Wstęp do Prawa Sądowego by Bruthus.pdf

(1086 KB) Pobierz
Strona
|
1
ZAGADNIENIA OGÓLNE PRAWA ŚREDNIOWIECZNEGO
GŁÓWNE NURTY I CECHY
Historia prawa średniowiecznego przeszła w tym okresie daleko idącą ewolucję
począwszy od prawa prymitywnego a skończywszy na rozwiniętych systemach
prawnych stanowiących podstawę prawa nowoczesnego. Na jego kształt
wpłynęły częste i gwałtowne zmiany w stosunkach politycznych, gospodarczych
i społecznych. Ponieważ nie były one identyczne w tym samym czasie dla
wszystkich państw rozwój prawa średniowiecznego nie nastąpił jednocześnie
we wszystkich państwach. Jednak można założyć, że rozwój prawa
średniowiecznego przebiegał zasadniczo w Okół dwóch nurtów
prawa
rodzimego i prawa rzymskiego.
Pierwszy występował we wczesnym
średniowieczu (do XII w.). Ukształtował się przede wszystkim na gruncie tradycji
prawa zwyczajowego. Drugi był charakterystyczny dla późnego średniowiecza.
Łączył się z renesansem prawa rzymskiego, które zaczęło silnie oddziaływać na
obowiązujące prawo zwyczajowe. Nurt ten dodatkowo został wsparty poprzez
oddziaływanie prawa kanonicznego. Podkreślić należy, że w innym kierunku niż
na kontynencie szedł rozwój prawa w Anglii doprowadzając do ukształtowania
się prawa powszechnego diametralnie różniącego się od prawa pozostałych
państw. Cechami charakterystycznymi źródeł i systemu prawa
średniowiecznego były :
1.Dominacja prawa zwyczajowego 2.partykularyzm 3.
Stanowość 4. Kazuistyka.
dominacja prawa zwyczajowego
Główną podstawą prawa w średniowieczu było prawo zwyczajowe. Jego
źródłem był
zwyczaj
– powszechnie uznana forma zachowania się przyjęta w
danej społeczności. Z czasem reguły zwyczajowe cieszące się ogólną aprobatą
zaczęły być sankcjonowane prawnie tworząc system prawa zwyczajowego.
System ten utrzymał swój prymat do schyłku XVIII w. Prawo zwyczajowe
pierwotnie było niepisane. Budziło to wątpliwości prawne co do poznania jego
treści. W najdawniejszych czasach wątpliwości te były wyjaśniane na wiecach,
gdzie starszyzna udzielała pouczeń młodszemu pokoleniu w zakresie
stosowania prawa. Później funkcję tę przejęły sądy. Wreszcie zaczęto je
ujmować w formie pisemnej najpierw jako normy jednostkowe występujące w
dokumentach lub wyrokach następnie w postaci przepisów zawartych w spisach
prawa zwyczajowego. Pozwoliło to na poznanie i zapewnienie większej
pewności prawu zwyczajowemu. Nadal jednak było ono nacechowane
statycznością, niepoddawaniem się zmianom i znacznym zróżnicowaniem.
Zmieniające się stosunki gospodarcze i społeczne powodowały bezradność tego
prawa wobec szybko zmieniającej się rzeczywistości. Wymagało to gruntownej
przemiany systemu prawnego i zastąpienia prawa zwyczajowego prawem
stanowionym. W historii prawa wyróżnia się trzy etapy przechodzenia od
prawa zwyczajowego do prawa stanowionego.
1.
W pierwszym tworzono
Strona
|
2
prywatne zbiory prawa zwyczajowego obowiązującego na całym terytorium lub
znacznej jego części.
2.
W drugim następowało ich sankcjonowanie w drodze
praktyki sądowej lub aprobaty władcy.
3.
W trzecim intensywny rozwój
ustawodawstwa monarszego tworzącego nowy system prawa stanowionego.
Ten trzeci etap nabrał znaczenie w okresie późnego średniowiecza. Zasadniczo
pierwotne różnice pomiędzy prawem zwyczajowym i stanowionym nie były
ostre. W pierwszym okresie prawo jedynie stabilizowało ujednolicało prawo
zwyczajowe.. nie ulega jednak wątpliwości, że dominacja prawa zwyczajowego
była niepodważalna, zaś jego zmierzch nastąpił dopiero w XVIII w. Wyjątkiem
były tu obszary, gdzie następował szybki postęp prawa rzymskiego.. małą rolę w
tworzeniu prawa odegrał precedens, który szczególnego znaczenia nabrał w
Anglii.
partykularyzm prawa
Prawo zwyczajowe nigdy nie nabrało charakteru powszechnego. Ludy
pierwotne praktykowały
Partykularyzm personalny
– wyrażała go zasada
osobowości prawa.
Zgodnie z nią jednostka podlegała prawu plemienia z
którego pochodziła bez względu na miejsce pobytu. Powodowało to jednak
ogromne trudności w rozstrzyganiu spraw i stosowaniu prawa. Każdy proces
rozpoczynało ustalenie systemu prawa które należało stosować. Służyła temu
instytucja wyznania prawa (professio Iris). Wobec tych trudności zasada
osobowości zaczęła stopniowo ustępować zasadzie
terytorialności prawa.
Proces ten był długotrwały i w niektórych państwach zakończył się dopiero w
XIII w. Zgodnie z nowym kryterium stosowano wyłącznie prawo obowiązujące
nakreślonym terytorium. Podporządkowani mu byli wszyscy przebywający.
Prawo zwyczajowe kształtowało się regionalnie. Sprzyjało to tworzeniu się praw
lokalnych sprzyjając powstaniu
partykularyzmu terytorialnego.
Korzeniami
sięgał on związków plemiennych, pogłębił się zaś w okresie rozdrobnienia
feudalnego. W rezultacie w obrębie jednego państwa istniało nieraz kilkaset
praw lokalnych. Wynikało to min z rozdrobnienia politycznego i gospodarczego
państwa, powstania społeczeństwa stanowego, czy braku ogólnopaństwowych
spisów prawa. Początki unifikacji praw lokalnych i likwidacji partykularyzmu
terytorialnego nastąpiły w skutek oddziaływania scentralizowanej władzy
monarszej. Coraz większą rolę w likwidacji partykularyzmu terytorialnego
zaczęło odgrywać prawo uczone rzymskie i kanoniczne.
stanowość prawa
pierwotnie prawo opierało się na zasadach powszechności i równości. Z czasem
zaczęło odmiennie odnosić się do rożnych grup społecznych.. początkowo
kryterium zróżnicowania była pozycja społeczna pokrzywdzonego lub sprawcy.
Później czynnikiem wyznaczającym pozycję prawną w społeczeństwie stała się
przynależność stanowa. Wykształcenie się stanów spowodowało wykształcenie
się osobnego systemu prawa dla każdego z nich. Szlachta miała prawo ziemskie,
Strona
|
3
duchowieństwo – kanoniczne, chłopstwo – wiejskie/dworskie, mieszczaństwo –
miejskie. Stanowość prawa utwierdziła również stanowość wymiaru
sprawiedliwości przewidującego funkcjonowanie odrębnych sądów dla
poszczególnych stanów.
kazuistyka prawa
Początkowo prawo kształtowało się w codziennej praktyce sądowej. Podstawą
jego tworzenia była działalność jurysdykcyjna i orzecznictwo sądowe. W
rezultacie treść prawa określały rozstrzygnięcia przypadków indywidualnych.
Obowiązujące normy miały charakter pojedynczych orzeczeń w konkretnych
sprawach, czyli kazusów (przypadków prawnych). Doprowadziło to do tego, że
prawo nabrało charakteru kazuistycznego będąc sumą uregulowań
poszczególnych przypadków. Obraz ten zaczął się zmieniać w XIII w. kiedy to
rozpoczął się rozwój pojęć ogólnych i próby ich wyodrębnienia. W okresie
średniowiecza były to jednak działania niezbyt powszechne, a prawo na ogół
utożsamiano z konkretnymi przypadkami.
źródła prawa
Prawo Barbarzyńców (LEGES BARBARORUM)
Terminem LEGES BARBARORUM określa się zbiory praw zwyczajowych
powstałe w państwach germańskich Europy Zachodniej. Sporządzono je w
okresie od V do IX w. Obejmowały prawa poszczególnych plemion.
Obowiązywały z wyjątkiem Ostrogotów wyłącznie ludność germańską.
Występowały prawie w każdym Państwie. Nie zachował się jedynie żaden zbiór
prawa w państwie wandalów. Spisy te nie były ustawami a jedynie zbiorami
prawa zwyczajowego. Dokonywano ich przeważnie z inicjatywy władcy
plemiennego. Żaden z tych zbiorów nie uzyskał ze strony władców sankcji mocy
obowiązującej. Były to więc zbiory prywatne powszechnie stosowane w
praktyce sądowej. Spisane były w zwulgaryzowanej łacinie. W języku rodzimym
sporządzono jedynie spisy plemion anglosaskich. Rozmiary spisów nie były
duże. Liczyły od kilkudziesięciu do kilkuset artykułów (najobszerniejszy EDYKT
LOTARA liczył 388). Stanowiły więc jedynie wybór przepisów będących
wykładnikiem potrzeb władzy państwowej i społeczeństwa. Poza nimi istniało
jeszcze tysiące niepisanych norm prawa zwyczajowego. W ich zawartości
przeważały postanowienia z zakresu prawa karnego uzupełnione normami
prawa procesowego. Prawie w ogóle nie występowały artykuły z dziedziny
prawa prywatnego. Dominowała kazuistyka. Praktycznie nie było śladów
systematyzacji. Sprawą charakterystyczną było oddziaływanie na leges
barbarorum najpierw prawa rzymskiego, a następnie prawa kanonicznego.
Zjawisko to najszybciej wystąpiło wśród tych plemion germańskich, które
najszybciej nawiązały kontakt z imperium rzymskim. Były to plemiona
wschodniogermańskie(Ostrogoci, Wizygoci, Burgundowie).
generalnie biorąc pod uwagę okres powstania, wzajemne oddziaływanie i
Strona
|
4
pełnione funkcje LEGES BARBARORUM możemy podzielić na trzy grupy.
1. Pierwszą tworzyły zbiory powstały w V i VI w. Sporządzono je w okresie
tworzenia się wielkich germańskich państw wczesnofeudalnych powstałych na
gruzach cesarstwa rzymskiego (Wizygoci, Ostrogoci, Frankowie, Burgundowie).
Ich celem było utrwalenie władzy i umocnienie pozycji społeczno gospodarczej
na podbitych terenach.
2. Drugą tworzyły leg es barbarorum mniejszych plemion
zachodniogermańskich podbitych przez Franków za panowania
Merowingów(Alamanów i Bawarów). Opracowano je w VII i VIII w. Widać w
nich wyraźne wpływy prawa salickiego, ustawodawstwa królewskiego i
kościoła.
3. Trzecią stanowiły spisy sporządzone przez plemiona Sasów, Fryzów i
Turyngów. Powstały na przełomie VIII/IX w. za czasów panowania Karola
Wielkiego. Były niewielkich rozmiarów miały głównie na celu utrwalenie władzy
karolińskiej i chrześcijaństwa.
leges barbarorum plemion wschodniogermańskich
(WIZYGOCI, OSTROGOCI, BURGUNDOWIE)
Pierwszym zbiorem prawa Wizygotów, będącym jednocześnie najstarszym
spisem prawa wśród Germanów był CODEX EURICIANUS wydano go z
inicjatywy EURYKA ok. 475 roku. Miał on duży wpływ na kształt późniejszych
leges barbarorum. Nosił wyraźne wpływy romanistyczne.
Głównym źródłem prawa Ostrogockiego był EDYKT TEODORYKA z 508 r. Składał
się on ze 155 krótkich artykułów, w większości opierających się na źródłach
rzymskich np. na kodeksach Gregoriańskim, Hermogeniańskim i Teodozjańskim.
W sprawach nieobjętych edyktem stosowano prawo zwyczajowe Germańskie.
Jego treść obowiązywała zarówno Ostrogotów jak i Rzymian.
Burgundów obowiązywał zbiór króla GUNDOBADA (LEX GUNDOBADA) z lat 480-
501. Prawo Burgundów pozostawało pod silnym wpływem prawa Wizygockiego
i rzymskiego.
leges barbarorum franków
Najstarszym pomnikiem prawa Franków salickich był Pactus Leges Salicae.
Powstał on najprawdopodobniej z inicjatywy Chlodwiga w latach 508-511.
Późniejsze redakcje powstały za czasów Pepina Małego i Karola Wielkiego.
Wnosiły one niewielkie poprawki do pierwotnego tekstu mające bardziej
charakter formalny niż merytoryczny. W rezultacie u schyłku państwa
frankońskiego prawo salickie traktowano bardziej jako zabytek dawnego prawa
niż zbiór obowiązujący.
leges barbarorum plemion anglosaskich
Leges Barbarorum wydawane w państwach anglosaskich różniły się od
kontynentalnych tym, że bbyły spisane w języku rodzimym. Najszybciej
działalność ustawodawczą zainicjowali władcy Kentu. Pierwszy zbiór dotyczył
Strona
|
5
prawa karnego i rodzinnego wydano go w latach 597-616. Pierwszym zbiorem
ogólno angielskim była ustawa Alfreda Wielkiego z ok. 890r.
kapitularze
Najbardziej znanym źródłem prawa stanowionego wśród plemion germańskich
były ustawy królów frankońskich zwane KAPITULARZAMI. Podstawą dla ich
wydawania był bannus królewski. Upoważniał on króla do stanowienia nakazów
i zakazów. Ze względu na treść dzielimy kapitularze na świeckie, kościelne i
mieszane. Natomiast ze względu na moc obowiązującą na kapitularze dodane
do Leges Barbarorum(zmieniające, lub uzupełniające zawarte w nich przepisy),
oraz właściwe, czyli obowiązujące na całym lub w części terytorium państwa.
Termin Kapitularz upowszechnił się dopiero od Karola Wielkiego. Wcześniejsze
ustawy królów frankońskich nazywały się dictum, praeceptum, decretum,
constitutio itp. Kapitularze były jedynie prywatnymi zbiorami.
pomniki praktyki
dokumenty
Dzieliły się na królewski i prywatne. Pierwsze wystawiane były przez kancelarię
królewską. Posiadały pełną moc dowodową. Dzieliły się na 1.
Dyplomata(nadanie lub potwierdzenie przywileju), 2. Placida (protokoły
rozpraw sądowych z podaniem wyroku), 3. Indiculi (zarządzenia królewskie,
pozwy itp.). Tylko najważniejsze z nich opatrzone były podpisem króla i
kanclerza oraz pieczęcią państwową. Drugie dzieliły się na carte (zawierające
oświadczenie woli lub potwierdzające powstanie stosunku prawnego) i notitia
(będące poświadczeniem dokonanej czynności prawnej, rodzajem protokołu).
Można było podważyć zarówno ich autentyczność jak i prawdziwość zawartej w
nich treści. Sporządzano je przeważnie w dziedzinie prawa prywatnego.
formuły i formularze
Formuły i ich księgi zwane formularzami sporządzali począwszy od VI w.
notariusze pracujący w kancelariach książęcych, lub biskupich. Były to prace
prywatne. Zawierały wzory dokumentów królewskich i prywatnych. Ich
sporządzanie miało na celu ułatwienie redagowania różnego rodzaju aktów
prawnych. Nazwy formularzy pochodziły od nazwiska autora, nazwy miejsca w
którym je wydano bądź nazwiska ich odkrywców.
kartularze
Księgi, które na początku IX w. zakładano w instytucjach kościelnych celem
zapisywania w nich uzyskanych praw i przywilejów, posiadanych dokumentów,
oraz dokonanie odpowiednich czynności prawnych. Służyć to miało ochronie
uzyskanych praw.
późnośredniowieczne prawo rodzime
W X w. dawne Leges Barbarorum straciły na znaczeniu, stając się zabytkami
prawa i w końcu odchodząc w całkowite zapomnienie. Nastąpił upadek kultury

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin