Imprezy turystyki krajoznawczej – zasady organizacji i obsługi
Wycieczka jako przykład, imprezy turystyki krajoznawczej
Organizowane dla młodzieży imprezy krajoznawczo-turystyczne należą do najpopularniejszych form działalności turystycznej realizowanej w szkole. Ich przygotowanie nie wymaga spełnienia szczególnych warunków ani ze strony uczestników – są to imprezy powszechnie dostępne dla młodzieży i dzieci już od najmłodszego wieku – ani przez organizatorów – każdy nauczyciel pracujący w szkole może być organizatorem i kierownikiem takiej wycieczki (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r.). Najczęściej wymienianym celem tego typu wyjazdów jest kształtowanie i popularyzacja wśród młodzieży zainteresowań krajoznawczych związanych z poznawaniem swojego regionu i ojczyzny.
Społecznie wysoko oceniane wartości związane z działalnością krajoznawczo-turystyczną sprawiają, że stanowi ona integralną część procesu dydaktyczno-wychowawczego i powinna być organizowana przez wszystkie szkoły w ramach zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych oraz przez placówki wychowania pozaszkolnego, placówki opiekuńczo-wychowawcze i inne instytucje oświatowo-wychowawcze.
Szkoła, jako instytucja wychowawcza, przeżywa poważny kryzys, podobnie zresztą jak i inne środowiska wychowawcze, nie wyłączając rodziny. Innym godnym zastanowienia faktem jest to, że przy rosnącym dobrobycie materialnym, ogólnym wzroście ruchu turystycznego, rozbudowie bazy turystycznej, rozwoju komunikacji maleje liczba organizowanych przez szkoły wycieczek i innych wyjazdów turystycznych. Szkoła przestaje być organizatorem, przestaje inspirować i animować działania turystyczne uczącej się w niej młodzieży. Coraz bardziej zawiłe przepisy, nadmierny strach przed odpowiedzialnością, a jednocześnie brak uregulowań dotyczących gratyfikacji finansowych nie skłaniają nauczycieli do podejmowania tego rodzaju działalności. W dyskusjach nad problemami wychowawczymi należałoby pamiętać, że dobrze realizowane wycieczki turystyczno-krajoznawcze dostarczają wychowawcom niezwykłych sytuacji i możliwości, by przekazywać młodzieży system właściwych postaw i wartości.
Nie należy również zapominać, że turystyka to forma rekreacji, a rekreacja jako dziedzina kultury fizycznej jest domeną wychowania fizycznego i obowiązkiem zwłaszcza nauczyciela tego przedmiotu powinna być organizacja imprez turystycznych w szkole. Z uwagi na program przygotowania zawodowego absolwenci akademii wychowania fizycznego i innych szkół pedagogicznych o podobnym profilu są szczególnie predestynowani do tego rodzaju zajęć. Wycieczki turystyczne nie powinny być sporadycznym, przypadkowym wydarzeniem w życiu szkoły, ale stanowić ważne, systematyczne, metodycznie i programowo zintegrowane z systemem edukacji, ujęte w minimach formy zajęć obligatoryjnych.
Zasady organizacji imprez turystyki krajoznawczej
Zasady organizacji imprez turystycznych zostaną omówione na przykładzie szkolnej wycieczki turystyczno-krajoznawczej – formy, która w szkolnej działalności w zakresie turystyki jest najbardziej popularna, najmniej skomplikowana organizacyjnie i przeznaczona do realizacji bez szczególnych ograniczeń. W opracowaniu przyjęto schemat omawiania niezbędnych czynności przygotowawczych, realizacji i rozliczenia imprezy, a także zakres podstawowych wiadomości wychowawczo-pedagogicznych oraz prawnych.
Podczas analizowania procesu przygotowywania imprez turystycznych, tak jak przy analizowaniu każdego działania, rozpatruje się trzy etapy:
- przygotowawczy,
- główny – realizacji imprezy,
- końcowy – rozliczenia i podsumowania imprezy.
ETAP I PRZYGOTOWANIE WYCIECZKI
Etap przygotowawczy jest pierwszym etapem prac organizacyjnych związanych z realizacją imprezy, jaką jest wycieczka. Można tu wymienić następujący zakres czynności:
1. Określenie celów i zadań wycieczki – planowanie.
2. Wybór środowiska, terenu i trasy.
3. Wybór obiektów bazy noclegowej, żywieniowej i środków transportu oraz ich rezerwacja.
4. Organizacja i przygotowanie kadry.
5. Przygotowanie dokumentacji wycieczki.
6. Przeprowadzenie działań w zakresie reklamy i informacji o imprezie.
7. Nabór uczestników.
8. Przygotowanie środków finansowania imprezy.
9. Przygotowanie niezbędnego sprzętu i urządzeń.
10. Przygotowanie osób funkcyjnych i sekcji.
Określenie celów i zadań wycieczki – planowanie
Plan jest to szkic, zarys, układ tego, co zamierza się zrealizować. Ustalenie koncepcji wycieczki powinno się zacząć od uświadomienia sobie potrzeb i możliwości uczestników, funkcji i celów działalności krajoznawczo-turystycznej oraz własnych możliwości.
Podstawowym celem działalności turystyczno-krajoznawczej szkół i innych placówek oświatowo-wychowawczych jest wszechstronne kształtowanie rozwoju osobowości dzieci i młodzieży oraz ich psychofizyczny rozwój.
Przy formułowaniu celów należy uwzględniać podstawowe funkcje turystyki:
- wychowawczą,
- kształcącą,
- wypoczynkową,
- zdrowotną,
- rozrywkową.
Nie oznacza to, że każda z tych funkcji powinna być zrealizowana podczas jednego wyjazdu. Niemniej, planując cele wycieczki, warto mieć na uwadze wszechstronny rozwój młodzieży i szeroki zakres możliwości, jakie stwarzają różnego rodzaju wyjazdy turystyczne. Szczegółowe instrukcje dotyczące celów szkolnego ruchu turystyczno-krajoznawczego znajdują się w odpowiednich zarządzeniach. Według rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 8 listopada 2001 r. działalność w zakresie krajoznawstwa i turystyki służyć powinna w szczególności:
- poznawaniu kraju, jego środowiska przyrodniczego, tradycji, zabytków kultury i historii,
- poszerzaniu wiedzy z różnych dziedzin życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego,
- wspomaganiu rodziny i szkoły w procesie wychowania,
- upowszechnianiu wśród dzieci i młodzieży zasad ochrony środowiska naturalnego oraz umiejętności korzystania z zasobów przyrody,
- podnoszeniu kondycji zdrowotnej oraz sprawności fizycznej,
- poprawianiu stanu zdrowia dzieci i młodzieży, szczególnie pochodzących z terenów zagrożonych ekologicznie,
- upowszechnianiu form aktywnego wypoczynku,
- przeciwdziałaniu patologii społecznej.
Krajoznawstwo w turystyce dzieci i młodzieży powinien cechować ścisły związek z kulturą regionu w którym one wyrastają powinno ono wychować do kultury przez kontakty z jej dobrami materialnymi i duchowymi. Młodzi turyści mają wyjątkową okazję spotkania z zabytkami, dziełami sztuki, z miejscami pamięci narodowej, instytucjami kulturalnymi i przejawami życia kulturalnego. Warto, by turystyka kształtowała rozwój emocjonalny i rozbudzała wrażliwość estetyczną.
Przykładowym celem krajoznawczym wycieczki może być poznanie zabytków architektury danej miejscowości, udział w koncertach, przedstawieniach, imprezach kulturalnych. Celem z zakresu wychowania zdrowotnego zaś dobrze uczynić hartowanie organizmu, poprawę kondycji fizycznej, regenerację sił fizycznych i psychicznych, rozwój sprawności i wydolności itp.
Wycieczki powinny również wyczulić młodzież na sprawy poszanowania przyrody i środowiska, wdrażać do zagadnień czynnej ich ochrony, uczyć opieki nad środowiskiem, pomnikami przyrody, uwrażliwiać na naturalne piękno.
Sprecyzowane w odniesieniu do konkretnej wycieczki, stylistycznie i metodycznie poprawne cele i zadania są podstawą dobrego programu – niezbędnej części dokumentacji każdej imprezy turystycznej. Pamiętać jednak należy, aby program krajoznawczy był tak dobrany, by kształtował i uwzględniał również potrzeby uczestników w tym zakresie, nie był nużący czy przeładowany materiałem znacznie wykraczającym poza zainteresowania lub nie uwzględniał możliwości percepcji turystów.
Wybór środowiska, terenu i trasy
Po wstępnych ustaleniach programowych organizator wyjazdu musi wziąć pod uwagę długość czasu, który ma do dyspozycji, porę roku i miejsce wyjazdu oraz przewidywane warunki pogodowe. Od tego, czy ma to być wycieczka 1-, 2- czy 3-dniowa zależeć będzie długość planowanej trasy. Należy w tym zakresie dokonać wyboru rozsądnego, uwzględniając m.in. funkcję wypoczynkową, jaką powinna spełniać turystyka. Nie można planować wyjazdu do miejscowości oddalonej o 500 kilometrów, jeśli do dyspozycji ma się tylko jeden lub dwa dni.
Organizatorów obowiązują także zalecenia metodyczne dotyczące stopniowania trudności, które powinny uwzględniać możliwości fizyczne i psychiczne uczestników imprez turystycznych. Przepisy dotyczące szkolnej działalności turystyczno-krajoznawczej wyraźnie określają, że dla klas młodszych należy organizować imprezy turystyczne najpierw w obrębie tej samej miejscowości, okolicy miejsca zamieszkania, a następnie na terenie województwa i regionu. Planując trasę, trzeba zwracać uwagę na obciążenie uczestników wysiłkiem, także wtedy, kiedy dotyczy to przejazdów autokarowych czy koleją. Znaczne zmęczenie i znużenie może mieć niekorzystny wpływ na samopoczucie i koncentrację uwagi uczestników, a od tego bezpośrednio zależy nie tylko ich zaangażowanie i percepcja, ale również zdrowie i bezpieczeństwo. Jako normy należy przyjąć tu zalecenia metodyczne dotyczące ogólnych zasad planowania długości tras i czasu na ich pokonanie.
Powszechnie przy planowaniu norm długości tras zaleca się regułę, która wskazuje, że w zależności od możliwości uczestników na pokonanie dziennego. etapu powinno się przewidzieć od 3 do 6 godzin tzw. czystej wędrówki – bez przerw i postojów. Zróżnicowanie zależy od wielu czynników, takich jak wiek, stopień przygotowania psychofizycznego, kolejny dzień wędrówki itp. Dla przykładu: przy założeniu, że autokar jedzie ze średnią prędkością 60 km/godz., można wyliczyć te normy w kilometrach i będzie to odpowiednio od 180 do 360 km dziennie. Jeśli planowanie dotyczy wędrówek pieszych, to w dogodnych warunkach, idąc z grupą średnio 4 km/godz., można w ciągu dnia pokonać od 12 do 24 km. W planie czasowym należy zwrócić dodatkowo uwagę na konieczne przerwy, dobór właściwych miejsc parkowania i postoju oraz zakaz przewozu autokarem dzieci i młodzieży po zmroku.
W wyborze merytorycznym trasy trzeba uwzględnić atrakcyjność i znaczenie poznawcze proponowanych walorów, tak by w edukacji młodzieży nie zabrakło wiedzy na temat tych miejsc w Polsce, których wartość ma znaczenie szczególne. Pomocą będą tu materiały dydaktyczno-krajoznawcze omawiające najważniejsze centra krajoznawcze Polski. W pozycji Geografia turystyki Polski (Lijewski i in. 2002) autorzy szczegółowo opisują najcenniejsze walory turystyczne naszego kraju, w tym główne – najważniejsze miejscowości o znaczeniu międzynarodowym i najwyższym znaczeniu krajowym.
Wybór obiektów bazy noclegowej, żywieniowej i środków transportu oraz ich rezerwacja
Realizacja tego punktu jest konsekwencją wcześniejszych ustaleń. Po podjęciu decyzji o długości wyjazdu i liczbie noclegów, przyjęciu programu, który zamierza się realizować, można określić, ile posiłków trzeba zaplanować, przewidzieć możliwości i potrzeby transportu.
Wybór obiektu noclegowego w sposób istotny wpływa na komfort wypoczynku uczestników i w związku z tym nie powinien to być wybór losowy. Po dokonaniu ustaleń dotyczących terenu oraz uwzględnieniu możliwości finansowych przedsięwzięcia należy dokonać możliwie najlepszego wyboru bazy, analizując następujące czynniki:
- liczbę, wiek, płeć i stan zdrowia uczestników,
- położenie oraz rozkład izb i obiektów,
- warunki sanitarne budynków,
- możliwości organizowania zaplanowanych zajęć (rekreacja, zajęcia świetlicowe) w przyległym terenie i w obiektach,
- bezpieczeństwo uczestników,
- dogodne połączenia komunikacyjne,
- inne elementy bazy turystycznej towarzyszącej,
- cenę noclegu.
Istotną sprawą jest sprawdzenie, czy obiekt noclegowy spełnia odpowiednie normy i czy może być wykorzystywany do organizacji wycieczek szkolnych. Zaleca się, aby przy tego rodzaju imprezach korzystać z szeroko dostępnej oferty schronisk młodzieżowych PTSM. Jest to baza przystępna cenowo, o coraz lepszym standardzie, wyspecjalizowana w tego typu usługach.
