Szlak Twierdzy Kraków.pdf

(814 KB) Pobierz
S
ZL AK
T
WIERDZ Y
K
R AKÓW
W
śród licznych i bogatych walorów turystycznych Krakowa
wielkością, oryginalnością, znaczeniem międzynarodowym
i naukowym wyróżniają się pozostałości systemów obronnych
z różnych epok. Ponadtysiącletnie dzieje Krakowa pozostawi-
ły nam zespół obwarowań miasta, kompleks obiektów i dzieł
obronnych reprezentujących praktycznie większość szkół, sy-
stemów i manier obronnych, stworzonych przez człowieka.
Na niewielkim obszarze zachował się swoisty „skansen” dzieł
sztuki obronnej. Stopień zachowania i wielkość struktury for-
tecznej powoduje, że niewiele jest miast w Europie i na świecie
mogących pochwalić się taką spuścizną.
P
erłą w koronie jest unikalny zespół obiektów militarnych zbu-
dowanych przez austriackiego zaborcę w latach 1848-1916.
Budowle te ocalały od pożogi wojennej, oparły się w znacz-
nym stopniu także późniejszej ludzkiej bezmyślności. W skład
współczesnej tkanki miejskiej wchodzi ok. 180 obiektów po-
fortecznych o przeznaczeniu nie tylko ściśle militarnym, jak for-
ty, schrony bojowe, amunicyjne, kawerny, baterie artyleryjskie
i relikty licznych umocnień polowych. Dzisiaj już bezbronne,
zadziwiają wojskową funkcjonalnością i nie są jednocześnie
pozbawione walorów architektonicznych. Znacznie więcej ów-
czesnych budowli znalazło dzisiaj zastosowanie cywilne. Ze-
społy koszar, magazynów, dawne szpitale wojskowe, powstały
wówczas układ komunikacyjny miasta, wybudowana sieć dróg
i mosty – służą dzisiaj wszystkim mieszkańcom.
D
zięki niestrudzonej pracy badawczej, naukowej i propagatorskiej
prof. Janusza Bogdanowskiego oraz jego wychowanków, świa-
domość posiadania tego niepowtarzalnego dziedzictwa dotarła
już dawno do naukowców i turystów, a także do władz miasta.
Stąd Uchwała Rady Miasta Krakowa nr CXIX/1294/06 z dnia 25
X 2006 r., zawierająca „Ramowy Program Ochrony i Rewitalizacji
Zespołu Historyczno-Krajobrazowego Twierdzy Kraków”.
1
S
ZLAK
T
WIERDZY
K
RAKÓW
T
WIERDZA KRAKÓW
D
ecyzję o budowie fortyfikacji
wokół miasta podjął cesarz
Franciszek Józef I w dniu 12 IV 1850 r.
R
ozbudowa twierdzy przypadła na okres rewolucyjnych zmian
w rozwoju artylerii, która w 2. poł. XIX w. odgrywała decydu-
jącą rolę na polach bitew. Znacznie wzrosła jej siła rażenia i cel-
ność. Kilkukrotne zwiększenie donośności i zasięgu pocisków
zmusiło twórców fortyfikacji do budowy elementów obronnych
coraz dalej od rdzenia twierdzy, tj. centrum miasta. Kraków oto-
czony został trzema pierścieniami umocnień. Pierwszy, w od-
ległości zaledwie 600-800 m od Rynku, powstał w latach 60.
XIX w. Jego przebieg wyznaczają dzisiaj Aleje Trzech Wieszczów,
a symbolami są bastion III Kleparz oraz odkryte niedawno relik-
ty bastionu V Lubicz (Rondo Mogilskie). Najbardziej oddalona
od Rynku zewnętrzna linia obrony powstała na przełomie XIX
i XX w. Zataczała już krąg o promieniu sięgającym miejscami
11 km, a jej wyznacznikami są odległe od siebie forty w Koso-
cicach, Bodzowie, Pasterniku, Toniach i Grębałowie. W efekcie,
przed I wojną światową, powstała w Krakowie jedna z najwięk-
szych twierdz europejskich. Zajmowała obszar ponad 500 km²,
jej obwód liczył ok. 60 km, a liczba rozpoznanych obiektów wy-
nosi obecnie ponad 120 i odkrywane są kolejne.
K
raków
odegrał w początkowej fazie I wojny na froncie
wschodnim jedną z głównych ról i to prawie nie walcząc. Dzię-
ki twierdzy miasto nie zostało zdobyte przez wojska rosyjskie
w czasie ofensywy w listopadzie i grudniu 1914 r. Związanie
znacznych sił przeciwnika na przedpolu twierdzy pozwoliło
Austriakom na przegrupowanie wojsk; skrzydłowy, zwycięski
atak pod Limanową, a potem, już w maju 1915 r., przy wspar-
ciu armii niemieckiej, rozgromienie Rosjan w morderczej bitwie
pod Gorlicami i oddalenie frontu daleko na wschód.
2
N
AJCIEKAWSZE OBIEKTY:
1.
Fort 2 „Kościuszko”
– cytadelowy z lat 1850-57, później
wielokrotnie przebudowany, częściowo w ruinie. Najbar-
dziej widoczny i widokowy fort w Krakowie, opasuje Kopiec
Kościuszki niczym średniowieczny zamek. Dzięki nietypo-
wym rozwiązaniom – unikat w skali światowej.
2.
Fort 7 „Bronowice”
– fort reditowy powstały ok. 1857-65,
jeden z najlepiej zachowanych fortów tego typu.
3.
Bastion III „Kleparz”
– fort reditowy z lat 1860-66; pozo-
stałość po pierwszym pierścieniu obronnym miasta.
4.
Fort 31 „Św. Benedykt”
– wieża artyleryjska, samo-
dzielne dzieło obronne z lat 1856-67, rzadkość w Europie.
Zasłynął już w XXI w. z „obrony” mieszkańców przed jego
przebudową.
5.
Fort 38 „Skała”
– wczesny fort pancerny typu „górskiego”,
powstały w latach 1884-86 w wykutej w skale wapiennej
niecce. Adaptowany na obserwatorium astronomiczne UJ.
6.
Fort 39 „Olszanica”–
międzypolowy fort obrony bliskiej,
powstały w latach 1884-85, przebudowany w r. 1913, prze-
znaczony dla piechoty. Obecnie kameralny hotelik harcerski
„Fort 39”. Warto wstąpić tu na dobrą kawę.
7.
Fort 43 „Pasternik”
– nietypowy fort artyleryjski o sześcio-
bocznym narysie, z lat 1881-84. Użytkowany przez wojsko.
8.
Fort 44 „Tonie”
– fort artyleryjski z lat 1881-83, w latach
1902-08 zmodernizowany na opancerzony. Obrotowo-wy-
suwalne wieże dział szybkostrzelnych 8 cm Senkpanzer S.P.
M.2 fortu należą do szczytowych osiągnięć ówczesnej tech-
niki fortyfikacyjnej.
9.
Fort 45 „Marszowiec”
– fort artyleryjski z 1883-84. Na
jego zapolu zachowane pozostałości trzech baterii sprzężo-
nych. Dzisiaj hotel „Twierdza”.
10.
Fort 47 „Węgrzce”
– tzw. główny fort pancerny z lat
a
1894-96. Najsilniejszy fort w twierdzy, ryglujący newralgicz-
ny trakt warszawski. Zachowane do dzisiaj wieże pancerne
(12 wież 4 typów) i tarcze pancerne dla armat 8 cm M.94
(8 tarcz 2 typów). Odrestaurowany, znacznie przebudowany.
11.
Fort 49 a „Dłubnia”–
drugi w twierdzy „duży fort pancer-
ny” z lat 1892-96.
3
S
ZLAK
T
WIERDZY
K
RAKÓW
12.
Fort 49 „Krzesławice”–
fort artyleryjski powstały w la-
tach 1881-86. Jego adaptacja na Młodzieżowy Dom Kul-
tury to wzorcowy przykład współczesnego wykorzystania
obiektów fortecznych.
13.
Fort 49
¼
„Grębałów”
– typologicznie fort pancerny
obrony bliskiej, wybudowany w latach 1897-98. Posiada
oryginalny tradytor oraz tzw. kaponierę grodzową. Pieczo-
łowicie odrestaurowywany. Dzisiaj siedziba stadniny koni.
14.
Fort 51 „Rajsko”
– jeden z największych fortów artyle-
ryjskich w krakowskiej twierdzy (1881-86). Prawdziwe la-
pidarium architektury obronnej i zieleni fortecznej; żywy
rezerwat przyrody. Z okolic fortu rozpościera się jedna
z najpiękniejszych panoram Krakowa i okolic.
15.
Fort 52 „Borek”–
nietypowy, dwuwałowy fort artyleryjski
z osobną kaponierą szyjową. Zbudowany w latach 1885-86.
Niezagospodarowany.
16.
Fort 53 „Bodzów”–
był nietypowym fortem artyleryjskim,
początkowo półstałym (1887), później (1912-14) przebudo-
wanym na murowany, dwuwałowy, z przyległymi bateria-
mi, wałem i schronem. Dzisiaj to malownicze ruiny. Jego
dodatkowym walorem są pobliskie, podziemne kawerny
oraz piękna panorama Krakowa.
17.
Fort 53 a „Winnica”–
kolejny nietypowy fort pancerny,
z zachowanymi wieżami M.94 – ostatnimi tego typu pro-
dukowanymi seryjnie, kopułą obserwacyjną i pancernymi
tarczami dla dział M.94. Otoczony głęboką fosą wykutą
w wapiennej skale.
18.
Zespół fortu „Bielany”
(zw.
„Krępak”)
– jedyny w Kra-
kowie przykład fortu rozproszonego, powstały w r. 1913
jako wynik najnowszych doświadczeń sztuki obronnej.
4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin