P R A W O Z N A W S T W O – Wykłady dra Niesiołowskiego
Prawoznawstwo:
1. Nauki historyczno-prawne:
- historia polska państwa i prawa;
- historia powszechna państwa i prawa;
- prawo rzymskie;
- historia doktryn polityczno-prawnych.
2. Nauki szczegółowe o prawie (dogmatyka prawa):
- zajmują się prawem aktualnie obowiązującym;
- nauka prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, pracy etc.
3. Nauki ogólne o prawie:
- filozofia prawa – zajmuje się ocenianiem, wartościowaniem prawa;
- teoria prawa – ma formułować najbardziej ogólne twierdzenia o prawie;
- przedmiotem badań powinno być prawo jako zjawisko, które było, jest i będzie.
Prawo – zespół norm prawnych.
Nauka prawa (Iuris prudentia) – zespół twierdzeń o tych normach.
= badania nad prawem:
1. De lege lata – badanie jakie to prawo jest;
2. De lege ferenda – badanie nad tym jakie prawo powinno być.
Nauka ogólna o prawie – analityczna – kraje anglosaskie:
- badanie ogólnych pojęć związanych z prawem.
Prawoznawstwo – dyscypliny pomocnicze:
1. Kryminalistyka – nauka o sposobach wykrywania przestępstw;
2. Kryminologia – nauka o społecznych przyczynach przestępstw;
3. Wiktimologia – nauka o ofierze przestępstwa;
4. Peneologia – nauka o karze;
5. Medycyna sądowa, psychiatria sądowa.
Inne nauki powiązane z prawem:
- filozofia, socjologia, psychologia, ekonomia, logika, etyka, nauki polityczne.
Co to jest prawo? 4 koncepcje:
1. Koncepcje prawno-naturalne;
2. Pozytywizm prawniczy;
3. Psychologiczne koncepcje prawa;
4. Socjologiczne koncepcje prawa.
I. Prawo naturalne
- antagonizm względem pozytywizmu:
- prawo naturalne – od boga;
- prawo pozytywne – pochodzące od władzy.
- prawo rzymskie – dualizm pojęciowy:
- Ius – prawo,
- Lex – ustawa.
- Prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości – klasyczna definicja prawa;
- średniowiecze: duży wpływ religii – „prawo boskie” – Tomasz z Akwinu;
- oświecenie: rozkwit koncepcji prawno-naturalnych – Wolter, Locke, Rousseau;
- skąd ta popularność? – konflikt z feudalizmem i jego nierównościami.
- odrodzenie się koncepcji prawno naturalnych po II Wojnie Światowej:
- Niemcy, Włochy – kraje postfaszystowskie;
- Gustaw Radbuch – koncepcja ustawowego bezprawia:
- w hitlerowskich Niemczech były ustawy ale nie było prawa.
- prawo natury współcześnie:
- poprzez konstytucje,
- akty prawa międzynarodowego-publicznego.
Wspólne cechy koncepcji prawno-naturalnych:
1. Uznają, że obok prawa pozytywnego pochodzącego od władzy istnieje prawo naturalne wywodzące się od boga, bądź z rozumu człowieka;
2. Prawo natury powinno być kryterium oceny prawa pozytywnego.
Podział koncepcji prawno-naturalnych:
1. Koncepcje religijne – prawo natury pochodzi od Boga;
2. Koncepcje laickie – prawo natury wywodzi się z naturalnego porządku rzeczy, bądź z rozumu;
3. Koncepcje statyczne – prawo natury jest wieczne i niezmienne;
4. Koncepcje dynamiczne – prawo natury zmienia się w zależności od czasu i miejsca;
5. Prawo natury jako idea;
6. Prawo natury jako zespół norm.
Zalety koncepcji prawno-naturalnych:
- pierwiastek moralny;
- pozwalają na dokonywanie ocen prawa pochodzącego od władzy.
Wady:
- grzech pierworodny: w zasadzie nie wiadomo czym prawo natury jest.
II. Pozytywizm prawniczy
- XIX w., szczególnie druga połowa;
- opozycja wobec koncepcji prawa naturalnego.
Przyczyny:
- dominacja prawa pisanego;
- kodyfikacja prawa;
- pozytywizm filozoficzny – August Comte:
- nauka nie powinna się zajmować metafizyką;
- badania empiryczne – poprzez doświadczanie poszczególnych elementów rzeczywistości.
John Austin – twórca pozytywizmu prawniczego
- prawem jest rozkaz suwerena (organizacji państwowej) zabezpieczony sankcją;
- „nie ma sankcji – nie ma prawa”;
- prawo międzynarodowe publiczne jest tylko pozytywną moralnością, bo nie ma sankcji.
Lionel Hart
- istota prawa polega na związku 2 rodzajów norm:
- pierwotnych: nakazy / zakazy.
- wtórnych: proceduralne, kompetencyjne, uznania.
Pozytywizm nie rozpowszechnił się w Wlk. Brytanii ze względu na specyficzny system prawny (common law, precedensy).
Rozwinął się przede wszystkim we Francji (szkoła egzegezy prawniczej) i Niemczech (bardzo rozwinięty i zróżnicowany).
Wspólna cecha pozytywistów:
1. Prawo jest zespołem norm postępowania, które pochodzą od organizacji państwowej;
2. Cechą prawa jest przymus państwowy;
3. Prawo znajduje swój wyraz w aktach prawnych pochodzących od państwa:
- utożsamianie prawa z tekstem kodeksów i ustaw;
4. Głównym zadaniem nauki prawa jest opis, systematyzacja i opracowywanie ogólnych pojęć w kontekście tekstu prawnego.
5. Pozytywizm prawniczy programowo odcinał prawo od moralności:
- jeden z podstawowych błędów, iż prawo nie podlegało ocenie moralnej.
Heinz Kelsen – normatywizm prawniczy – radykalny pozytywizm.
- wprost utożsamianie prawa z tekstem.
Gustaw Radbuch – „ustawowe bezprawie”
- całkowicie prawa od moralności oderwać się nie da.
Pozytywizm leży u podstaw wykształcenia prawniczego.
Sposób postrzegania prawa i prymat wykładni jest pozytywistyczny.
III. Psychologiczne koncepcje prawa
Leon Petrażycki, pocz. XX w.
- prawem jest szczególnego rodzaju przeżycie psychiczne;
- 2 rodzaje emocji etycznych:
1. Dwustronne – nacisk psychiczny postępowania w pewien określony sposób z równoczesnym poczuciem, że drugiej stronie określone zachowanie się należy;
2. Jednostronne – narzucająca się potrzeba postępowania w pewien określony sposób – moralność.
- presja psychiczna do określonego postępowania jest niezależna od spisanych norm.
IV. Socjologiczne koncepcje prawa
Rudolf Jhering – romanista niemiecki, znawca prawa rzymskiego.
- prawa powstają jako rezultat walki pomiędzy sprzecznymi interesami;
- ten interes, który ma najsilniejsze poparcie staje się prawem;
- definicja prawa – prawem jest przymusowo chroniony interes.
Eugen Ehrlich
- prawo nie jest prawem pochodzącym od państwa tylko normami występującymi w małych grupach społecznych.
Stany Zjednoczone – koncepcje socjologiczne.
Pragmatyzm – badań należy jedynie to co jest użyteczne;
- sprzeciw wobec spekulacji myślowych.
2 kierunki socjologiczno-prawne:
1. Funkcjonalizm prawniczy – Roscoe Pound:
- badać należy prawo w działaniu,
- badać społeczne skutki działania prawa.
2. Realizm amerykański:
- odróżnienie prawa w księgach od prawa w działaniu,
- nie jest prawem to co w kodeksach, a to jak postępują prawnicy i urzędnicy.
USA – specyficzny system prawa (common law):
- władza sędziego znacznie większa – sędzia tworzy prawo;
- może przez to być rozdźwięk z prawem zapisanym w księgach;
- prawem jest przewidywana decyzja sędziego.
Podsumowanie 4 podstawowych koncepcji (ale jest ich znacznie więcej):
1. Prawo natury – prawo jest pewną wartością;
2. Prawo pozytywne – prawo jest wypowiedzią językową przybierającą postać normy;
3. Koncepcja psychologiczna – prawo jest przeżyciem psychicznym;
4. Koncepcja socjologiczna – prawo jest faktem społecznym przybierającym postać zachowania.
Na prawo można w różny sposób patrzeć – rozróżnienie sfery faktu i prawa.
Pozytywistyczna definicja prawa – zespół generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania pochodzących od państwa i zabezpieczonych przymusem państwowym.
Normy moralne, zwyczajowe, religijne też przybierają postać normy postępowania.
Normy postępowania:
Podział ze względu na adresata:
1. Indywidualne – adresat określony jest imiennie;
2. Generalne – adresat okręcony jest rodzajowo.
Podział ze względu na rodzaj zachowania:
1. Konkretne – dotyczą zachowań jednorazowych;
2. Abstrakcyjne – dotyczą zachowań powtarzalnych.
Prawo z natury przybiera postać norm generalnych i abstrakcyjnych.
Prawo a inne systemy normatywne
Co odróżnia prawo od innych norm społecznych?
1. Twórcą norm prawnych jest organizacja państwowa;
2. Realizacja norm prawnych zabezpieczona jest przymusem państwowym.
2 rodzaje przymusu:
1. Fizyczny,
2. Psychiczny.
- prawo posługuje się tylko przymusem psychicznym poprzez groźby i obietnice;
- przymusem fizycznym posługują się organy państwowe (policja, komornik);
- przymus jest przez państwo określony (reglamentowany);
- środkiem poprzez, który państwo stwarza przymus psychiczny są sankcje prawne.
Sankcja prawna – jest to część normy prawnej, której zadaniem jest zabezpiecznie normy prawa.
3 rodzaje sankcji prawnych:
1. Sankcje karne;
2. Sankcje egzekucji;
3. Sankcje nieważności.
Sankcje karne – polegają na wyrządzaniu pewnego rodzaju dolegliwości osobie, która zachowała się w sposób niezgodny z prawem;
- operują najbardziej istotnymi wartościami jak: mienie, wolność, życie;
- sankcje karne są bardzo dolegliwe i bardzo skuteczne.
Kary w polskim prawie karnym:
1. Zasadnicze:
- grzywny,
- ograniczenia wolności,
- pozbawienia wolności,
- dożywotniego pozbawienia wolności.
2. Środki karne – kary dodatkowe:
- pozbawienie praw publicznych,
- zakaz prowadzenia pojazdów,
- podanie wyroku do publicznej wiadomości,
- nawiązka,
- odszkodowanie.
Prewencja ogólna – funkcja odstraszania karą innych członków społeczności;
Prewencja szczegółowa – funkcja resocjalizacyjna i wychowawcza kary;
Kiedyś kładło się nacisk na prewencję ogólną – dziś na szczegółową.
Sankcje egzekucji – przywrócenie stanu poprzedniego;
- dominuje w prawie cywilnym i administracyjnym.
Egzekucja sądowa – stosowana przez komorników sądowych;
- często bywa nieskuteczna (tylko średnio co 5 kończy się sukcesem).
Egzekucja administracyjna – stosowana przez urzędy skarbowe, urzędy miast etc.
Sankcja nieważności – jeśli czynność prawa nie została wykonana w formie prawem przewidzianej albo dotknięta jest określoną wadą to taka czynność prawna nie wywiera skutków – jest nieważna.
Wady oświadczenia woli, które unieważniają czynność prawną:
- błąd,
- brak świadomości,
- groźba,
- podstęp.
Rodzaje nieważności:
1. Bezwzględna – z mocy samego prawa;
2. względna – dana czynność może być unieważniona z mocy orzeczenia sądowego.
- zachowanie człowieka jest w głównej mierze zdeterminowane przez inne systemy normatywne:
A) Moralność,
B) Zwyczaje,
C) Religia,
D) Normy organizacji społecznej.
- jeżeli się ich przestrzega to nie popada się w konflikt z innymi członkami społeczeństwa;
- u podstawy tych norm leży mądrość społeczna – mają racjonalne uzasadnienie:
- podawanie prawej ręki na powitanie – sprawdzanie czy nie ma broni;
- zakaz spożywania wieprzowiny na Bliskim Wschodzie – bo jest najbardziej podatne na zepsucie się w ciepłym klimacie.
Normy społeczne są wytworem społecznym:
- w procesie socjalizacyjnym uczymy się norm społecznych;
- pochodzą z zewnątrz ale traktujemy je jako swój własny wytwór.
Czynniki mające wpływ na ukształtowanie norm:
...
thomaspass