Problemem do rozwiązania jest również kwestia wyżywienia uczestników. Kierownik wycieczki bezwzględnie odpowiada za wyżywienie powierzonych jego opiece dzieci. Niedopuszczalne jest pozostawienie problemu podstawowych posiłków w gestii samej młodzieży. Sposób zapewnienia posiłków będzie uzależniony m.in. od długości wyjazdu. Nawet jeśli jest to wyjazd kilkugodzinny i nie planuje się zasadniczo zbiorowego wyżywienia, należy ująć w programie i zorganizować niezbędną przerwę, tak by umożliwić uczestnikom spożycie zabranego z domu suchego prowiantu. Powinno to mieć miejsce w warunkach zapewniających odpowiednią higienę (np. umycie rąk, toaleta), z możliwością dokupienia napojów czy drobnych przekąsek. Jako zasadę należy przyjąć zalecenie, że żywienie uczestników wycieczki szkolnej powinno być zbiorowe, nadzorowane i kontrolowane przez kierownika imprezy. Młodzież musi otrzymać przynajmniej jeden ciepły posiłek dziennie. W zapewnieniu wyżywienia można skorzystać ź dwóch możliwości: albo wybrać ogólnie dostępną ofertę gastronomiczną albo – uwzględniając warunki obiektu noclegowego i rozkład czasowy programu – zdecydować się na formę znacznie bardziej integrującą grupę – na przygotowywanie wspólnego posiłku we własnym zakresie. W sieci schronisk PTSM każdy obiekt ma na wyposażeniu kuchnię oraz podstawowe naczynia i sztućce.
Wybierając bazę noclegową lub żywieniową należy pamiętać o wcześniejszym zamówieniu tych usług oraz o potrzebie posiadania przed imprezą i w czasie jej trwania pisemnych potwierdzeń dokonanych rezerwacji.
Organizacja i przygotowanie kadry
Po ustaleniach dotyczących liczby uczestników, kierunku wyjazdu i rodzaju transportu, trzeba zapewnić młodzieży niezbędną opiekę kadrową. Liczbowe i jakościowe wymagania personalne precyzyjnie podają przepisy (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 r.).
Za realizację każdej wycieczki turystycznej odpowiada kierownik wycieczki. Do jego obowiązków należy nadzór nad całością prac związanych z przygotowaniem, realizacją i rozliczeniem wycieczki. Jednocześnie kierownik pełni funkcję opiekuna powierzonych mu dzieci. Kto może być kierownikiem oraz jaki jest zakres jego obowiązków, mówi ww. akt prawny.
W określonych tymi samymi przepisami sytuacjach do pomocy kierownikowi mogą zostać powołani opiekunowie. Opiekunem sprawującym opiekę nad uczniami biorącymi udział w wycieczce może być osoba spełniająca te same kryteria, co kandydat do funkcji kierownika, a dodatkowo za zgodą dyrektora inna pełnoletnia osoba. Ta adnotacja pozwala, aby funkcję opiekuna pełnił na wycieczce na przykład rodzic któregoś dziecka, nawet jeśli jest to osoba bez odpowiednich, formalnych kwalifikacji. Do podstawowych obowiązków opiekuna wycieczki należy:
- współdziałanie z kierownikiem w pełnej realizacji programu i harmonogramu wycieczki,
- dopilnowanie, aby wszyscy uczestnicy przestrzegali regulaminu, ze szczególnym uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa, od chwili rozpoczęcia do zakończenia wycieczki,
- nadzór nad wykonaniem przez uczestników przydzielonych im zadań,
- wykonanie innych zadań związanych z realizacją wycieczki, zleconych przez kierownika wycieczki.
Na imprezach turystyki popularnej – wycieczkach turystyczno-krajoznawczych – dla zapewnienia niezbędnej opieki nad młodzieżą udającą się poza miejscowość, w której mieści się szkoła, opiekę powinna sprawować minimum jedna osoba dla grupy 15 uczniów. Jeśli nie przekracza się granic miejscowości, w której mieści się szkoła, i nie korzysta ze środków transportu, trasa nie wiedzie przez miejsca o szczególnym natężeniu ruchu drogowego, na jednego opiekuna (kierownika) może przypadać grupa do 30 uczniów. Adekwatnie, biorąc pod uwagę przede wszystkim doświadczenia w tym zakresie, należy dobierać liczbę opiekunów w zależności od stopnia niepełnosprawności uczestników wycieczki, dzieci młodszych, czy w innych szczególnych warunkach.
Wybór kadry ze względu na charakter pracy i związaną z tym odpowiedzialność powinien być bardzo uważny i tak poprowadzony, aby zapewniał dobre prognozy nie tylko w kwestii opieki i przekazu wiadomości, ale także ułatwiał realizację celów wychowawczych. Opiekunem musi być osoba odpowiedzialna, mająca dobry kontakt z młodzieżą oraz rozumiejąca jej potrzeby.
Każda osoba pełniąca funkcję opiekuna na wycieczce szkolnej lub innym wyjeździe z młodzieżą powinna złożyć pisemne oświadczenie i deklarację o przyjęciu odpowiedzialności za zdrowie i bezpieczeństwo dzieci zgodnie z obowiązującym wzorem.
...
Aguuul6