Wykładnia prawa

Termin „wykładnia”, inaczej „interpretacja prawa”, oznacza proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych (egzegeza tekstu prawnego). Jeżeli tekst prawny jest zrozumiały to nie wymaga on interpretacji. Wykładnia ma prowadzić do prawidłowego zrozumienia tekstu prawnego.

System prawny: otwarty (zezwolenie stosowania analogii i wykładni rozszerzającej), zamknięty (zakaz analogii i wykładni rozszerzającej).

Potrzeba przeprowadzenia wykładni prawa wynika z:

-          nieuniknionych naturalnych niejednoznaczności języka naturalnego i języka prawnego,

-          błędów popełnianych przez ustawodawcę,

-          braku staranności w tekstach prawnych

Podział wykładni ze względu na dyrektywy (ze względu na sposób dokonywania wykładni):

a)     wykładnia językowa

Uwzględnia kontekst językowy (polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych przy wykorzystaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i naturalnego, a także na zastosowaniu reguł poprawnego myślenia i specyficznych reguł logiki prawnej).

Nieruchomość = grunt (mówiąc o nieruchomości możemy interpretować to jako grunt, mówiąc o gruncie możemy mieć na myśli znaczenie nieruchomości).

b)     wykładnia systemowa

Zakłada, że prawo to jakiś system. Nie można interpretować tekstu prawnego w oderwaniu od innych tekstów.

Dokonując wykładni systemowej należy mieć na względzie to, iż w systemie prawa nie powinno być norm sprzecznych oraz to, że umieszczenie interpretowanego przepisu właśnie w tym, a nie innym miejscu aktu normatywnego podyktowane zostało racjonalnymi względami i zostało przez ustawodawcę świadomie postanowione, a zatem oddziałuje na znaczenie przepisu przez kontekst, w jakim ten przepis się znalazł.

c)      wykładnia funkcjonalna

Zastanawiamy się po co ustawodawca wprowadził te prawo, jakie ono miało cele i co ustawodawca chciał osiągnąć.

Jej istota wyraża się w ustaleniu znaczenia przepisu zgodnie z celem jaki chciał osiągnąć ustawodawca stanowiąc ten przepis, gałąź prawa lub cały system prawa.

Pierwszeństwo ma wykładnia językowa, jeżeli jest ona nie zrozumiała to przechodzimy do wykładni systemowej i funkcjonalnej.

Efekt przełamania – pierwszeństwo wykładni systemowej i funkcjonalnej nad wykładnią językową; nie ma jej gdy mamy do czynienia z kompetencjami, uchyleniami i obowiązkami.

Podział wykładni ze względu na podmiot dokonujący:

-          wykładnia autentyczna (ten kto napisał, ten dokonał interpretacji aktu normatywnego),

-          wykładnia legalna (dokonywania przez specjalnie uprawniony do tego organ),

-          wykładnia operatywna (dokonuje organ stosujący prawo na potrzeby tego procesu),

-          wykładnia doktrynalna (dokonują jej naukowcy w postaci pism badawczych),

-          wykładnia nieoficjalna

Podział wykładni ze względu na zakres:

-          wykładnia literalna (wykładnia dosłowna z aktem normatywnym),

-          wykładnia rozszerzająca (wykładnia pozwala na rozszerzenie prawa i obowiązków),

-          wykładnia zwężająca (wykładnia w porównaniu z tekstem prawnym jest węższa)

Praworządność

Praworządność – jest stanem faktycznym polegającym na tym, że państwo działa za pośrednictwem swoich organów zgodnie z obowiązującym prawem (przestrzega prawa). Oznacza to, że proces sprawowania władzy publicznej w państwie opiera się przede wszystkim na prawie. Praworządność wyraża się w tym, iż decyzje władcze funkcjonariuszy publicznych są zarówno co do swej merytorycznej treści, formy i trybu podejmowania wyznaczane przez obowiązujące prawo.

Praworządność:
- dotyczy działań państwa, nie zaś innych podmiotów (osób fizycznych, prawnych – niepaństwowych) choć zachowania tych podmiotów mają wpływ na stan porządku prawnego w państwie. Nie ma praworządności jeśli mimo znanych państwu naruszeń prawa dokonanych przez w/w podmioty państwo ich nie sankcjonuje, państwo stosuje sankcje wobec podmiotów, które prawa nie naruszyły, państwo narusza dyspozycje norm prawnych,
- praworządności się nie narusza, naruszać można normy prawne, jeśli państwo to czyni – nie ma praworządności
- praworządność istnieć może tylko w takim państwie, w którym prawo określa granice władzy publicznej, zadania, kompetencje i tryb działania jej organów.
- nie każde naruszenia prawa przez państwo jest równoznaczne z brakiem samorządności, zależy to od wrażliwości oceniającego.

Funkcjonują dwie konkurencyjne koncepcje praworządności:
1) praworządność formalna – za praworządne uznaje się państwo, w którym prawo pozytywne jest przez nie przestrzegane. Z tego punktu widzenia treść tego prawa jest obojętna. Przyjmuje się, że przestrzeganie prawa przez państwo jest wartością samoistną, ponieważ daje obywatelom poczucie pewności i obliczalności decyzji podejmowanych przez władze publiczne.
2) praworządność materialna – za praworządne uznaje się państwo, które nie tylko przestrzega prawa ale w którym prawo pozytywne spełnia pewne postulaty aksjologiczne odnoszące się do jego treści i formy. Prawo pozytywne powinno: być równe dla wszystkich, deklarować podstawowe wolności i prawa człowieka i obywatela, zawierać gwarancje realizacji tych wolności i praw. W świetle tej koncepcji nie praworządnym byłoby państwo, w którym: nie przestrzega się prawa pozytywnego, co prawda przestrzega się je ale prawo to nie zachowuje uniwersalnego standardu wolności i praw.

Gwarancje materialne praworządności – taki sposób zorganizowania życia społecznego, ekonomicznego i politycznego w państwie, który uczyni naruszanie prawa przez państwo mało prawdopodobnym lub zminimalizuje jego zasięg. Zakładają one, iż ustrojowe założenia trójpodziału władzy, demokratyczne formy powoływania organów państwa, nadrzędność władzy ustawodawczej nad wykonawczą oraz system kontroli państwowej zapewniają poszanowanie prawa w codziennej działalności tych organów a także obywateli. Do tych gwarancji zaliczamy: demokrację polityczną wraz z jej mechanizmami decyzyjnymi i kontrolnymi, wysoki poziom dobrobytu społecznego, wysoki poziom ogólnej, prawnej i politycznej kultury obywateli.

Gwarancje formalne praworządności – zawierają odpowiednie normy prawa o treści zasad ustrojowych, normy określające procedury prawotwórcze oraz zasady i tryb postępowania w czasie ich obowiązywania. Wyrażają się one w istnieniu prawem określonych mechanizmów kontroli nad przestrzeganiem prawa przez państwo w toku jego stanowienia i stosowania. Ważniejsze z nich to: gwarancje ustrojowe związane z cechami ustrojowymi państwa (np. trójpodział władz, swoboda działania legalnej opozycji), gwarancje legislacyjne związane ze sposobami tworzenia prawa i z formalnymi cechami samego prawa (np. zasada prymatu konstytucji nad ustawami i prymatu ustaw nad innymi aktami normatywnymi), gwarancje proceduralne związane ze stosowaniem prawa (np. istnienie wieloinstancyjnego postępowania sądowego).