tekst następnej składki, karty lub stronicy (w rękopisach ten sam element nazywano reklamantem).
Incipit — początkowe wyrazy lub pierwsze zdanie tekstu (głównie ksiąg rękopiśmiennych), które niejednokrotnie stanowiły podstawę do opisu bibliograficznego, ponieważ zawierały informację o tytule i autorze dzieła. Często wyróżniony był graficznie lub kolorystycznie. Współcześnie incipit używany jest w funkcji tytułu utworu, któremu autor go nie nadał.
Preprint — dokument wydany wstępnie przed właściwym opublikowaniem, najczęściej referat przygotowany na konferencję, sympozjum.
Wersaliki — duże litery alfabetu.
Kapitaliki — czcionki liter o wyglądzie wersalików, czyli dużych liter, ale mające szerokość i grubość małych liter tekstowych. Stosuje je się zwykle dla wyróżnienia np. nazwisk, terminów.
Italiki — pismo pochyłe, kursywa.
Bibliografia – gr. sztuka opisywania ksiąg;
Biblioteka – uporządkowany zbiór ksiąg;
Bibliologia – nauka o książkach;
Bibliozofia – filozofia ksiąg.
W starożytnej Grecji bibliograf był kopistą; w Rzymie – indices – rejestr dzieł Kallimacha. Stopniowe przechodzenie w stronę liryki.
XVII w. – znaczenie nowożytne bibliografii; Bibliographia politica G. Naude.
Mikołaj Rej pisał o tym, z jakich źródeł korzystał.
K. Warszewicki, Królowie, święci, wojownicy, pisarze polscy (Rzym);
Sz. Starowolski (barok), Setnik pisarzów polskich (1625, Frankfurt);
J. S. Hoppius, Poczet historyków polskich w zarysie ( 1707, Gdańsk);
Załuski (czasy saskie), Biblioteka pisarzy polskich (1752, Warszawa);
Biblioteka pisarzy polskich tworzących w języku polskim.
XBW-> Ignacy Krasicki (oświecenie), O rymotwórstwie i rymotwórcach
XIX w.
Joachim Lelewel, Bibliograficznych ksiąg dwoje (1823-26, Kraków);
F. Będkowski, Historia literatury Polski;
H. Juszyński, Dykcjonarz poetów polskich (1820, Kraków);
J. M. Ossoliński, Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej;
A. Jocher, Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce (Wilno);
M. Wiszniewski, Historia literatury polskiej (1840, Kraków).
Bibliografia zajmuje się jednostkami:
1. Dokumenty (utrwalony wyraz ludzkiej myśli);
a) graficzne;- samoistne (odrębne pod względem poligraficznym i graficznym; zwarte – 1 lub wielotomowe; periodyczne; odbitki);
- niesamoistne (fragmenty, rozdziały).
b) artykuły bibliograficzne;
c) dokumenty z tekstem pozajęzykowym (tablice matematyczne, nuty).
2. Fotokopie i mikrofilmy;
3. Maszyno-kopie, rękopisy;
4. Dokumenty audiowizualne.
Rodzaje opracowań bibliograficznych:
1. Wydawniczo-formalne;
a) Terytorialne (międzynarodowe, regionalne); prymarne – normatywne (BN);
b) Podmiotowe (teksty literackie);
c) Wydawnicze;
d) Forma piśmiennicza (np. powieść);
2. Treściowe;
...
trzycentas