KULTURA 1981 402.pdf

(13980 KB) Pobierz

PARYŻ

Nr 3/402

1981

Cz.

MiłOSZ:

NOTATKI O WYGNANIU

St. BARANCZAK

MARSZAŁKA PIŁSUDSKIEGO

NOWAK :

SZABLE

N. MODZELEWSKA:

MIŁOSZ

W POLSCE NA

PRZEŁOMIE

1950/51

SPIS

RZECZY

Czesław Miłosz:

Tymoteusz Klempski:

Zygmunt MycieIski:

Marta Erdman:

Stanisław

Barańczak:

Noty

wygnaniu

...

. .

"Matka

świętych

Polska"

... .

List

Polski

....

...

.....

Jesień

1980 w Warszawie

...

WIERSZE

Czyste

ręce.

Trzy spojrzenia przez

ramię.

Czterdzieści

osiem. -

O dalszy

pomyślny

.......

KRA J

W ok& warszawskiego Zjazdu Literatów

wydajemy (niepotrzebnie) de-

wizy

....

ARCHIWUM POLITYCZNE

Korespondencja

Rzymu

....

. .

Dalszy

ciąg

dywersji

...

.......

S~SIEDZI

Zesłaniec

Scriptor:

Szkice

•

Opowiadania

•

Sprawozdania

Dominik Morawski:

PARY!

Marzec - Mars

1981

Adam Kruczek:

Andrzej

Chilecki:

Sacharow

....

W sowieckiej prasie

...

.....

Polscy kapucyni w Estonii

Mińsk

Litewski

...

Kronika niemiecka

...

Jan Nowak:

Zdzisław

B a u :

Kisiel:

SPRAWY I TROSKI

Szable

Marszałka Piłsudskiego

Nowego Jorku, bez cenzury

WOŁANIE

101

107

NA PUSZCZY

Nadzieje

złudy

....

KRONIKA KULTURALNA

Miłosz

w Polsce

IUl

przełomie

1950/51

Natalia Modzelewska:

KSI~ŻKI

Jeleński:

Michał

Krzysztof Zawrat:

Heller:

Benedykt Heydenkorn:

Portret dekady

wizerunkiem autora

w lewym rogu

. .

. . . .

. . .

Powieść

miłości

.....

....

Raul Wallenberg

....

...

Dzieje stosunków kanadyjsko-polshich

Nadesłane nowości

wydawnicze

...

W ydarzcnia

116

A. Boniecki, A. Bromke,

Drewnowski, J

Garliński,

J. Giertych, A. Gritzman,

Jeleński,

H. Kas-

przykowa, J. Mackiewicz,

Turowicz:

•

122

125

128

130

132

miesiąca

L~ty

~eda~~ji

....

.. .

Lut do "FLgaro

...

.....

...

142

149

150

152

DOKUMENTY

Grudzień

1952 -

1970

1980

INSTYTUT

LITERACKI

Komitet Obrony

Więzionych

Inauguracyjne zebranie.

obyw.

za Przekonania:

Przewodniczącego

Rady

Państwa

Deklaracja

...

.........

KPN:

Oświadczenie

Prokuratury Generalnej

154

155

WPLATY NA FUNDUSZ

KULTURY»

Mikołaj Barakoński,

Sherman Oaks, Cal. (USA),

raz 12-ty

$ 33,00 ...

...

...........

..................

.. .

Wilhelm Bismayer, Des Plaines, III. (USA), po raz 16-ty

S 58,00

...

.....

.............

...

Włodzimierz

Brylewski, Hollywood (USA), po raz 6-ty - $ 10,00

Andrzej Brzeski, Davis, Cal. (USA), po raz 50-ty - $ 100,00

Andrzej J. Chilecki, Kolonia (RFN),

raz 6-ty - DM 50,00

Manfred

Dąbrowski,

Audincourt (Francja), po raz S-ty ...

Wanda i

Czesław

Deminet, Albuquerque, N

.M.

(USA),

raz

lO-ty -

47,00

...

.....................

...

. .

L. Fulmyk, Winnipeg, Man. (Kanada),

raz S-ty $c. l0,00

Stefan Ginilewicz, Brownsville, Texas (USA), po raz 6.ty

- $18,00

...

.....

..........

.. .

Jerzy Gintel, Caracas (Venezuela), po raz 20·ty .....

......

Grzywna z Danii .

....

.....

....

W. Iwanowski, Milton, Mass. (USA), po raz 20-ty - $18,00

E. i Zb. M. Inwalscy, RichIand, WA (USA) -

8,00 ..

Alicja i Stefan Jachna, Parsippany, N.J. (USA), po raz S-ty

- $100,00 ..

.....

...

. .

Dr Jacek

Jędruch,

Pittsburgh, Pa (USA), po raz S-ty -

8,00

W. Kociejowski, Oxford Mills, Ont. (Kanada), po raz 4-ty

$c.20,00 .

....

.....

...

Kołaciński,

Des Plaines, III. (USA), po raz 3-ci -

13,00

Henryk Komeza, Trondheim (Norwegia), po raz 6-ty

. .

Halina

Kościuch,

Detroit, Mich. (USA) - dla uczczenia pa·

mięci

syna Henryka i

męża Mieczysława

$ 25,00

....

E. Kowalewski, Kelowna, B.C. (Kanada), po raz 7-my -

8,00

R.,

Ocean Grove, N.J. (USA),

raz 5-ty - $ 24,00

Prof. Karol Krótki, Edmonton, Alta (Kanada),

raz 6.ty

- $c.51,10 ..

...

........

...

....

. .

Prof. Kazimierz Laski,

Wiedeń

(Austria), po raz S-ty

...

A. J.

Łuczkiewicz,

Palos Verdes, Cal. (USA),

raz 4-ty -

$c.l05,00

...

.......

....

...

Tadeusz

Maczyński,

Chicago, III. (USA), po raz S-ty -

48,00

J. Masiewicz, Toronto, Ont. (Kanada), po raz 6-ty ..

......

. .

Wilhelm B. Matykiewicz, Old Bethpage, N.Y. (USA),

raz

$ 8,00 ..

.......

........

.... .

9-ty -

R. A. Mossakowski, wons Bay, B.C. (Kanada),

raz 2-gi

$c.5,00

.....

......

...

.........

.....

..... .

Jan F. Morelewski, Evergreen Park,

111.

(USA),

raz 9-ty

$ 23

,00 .

......

.......

...

........ .

B. Obuchowski, Bankstown, N

.S.W.

(Australia), po raz 5.ty

$A.12,00

...

.....

...

......

...

Michał

S. Ochalski, Chicago, III. (USA), po raz 9.ty -

8,00

Jan

Pawłowski,

Bois Colombes (Francja), po raz 8-my .

.. .

Piątkowski,

Mississauga, Ont. (Kanada), po raz 8-my

Tomasz

Płodowski,

Upper Montclair, N.J. (USA), po raz 13-ty

38,00 .

....

......

...

.......

. .

Dr S. Sadowski, Windsor, Ont. (Kanada), po raz 6-ty

Aleksander M. Schenker, Hamden, Conn. (USA), po raz lI·ty

$ 50,00 .

....

...

.....

....... .

Strutyńska,

Knutange.Nilvange (Francja), po raz 2-gi

. .

S. Szynalski, St. Agathe, Man. (Kanada), po raz 5.ty - $c. 45,00

A. A. Swiderski, Ottawa, Ont. (Kanada

)

, po raz 2-gi - $c.42,OO

(Dalszy

ciąg

F. 158,40

F. 278,40

45,13

F. 480,00

F. 115,00

F. 40,00

F. 225,60

F. 38,00

86,40

90,00

20,34

86,40

38,40

Noty

wygnaniu

Szczęścia

F. 480,00

F. 38,40

76,00

62,40

40,00

nie

znalazł,

nie

było

ojczyźnie

Adam Mickiewicz

Użytek

120,00

F. 38,40

F. 115,00

F. 195,00

F. 285,00

F. 399,00

230,40

80,00

38,40

19,00

złudzeń.

Wygnanie,

przyjęte

jako przeznaczenie, tak jak przyjmujemy

nieuleczalną chorobę,

powinno nam pomóc w zobaczeniu naszych

Wzór

Był świadom

swego zadania i ludzie czekali na jego

słowa,

ale zakazano mu

mówić.

Tam gdzie teraz mieszka,

może mówić,

ale nikt go nie

słucha

i, co

więcej, zapomniał,

miał

po_

wiedzenia.

F. 110,40

60,00

38,40

F. 630,00

F. 378,00

Komentarz do

powyższego

182,40

45,00

240,00

100,00

171,00

159,60

Cenzura

może tolerować różne

awangardowe figle, bo

zajmują

one czas pisarzom i

czynią

z literatury

niewinną rozrywkę

dla

bardzo ograniczonej elity. Ale gdy tylko pisarz

okaże

zaintere-

sowanie

rzeczywistością,

cenzura uderza.

Jeżeli,

w wyniku banicji

lub jego

własnej

decyzji, znajdzie

się

na wygnaniu, wyrzuca z siebie

języku

angielskim,

ukazał się

w kwartalniku literackim

Books Abroad

(obecnie

WarU Literature

TOMy)

w numerze Spring 1976. (Autoryzowany

Powyższy

esej,

pt. Notes on E:xile,

napisany przez

Czesława Miłosza

na str.

157)

przekład

Ewy Czarneckiej

ukazał się

raz pierwszy w

Nowym Dzienniku

w New Yorku).

CZESł..A

MIŁOSZ

NOTY O WYGNANIU

hamowane uczucia gniewu, swoje obserwacje i refleksje,

uważając

to za swój

obowiązek

posł~nnictwo. J~dn.ak.

w jego kraju jest traktowane z

powagą,

Jako sprawa zycia

sffi1er-

ci nie obchodzi nikogo za

granicą

lub

wywołuje

zainteresowanie

z' przypadkowych powodów. Tak

więc

pisarz

przeko~1Uje się,

że

nie

może zwracać się

do tych, którym na tym zalezy, nato-

miast

może się zwracać

tylko do tych, którym nie

zależy

niczym. Stopniowo przyzwyczaja

się

społeczeństwa,

w którym

żyje,

a jego wiedza o

życiu

codziennym

~raju ską~ pr!yb~ł

zmienia

się

z dotykalnej w

teoretyczną.

Jezeh nadal zajmUje

Się

tymi samymi problemami co przedtem, jego

dzieło

traci bezpo-

średniość

schwytanego na

gorąco doświadczenia.

Dlatego musi

wybrać:

albo

skazać się

jałowość,

albo

przejść całkowitą

prze-

długo

:0,.

mianę·

Nowe oczy

Nowe oczy, nowa

myśl,

nowy dystans:

że

tego P?trzebuje

pisarz na wygnaniu, jest oczywiste, ale czy pokona swoJe dawne

ja -

zależy

od zasobów, o których przedtem sam niewiele wie-

dział.

Jedna z

otwierających się możliwości,

to zmiana

język~. Może

zrobić

albo

dosłownie, pisząc

języku

kraju osied1erua, albo

używać

swego rodzimego

języka

w taki sposób,

że

to, co pisze

będzie zrozumiałe

przyjęte

przez

nową publiczność.

Wtedy

jednak przestanie

być wygnańcem.

.. .

Inny, znacznie trudniejszy wybór polega na zachowaruu swoJeJ

postulowanej i

wyobrażonej obecności

w kraju, z którego pocho-

dzi.

Wyobrażonej:

bo musi

unaocznić

sobie

historię

literaturę

swego kraju jako jeden organizm

rozwijający się

w czasie i

w~zna

czyć

swojemu

dziełu funkcję

w tym ruchu, który

prow~dzi

przeszłości

przyszłości. Zakłada

ciągłe

rozrachunki z tra-

dycją

w poszukiwaniu

żywotnych

korzeni oraz

krytyczną

obser-

wację

dnia dzisiejszego. Pewne gatunki literackie (na

przykład

powieść

realistyczna) i pewne style z samego

założenia

nie

mOfją

być

uprawiane na wygnaniu. Z drugiej strony warunki.

~g?arua,

wymuszające

na pisarzu rozliczne perspektywy,

sprzyjają

mnym

gatunkom i stylom, szczególnie tym, które

są związane

z symbo-

liczną transpozycją rzeczywistości.

być

poddana analizie i wówczas

może się okazać, że

jej powodem

są

raczej osobiste niedostatki

aniżeli zewnętrzne okoliczności.

Istnieją

trzy

główne

przyczyny takiej rozpaczy: utrata imienia,

obawa przegranej i moralna

udręka.

- Pisarz zyskuje

imię

przez

złożoną wymianę

z czytelnikami,

czy zwraca

się

do szerokiej

publiczności,

czy do

wąskiego kręgu

sympatyków.

Kształtuje

swój obraz

widząc

go w oczach tych,

którzy

reagują

na jego

dzieła.

Kiedy emigruje, obraz ten zostaje

nagle zmazany, co czyni go anonimowym

składnikiem

masy. Prze-

staje

istnieć

nawet jako osoba, której zalety i wady

były

znane

jej bliskim. Nikt nie wie, kim jest i

jeżeli

czyta o sobie w prasie,

spostrzega,

że dotyczące

go dane

są

groteskowo przeinaczone.

Wówczas jego

poniżenie

jest proporcjonalne do jego dumy i jest

to przypuszczalnie sprawiedliwa kara.

Słusznie

boi

się

przegranej, bo tylko

nieliczni

posiadają

odporność potrzebną, żeby

nie ulec

niszczącemu działaniu

izolacji.

Należał

do wspólnoty pisarzy

oddających się

pewnemu

rytuałowi,

zajętych

wzajemnym rozdawaniem

pochwał

i nagan. A teraz ani

wspólnoty, ani

rytuału,

ani

słodkich

gier zaspokojonej ambicji.

Cierpi

więc,

nabrał

kolektywistycznych

przyzwyczajeń,

prawdopodobnie oznacza,

że

nigdy nie

nauczył się stać

włas

nych nogach.

Może zwyciężyć,

ale nie

wcześniej,

nim zgodzi

się

przegraną.

- Wygnanie jest podejrzane moralnie, bo zrywa

solidarność

grupą,

to znaczy odseparowuje

jednostkę,

która nie

może już

dzielić doświadczeń

z pozostawionymi w kraju kolegami. Moralna

udręka

odzwierciedla jej

przywiązanie

do heroicznego obrazu sa-

mej siebie i musi ona, krok po kroku,

dojść

do bolesnego wnios-

ku,

że stworzyć

moralnie

wartościowe dzieło

zarazem

zachować

niesplamiony obraz swojej osoby jest rzadko

możliwe.

Aklimatyzacja

Po latach wygnania

człowiek

próbuje sobie

jest kiedy nie

żyje

się

na wygnaniu.

Przestrzeń

wyobrazić

jak to

Rozpacz

Rozpacz,

nierozłączna

z pierwszym etapem wygnania,

może

zawsze przestrzenna, wskazuje na

północ, połud

nie, wschód i zachód od pewnego centralnego, uprzywilejowa-

nego miejsca, którym jest przypuszczalnie wioska naszego dzie-

ciństwa

czy nasz powiat. Jak

długo

pisarz mieszka w swoim

kraju, uprzywilejowane miejsce,

koliście się rozszerzając, utoż-

Wyobraźnia,

CZESŁAW MIŁOSZ

NOTY O WYGNANIU

samia

się

całym

krajem. Wygnanie przesuwa ten

ośrodek,

raczej tworzy dwa

ośrodki. Wyobraźnia

odnosi wszystko do oto-

czenia "tam, daleko" - w moim przypadku

gdzieś

na europej-

skim kontynencie. A nawet dalej wyznacza cztery

główne

kie-

runki, jak gdybym

ciągle

tam

stał.

Zarazem

północ, południe,

wschód i zachód

są uzależnione

od miejsca, w którym

piszę

słowa.

Wyobraźnia kierująca się

odległemu

regionowi

czyjegoś

dzieciństwa

jest typowa dla literatury

tęsknoty

(dystans w prze-

rzucane

są

cienie, które

biorą

rzeczywistość.

Przybysz zasta-

nawia

się,

czy

mógłby przekonać

czytelników gazet i odbiorców

telewizji,

że są

błędzie,

ale dochodzi do wniosku,

że

ani nie

mógłby

ani nie powinien. Gdyby oszustwo

wynikało

jedynie

z ignorancji albo z

uprzedzeń

politycznych, los

współczesnych

mieszkańców

jaskini

pozwalałby żywić

pewne nadzieje. Ale co

będzie jeżeli

- i tego nie

można wykluczyć

zawczasu - oszus-

two

leży

w samej naturze mediów - to jest mediacji?

Autoanaliza

Oto szkic przemówienia, które autor

piszący

na wygnaniu

może wygłosić

do siebie samego: "Czy

jesteś

pewien,

że

twoi

koledzy tutaj, którzy

poruszają się

świecie

znajomym od dzie-

ciństwa, są

w lepszej sytuacji? To prawda,

że piszą

w swoim

własnym języku.

Ale czy sztuka i literatura

odpowiadają

temu,

czego

uczyliśmy się

o nich w szkole i na uniwersytecie? Czy

nie

zmieniły się

one tak

gwałtownie

ciągu

ostatnich

dziesię

cioleci,

że

ich nazwy

są

tylko pustymi skorupami? Czy nie

stały

się

one przypadkiem

ćwiczeniami

ludzi samotnych,

sygnałem

wy-

syłanym

przez wydziedziczonych? Jak wielu z tych ludzi dostaje

nagrody w postaci

miłości

i szacunku, w swoim, w rodzinnym

mieście,

co jest jedynym rodzajem

miłości

i szacunku, wartym

zabiegów?

Mają

ten sam

język

co ich

publiczność,

ale czy

widzą

na twarzach

błysk

zrozumienia? Czy ten sam

język

nie jest

więc

złudzeniem,

tam gdzie niezliczone indywidualne

języki wypeł

niają przestrzeń zagłuszającym

szumem? Czy twoi koledzy

są

czytani i

słuchani

przez

szerszą publiczność

czy tylko

czytają

siebie nawzajem? Czy

jesteś

pewien,

że

nawet siebie nawzajem

czytają?

Ostatecznie,

może

tak

być, że jesteś

w lepszej sytuacji:

twoje wygnanie ma przynajmniej

nazwę.

Zawsze

wierzyłeś, że

prawdziwym celem pisania jest

dotrzeć

do wszystkich ludzi i

zmienić

ich

życie.

Co jednak,

jeżeli

taki cel

jest

nieosiągalny?

Czy traci przez to sens? Czy nie

uważasz, że

każdy

z twoich kolegów tutaj

pozostał

w sercu wierny tak dzie-

cinnemu marzeniu? Ale czy nie

byłeś świadkiem

ich przegranej?

jeżeli

nie

możesz

zbawić

świata,

dlaczego

miałbyś się

trosz-

czyć

o to, czy masz

dużą

czy

małą publiczność?".

Język

strzeni

często służy

jako przebranie dla proustowskiego dystansu

w czasie).

Chociaż dość

rozpowszechniona, literatura

tęsknoty

jest tylko jednym z wariantów radzenia sobie z oderwaniem od

rodzinnego kraju. Nowy punkt, który organizuje

przestrzeń

odniesieniu do siebie, nie

może zostać

wyeliminowany, to znaczy

nie

można

siebie

wyabstrahować

z fizycznej

obecności

określo

nym miejscu na Ziemi. Dlatego

właśnie

powstaje dziwne zja-

wisko: dwa

ośrodki

dwie przestrzenie stworzone

wokół

nich

nakładają się

na siebie, lub -

i to jest

szczęśliwe rozwiązanie

zrastają się

w jedno.

Cienie na

ścianie

Mówi

się, że

nasza planeta stopniowo ale

nieodwołalnie

wkracza w

erę

zjednoczenia,

stworzoną

przez

technikę, higienę

i zanik analfabetyzmu. A jednak wolno

podtrzymywać

przeciwną

opinię,

pełni uzasadnioną,

jak o tym

można przekonać się

wygnaniu. Pisarz, który mieszka w obcym kraju przynosi

wiedzę

o geograficznym obszarze, z którego pochodzi - jego historii,

ekonomii, polityce etc. Jest on

czuły

każdą informację

o tym,

co tak dobrze zna, czy

dostarczoną

przez

książki,

pisma czy tele-

wizję.

To prowadzi go do odkrycia, jak

powstają

nowe

podziały

między ludźmi.

Sto lat temu zwykli ludzie, nie

znający odległych

rejonów

globu, po prostu umieszczali je w

świecie

legendy lub przynaj-

mniej egzotyki. Dzisiaj jednak, jak im

się

zdaje, dano im

środki

pozwalające objąć równocześnie

miejsca i wydarzenia na

całej

Ziemi. Jednak w zestawieniu z

wiedzą

przybysza,

wiadomości

reportaże

o krainie jego pochodzenia

okazują się całkowicie

mylne. Wielokrotna suma tych

zniekształceń wkraczających mię

dzy przekaz i fakt

osiąga

astronomiczne proporcje.

Przypowieść

Platona o jaskini, dotychczas dyskutowana na filozoficznych semi-

nariach, zyskuje

również

bardziej praktyczne znaczenie. Jak pa-

miętamy, więźniowie

w niej przykuci nie

mogą

nawet

ruszyć

szyją

i zdolni

są

tylko

widzieć ścianę

przed

sobą.

ścianę tę

Kto mieszka

między ludźmi,

którzy

mówią językiem

innym

od jego

własnego,

odkrywa po pewnym czasie,

że

odczuwa

swój

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1981 402.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: