KULTURA 1956 108.pdf

(15132 KB) Pobierz

SPIS

RZECZY

Aleksander Hertz :

jan Holcman:

Czesław Miłosz

In God

trust

...............

Złoty

jubileusz

Hofmanna

......

Dar nieprzyzwyczajenia

......... .

ARCHIWUM POLITYCZNE

juliusz Mieroszewski

Londyńczyk

Wyzwolenie-Zjednoczenie", które-

" go

nikt

nie

chce

............. .

Kronika angielska

..........

Rejestracja rodzin ofiar

katyńskich

•

PARYŻ

Październik-Octobre

1956

KRA j

janina

D. :

Miedzińska:

Stanisław

Westfal

Kurtyna

została

podniesiona

......

Zmiany

polszczyźnie

krajowej

mlgraC}a

la Mi/..e Spillane

. . ..

'I:

SPRAWY I TROSKI

Żagiell:

Kranika australijska

..............

NAj NOWSZA HISTORIA POLSKI

Sławoj Składkowski:

Zbigniew Grabowski

józef

Zielicki:

Prezydent

Mościcki

............. .

emoly

napoczęte

(dok.) .........

122

Gen.

Przewłocki

Motoli

..... .

131

KRONIKA KULTURALNA

Vincenz

Marian Pankowski:

Czesław Miłosz

Stanisław

Liebman Hersch

...............

l3S

Festiwal

poetycki

............... .

141

Atom

.........................

143

Komunikat

..................... .

146

KSIĄżKI

józef Czapski

jan Bielatowicz:

Pel-Me!

...

·b···

.,;...

...........

147

153

,)Jaśka

Bar ara

.......

: .....

Nadesłane nowości

wydawnicze

159

INSTYTUT

LITERACKI

Śp.

ANTONI

BOGUSŁAWSKI

poeta,

powieściopisarz

krytyk,

ądu

b. jego

przewodmczący

I cz

one k zarz. do ostatmej c WI I

zmarł

w Londynie dnia

wrześma

19?6

ro. u.

Z najg

bszym

żalem

żegnamy

w Nim meoceD1onego,

niezastąpionego Kolegę

PrZYjacIela.

współzałożyciel Związku

Pisarzy Polskich na

O?<:zYhźni~l!

ZARZ4D

In God UJe trust

(Z CYKLU "REFLEKSJE A:MERYKAN'SKIE")

NA NAGROBEK

DLA JANA OLECHOWSKIEGO

Jan Bielatowicz (Londyn) ............................... .

Benedykt

Heydenkorn.

Torooto

(Kanada)

.................

Jerzy Giedroyc

(Paryż)

.................................

3.000

Er.

3.000 ..

3.500 ..

~~.

Cf-w.

~~~

'4~

"'~,.

N~~

DALSZE

WPlA TY NA DOM " KULTURY"

w E." (Australia) ........................... .

W~da

Hajduga. Edrnontoo. Alta (Kanada)

.............

Apolinary

Trembiński.

Kenosha. Wis. (USA) ......

'k"

.... .

Członkowie

Polskiego Klubu

Kul~alno-

owarzys

A~drz:

Adelajdzie.

(Australia):

~ar!a AndrzeJacz~.

~deBsT.T.

Cie-

jaczek.

Wles~aw Ara~.zkl.ewl~.

Zygmdun\

erD~iki~icz.

Bro-

ś~ińska. Stamsław

D1Jaklewl~

•.

WłaZb~

aiew Hryniewicz.

mslaw Gapsa. W and,!-

Hryn~ev.:lcz..

sław

Romanow-

Klimowscy.

Olgl~;d. Mlr~kiewlcz.'

. a

~drze'

Szczygiel-

vllS

z~brane łącz-

ski,

Władysław

Serafmskt,

~1~tr Ś'w fl;

ski, Edward Tomacz.ak, KazlID1erz

o ans

1.000 h.

1.500 .•

1.500 ..

nie

16.15.00

..................................... .

Mirosław

Wierzbicki. New York (USA)

................. .

14.000 ..

1.800 ..

DZIĘKUJEMY

ImPrtme

en France

godło

Stanów Zjednoczonych, które znaJdziecie wyryte

amerykańskich

monetach, stale mnie intryguje.

In God 'We

trust.

Jak to

przetłumaczyć

na polski?

Bogu nasza uf-

ność"

? Albo - jeszcze lepiej -

"Ufność swą pokładamy

w Bo-

g~"

Każde

z tych

zdań wyraża jakiś trochę

inny

odcień

emo-

CJonalny i

każde

mówi o tym, jak trudna jest praca

tłumacza.

Jednakże

od tych raczej niefrasobliwych

rozważań językowych

myśl

moja

często

przechodzi do spraw znacznie

poważniejszych.

Miliony ludzi w Ameryce

każdego

dnia ma

ręku

owo wy_

znanie wiary. Czym jest ono

dla

nich? Czy jest takim samym

znakiem obiegowym, jak te metalowe

krążki,

na których zo-

stało

wyryte? I w ogóle, czy religijne wyznanie wiary

ode-

rwane od monet czy innych przedmiotów codziennego

użytku

jest tylko znakiem obiegowym, czy

też potrzebą człowieka

i wy-

razem jego

głębszych przeżyć

duchowych?

Słowem

czym jest

religia w

życiu zbiorowości amerykańskiej

każdego

Ameryka-

nina z osobna?

Arcyważne

to pytanie dla

każdego,

kto stara

się

zrozu-

mieć życie

duchowe gromad ludzkich. Bez

względu

na to, jaki

jest jego osobisty stosunek do spraw religijnych, nie

może

niedoceniać

ich kolosalnego znaczenia

kulturze, ich roli w

ży

ciu zbiorowym wszelkiej

społeczności

narodowej. A tym samym

życiu każdej

oddzielnej jednostki ludzkiej. I dlatego pytanie

takie musi sobie

postawić

poszukać

na nie

jakiejś

odpowiedzi.

Szukam jej od dawna. Szukam jej w

książkach

i szukam jej

w ludziach.

Książek,

które

się

nim

zajmują,

jest bardzo

dużo.

niemało

z nich

przeczytałem. Dały

pewną sumę wiadomości

ALEKSANDER HERTZ

IN COD WE TRUST

faktycznych - O wyznaniach

amerykań~kic~,

ich dogmatach,

obrzędach,

organizacji

kościelnej, dały ~I

wiele

da~ych st~ty~

tycznych. Niektóre z nich

zajmowały Się. ~sych?loglą

p.rzez.ycla

religijnego. Ale

żadna

z n.ich

ni~ ~ała ~I ~asneJ odp?\~led~1 ~a

zasadnicze pytanie: czym Jest religia W zyclU Ameryki I W zyClU

Amerykanów?

Więcej

powiedzieli mi ludzie

Miał~m ~

n.lml .duzo

rozmó~.

Z duchownymi

różnych wyznań

i. ze

śW.lecklml róznyc~ .wyzna~.

Byli

wśród

nich ludzie

mądrzy

głupI,. wyk~ztałcem

prośc.l,

praktykujący

obojętni

Wiele rzecz'y

dZięki

.mm.

zdołałem

s<?ble

wyjaśnić.

Ale nie wszystko: A. w kazdym

razl~

dosta~em

Jas-

nej i jednoznacznej odpOWiedZI na me zasadmcze

pytan~e.

To, co teraz

piszę,

jest

tyl~o 'p~ó~ą uporządk<?wanla ~1YC~

obserwacji i

przemyśleń.

WyrazneJ I

Jednozn~czneJ. odpo~Ied~1

nie dam, bo jej nie mam.

Al~ ~dsumowame

takle moze

Się

przydać, choćby

jako punkt

wYJścloV:')'

przyszłość

Zaczynam

od spraw najbardziej

zewnętrznych

I ogólnych ..

Więc

przede wszystkim strona prawna. Pierwsza Popraw-

ka (Amendment) do

~onstytucji

mówi :.

c.0ngress shlll.l

~ake

ktw

respecting an establishment

rehg~on,

prohtbtt~ng

the

free exercise thereof.

Czyli

że

Kongres Ole moze

s.t<l;nowlć

praw

zaprowadzających religię państwo~~.

albo

zabramaJących sw~:

bodnego wykonywania praktyk

reh~IJnych. ~wór~y .~onstytu~J1

byli

ludźmi

VVieku

Oświeconego.

NietoleranCJa

rel~glJna była.

czymś

obcym i wrogim.

byli

ludźmi praktyczn~ml.

Stany, ZJe<;l-

noczone

już

wtedy

były konglomer~tem w~zelklch

wyznano Nie

mieli

wątpliwości, że

nowa

R~p~b!lka

.musI

zerwać

~yst~n:em

swej dawnej metropolii bryty!skleJ. N le

m~gło t~

byc

~leJsca

kościół państwm~ (establtshe~

church)

~uslała

byc p.rZ?:-

jęta

zasada

wolnOŚCI

dla wszystkich wyznan I praktyk. rehgIJ-

nych

Państwo

nie

miało się wtrącać

do spraw wyznamowych,

zostawiając

wyłącznie

samym obywatelom:

miarę

jak Stany Zjednoczone

rosły

zaludmał~ stę,

z':l-

sada ta

stawała się

coraz bardziej

konieczną

.. W kraJu,

gdzl~

wyznania, sekty i podsekty liczy

się n~ S~t~l, pań.st~o

m,!sl

wobec nich

zachować postawę

jak naJmmeJ

angazuJącą Się·

Zejście

jego z

płaszczyzny neutralności pociągnęłoby

sobą

na-

stępstwa

tragiczne dla

jedności młodego

?arc;>du..

Nie znaczy to, by

państwo

amerykanskle mgdy Ole wcho-

dziło

na teren pewnych praktyk religijnych. Tak, na

przykład

zo-

stało

zakazane

wielożeństwo,

biło

~Iormonow.

Ale

o.state~

nie najbardziej liberalne

współczesne.

ustawodawstwo n.le moze

patrzeć obojętnie

na pewne

prakty~I,

choćby

nawet

mla~'

one

oparcie w

jakichś

przekonaniach

rehĘIJnych. Zresztą

sami

~I<?r

moni -

wyjątkiem garści

nieprzejed?any?h

,/~nd<l;mentahs

tów" - odrzucili

poligamię.

tru~no Się ~ez. dZIWIĆ, ~e. władze

administracyjne

ingerują

prakty~1

pewncj

mcs~m~,:vJtcj sekt~,

której jednym z dogmatów wiary Jest. przekonaOle, IZ

uką~zeDl~

o-rzecholnika J'est

czymś

zgola mewIOnym

!. ..

Ale

osobliwoścI

(

ame')'kańskiego

sekciarstwa

muszą

zaiste

iść

bardzo daleko,

by az

natrafić

na veto

władz

publicznych.

Jednakże jeżeli

Twórcy Konstytucji byli

ludźmi

Wieku

Oś

Wieconego, to nie byli ani ateistami ani wyznawcami kultu Ro-

zum.u w

~tylu. francus~im

..W swej

większości

byli oni produk-

tamI angielskiego racjonalizmu protestanckiego. \Vielu z nich

było członkami różnych

protestanckich

kościołów

brało

w nich

czynny

.udział.

Inni byli deistami i deizm swój traktowali bardzo

powaznl~. ~tąd

Deklaracja

Niepodległości powołuje się

na Boga

stąd ~mglńs~a

I?eklaracja

'Wolności

Religijnej rozpoczyna

się

OŚWla?CZema,

ze Bóg

vVszechmogący stworzył umysł

ludzki

wolnym. I

dlat~go be~bożne są dążenia władzy państwowej

~ml!szama

ludZI do mezgodnego z ich

wolą

i rozumieniem

słu

z~Dla, ~ogu.

Obie te deklaracje

wyszły

spod pióra jednego z naj-

piękniejszych

przedstawicieli Wieku

Oświeconego

- Tomasza

J effersona.

Tak

pojmowa~a

deistyczna filozofia

stała się

fundamentem,

na którym

o~arł Się

stosunek Unii do spraw religijnych.

Jeżeli

S~ach.

Zjednczonych istnieje

rozdział kościoła

państwa,

n~e

wymka

s,tąd,

by Unia

miała zachowywać się

agnostycznie

cz.y

!nd,Yferentme wobec Boga i religii.

Można

by raczej powie-

<;Izlec, ze

Ameryce istnieje

rozdział kościołów

państwa,

ale

ze z

dru~l~j

strony

państwo

nie odcina

się

od religii, nie zajmuje

wobec

n~ej

postawy

obojętnej,

by nie

mówić

o wrogiej. Nie ma

w tym zadnego porównania

tą sytuacją

jaka

rozwinęła się

n.aołPrzykład

we Francji po

przeprowadzeni~

tam

rozdziału koś-

CI a od ,

państw~

, P rzeclez w d'"

zJslejszej. Ameryce w mektórych

s~:nachd

I gminach ustawodawstwo lokalne implicite lub expli-

CI e POT

po.rządko~uje

pewne

~ziedziny życia poglądom

religij-

nym.

u I

~wdzle,

Połl!dnlU

nauczanie biologii w

szkołach

stan?wych Ole

~oze być

Olezgodne z

Biblią

(starsze pokolenie

p~mlęt~

chyba jeszcze

słynny "małpi

proces"

!),

Ale

równocześ

ol~

w lOnych stana?h

pr~e~!sy

nakazu

ją

usuwanie

szkół

pu-

fl!cznyc~

emblematow. rehgljnych, aby niczyje uczucia nie zosta-

dotkOlęte.,

w~zędzl~,

we wszystkich

szkołach

utrzymywanych

przez stany I gmlOy, Ole ma nauczania religii. Ale jest ono swo-

bodne

szkołach

utrzymywanych przez grupy wyznaniowe.

W 'praktyce,

związki między życiem

publicznym a

religią

występUją

na,

k~zdym.

kroku. Tylko

że

nie

są

związki

jedną

?kreśloną ~el!g~ą.

A I tego nie trzeba

rozumieć

w ten sposób

z~ są

ZWiązki

jakąś religią

ogóle"

że

chodzi tu o

j'akiŚ

llleokre

śl

on'y k i '

.wszelkle. wyznania. To

było-

u t,

ł~czący

sob~e

rzupełn:~ ob~e

men,tal~o~cl

tradycjo~ amerykańskim.

ślon

ze,:zy\\

IStOŚ~1 s~

to bhskle I serdeczne

ZWiązki

z tymi okre-

~ml. wy~naOlaml,

które w Stanach Zjednoczonych

są

szcze-

gól?le hczOle reprezentowane i specj'alnie szanowane (tak zwane

ma10

r re

IglOns

główne

denominacje protestanckie katoli-

cyzmh oraz

~udaizm),

Kongres ma swoich kapelanów któpy

są

d uc ownvml l)'ch

'-J .

•

' zna. P oSie zenla K ongresu

rozpoczynają

:n.

GOD

TRUST

ALEKSANDER HERTZ

się

od.

krótkiej modlitwy jednego z tych kapelanów (przestrze-

gana Jest taka

kolejność,

by nikt nie

został pominięty

czy

"po-

krzywdzony").

Każda

konwencja partyjna ma

swą część

reli·

gijną,

w której

'występują

duchowni wszystkich

głównych

wy-

znań.

I to samo da

się powiedzieć

każdym ważniejszym

zgro-

madzeniu publicznym. Nie do

pomyślenia

jest na

przykład

zjazd

związków

zawodowych, na którym by

każde

z jego posiedzeó

nie

było

rozpoczynane od "inwokacji",

wygłoszonej

- w

róż

nym

porządku

_ przez katolickiego

księdza

(nieraz - bis-

kUpa), "ministrów"

głównych wyznań

protestanckich i

żydow

skiego rabina.

Duszpasterstwo wojskowe jest

ważną częścią amerykań

skich

sił

zbrojnych. Kapelan wojskowy zajmuje odpowiedzialne

stanowisko

w korpusie oficerskim.

Oczywiście są

tu reprezento-

wane wszystkie

możliwe

wyznania, nawet najbardziej osobliwe

i egzotyczne (buddyzm).

Każdy żołnierz amerykański może być

pewien,

że

znajdzie warmii kapelana swego wyznania.

Podobne

przykłady mogą być mnożone

nieskończoność.

Neutralność

Unii wobec religii

jest

czymś różnym

tej neu-

tralności,

jaką

najczęściej spotkać się można

w tych

pań

stwach,

w których

został

przeprowadzony

rozdział

kościoła.

Jest

neutralność

niezmiernie

życzliwa, więcej

pełna głębo

kiej

rewerencji dla religii.

gruncie rzeczy trudno tu nawet

mówić

neutralności.

najwyżej należy

przez

nią rozumieć

to,

że

Stany Zjednoczone z

jednakowym

szacunkiem

odnoszą

się

wszystkich

wyznań,

formalnie nie

utożsamiając się

żad

nym

z nich.

Amerykańska wolność

religijna bardzo

się różni

tej

"wolności",

jaka

została

wypisana w konstytucji sowiec-

kiej.

Takie ustosunkowanie

się państwa

do religii ma

niewątpliwie

głębokie

i mocne oparcie w

społeczeństwie.

Biblia jest niezmien-

nie

najpopularniejszą

książką

w Stanach Zjednoczonych.

Stale

zajmuje ona

czołowe

miejsce

listach "bestsellerów".

Jeszcze

dziś

wielu

hotelach

amerykańskich

znajdziecie jej egzemplarz

na nocnym stoliku

(dba o

to specjalna

organizacja). Jest czytana,

studiowana,

zawsze znajdziecie ludzi, którzy

umieją

ją

pa-

mięć.

Duża

ilość

dzieci

amerykańskich uczęszcza

szkół,

utrzy-

mywanych przez

związki

wyznaniowe (katolickie

"szkoły'

para-

fialne" itp.). Dzieci,

uczęszczające

szkół

publicznych, -w któ-

rych nie ma nauczania religii,

są

przez rodziców

posyłane

s~ecjalnych

"szkół nied~ielnych"

(SulldflY.

s~lw.ols),

gdzie

uczą

Się

zasad swego wyznama.

amerykansklej hierarchii

społecz

nej duchowny zajmuje

b~rdz.o pO~\'ażne miejsc~. Je~t

szanowany,

choćby

nawet matenalme Ole

mlUł

powodzenia. Literatura reli-

gijna i dewocjonalia

znajdują

dla siebie

doskonał,

rynek

Sta-

nach Zjednoczonych (eksport dewocjonaliów do

Śtanów

Zjedno-

czonych zajmuje wcale

poważne

miejsce

obrotach handlowych

kilku krajów europejskich z

Ameryką)· Ilość stO\"'.-arz'szeń

reli-

gijnych jest fantastycznie wysoka.

bod

A;:lij~~no.c~eśnie A~erykanin

jest zwolennikiem

pełnej

swo-

P glJneJ

całkOWitego

równouprawnienia wsz)'stkich wy

ań

oczułb

Się

ę.

bo k o

zgo~szonym,

gdyby

jakaś

instytucja

publiczna

W znania w

cz~mkolwlek wyraZiła swą preferencję

dla

jakiegoś

dJchow .

U\~aza

za rzecz

n.aturalną zaprosić

do swego

kościoła

duje

koś~~go,

lDnego wyznan.la, by

wygłosił

nim kazanie. Bu-

ocz h E

oły ~spólne

dla róznych

wyznań

(rzecz raczej osobliwa w

T';'c

ur~peJczyka~).

Tworzy organiz<lcje

międzywyznaniowe

łów

le np. onferencJa

Chrześcijan

Żydów

czy

Rada

Kości;

m?~?stusa (prot.es.~anck~-pra~osławna) stały się

bardzo

waż

a~e

rod~aml

OplDl1 publicznej o znacznym

wpływie

życie

łec

ań

skie

Zarzut

n~etolerancji

religijnej

(bigotry)

J' est w spo-

zens wIe

...

'lęz'kl"ak

amer)' kańsk

Im Je d nym z

na)clęzsz"ch

zarzutów Tak

zarzut bezb ozructwa. , . ' a religiJ' na l'' bez

. .

' . tw'

letolerancJ'

boz mc o to

coś'

coś

głębok

b . p!,zeclwnego amerykanIzmowi

(un-A me1'ican)

wyznan'

razaJąc.ego amerykańskie ideały

amerykański;

nizm

.leh~tlIary (A111erlCa~

creed).

Wrogie postaW)' wobec komu-

l I

Tak w ery'zmu w d uzym s t ' na t?,m.

się <?p~erały.

opnlU.

yg11da obraz amerykaósklego ZYCla reltglJ'nego J'ez'e11'

rzuclmy nan plerwsz e spoFzeme. Ale obraz ten

okaże się

,znacz-

nie

bl~~eJ

6asn~

~rosty,

gdy

~vypadnie

nam

przypatrzyć się

ambi\Vaient~e~~~~eJ.

-:-

r6S~~plą

?im

uderzające sprzeczności,

wierzchnią

C! l g

o le konfltkty. Pod

jasną

gładka

po-

rYją Się

nurty bardzo burzliwe.

•

kańców

Stanów

Z· d ne ane

s.twlerdzIły, że

60 procent miesz-

gacji" religijnych Jep

no~onych

Jest

c~łonkami różnych

"kongre-

procentach. Lat

z~ś

;ze

ostatmą wOjną

statystyki

mówiły

o 4

czesnych Stanów Z'eedmu sto tylko

procent

mieszkańców

ów-

Niedawno

ogłoszo

d':

~'T"

-. _

-'i

re IglJno

wArner"

.. C zy

mÓWią

one o tvm?

:\Iówił

d .

. '

ce. .

zacJl

kościelnej

religij~ość (przeż

'~i

), g.

).?Y

~dzlał

orga~ll

postępowanie) b)'ły CZ"mś

J'edn oznaczn)'m Czy J'edopartek ' mm

} e religijne I

na ta Jest.

zy k azdy kto chodzi d k . .

oł"

religij?ym

To chyba

w~tp~~~.

a, Jest tym samym

człowiekiem

wy~namowych ("kościołów"

'~ł

r .znyc

z:Vlązków

mają mówić

o ogromn}'m

w~oś"c'eonorl~g:~cJlś

Itp.), Liczby te

Ó·

]

noczonych

należało

Liczby, o których przed ch "1 b

. .

wszystkim mó,

'ć

. . d '

"\\'1

) a mowa,

zdają Się

przede

ności

Stana

o. Je n) m - o powszechnym

wzroście zamoż

chodzących

c. Zjednoczonych:

1Iogą służyć

wskaźnik

za-

,zmian spoleczn·

...ch I ekonom'Icznyc h al e me Wiele

Jeszcze

.. d

SWla

czą ~

sile

odczuwań

religijnych.

tolickim

~apn:aCh, ZIJed~oczonych

- poza

oczywiście kościołem

ka-

,\OS a\nem - aby

b,· ć

"znanym ., cz

on k'

'legOŚ

'. '

'lem Ja-

(protest~cz:a.~l1a,

trzeba

\\~StąpIĆ

określonej

"kongregacji"

czątków

k {ej

.~? ~ynagogl ~ydowskiej),

Ale

już

od samych po-

o oni neJ Ameryki

przynależno 'ć

do "kongregacji"

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1956 108.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: