KULTURA 1990 517.pdf

(15135 KB) Pobierz

ISSN 0023-5148

PARYŻ

Nr 10/517

1990

K. GAWLIKOWSKI

NOWE MIEJSCE POLSKI

ŚWIECIE

UNGER:

BAJKA O IRAKU

SMECZ:

Z UKOSA

St. BIENIASZ:

REGIONALIZACJA

I FEDERALIZACJA

GORCZYŃSKA

RECESJA, DEPRESJA

SPIS

RZECZY

Redakcja:

Krzysztof Gawlikowski:

Smecz:

Gustaw

Herling-Grudziński

Wacław

Do prenumeratorów "Kultury"

W poszukiwaniu nowego miejsca Polski

świecie

••••.••••.•.•.•.••••

ukosa ..................... .

Kieł

Barabasza

•.••.•.•.•..•••••

WIERSZE

Każdy

nas nosi w sobie

zalążki

wiel-

kości

•••••.•.•.•.•••••.•••.•

Iwaniuk:

Jacek

Kaczmarski:

Leopold

Unger:

lAika czyli polski pozytywizm

ARCHIWUM POLITYCZNE

Widziane

Brukseli

............ ..

Małgorzata

Dziewięcka:

I co dalej?

.••••.•.••.•..••.•.•

Józef

Garliński:

List

Londynu (20)

.•••••.••

•

••.•

KRAJ

Stanisław

Bieniasz:

Regionalizacja

federalizacja

•••.•.•

Krzysztof

Hariasz:

Ignorancja,

arogancja,

cynizm

.•.••••

Zofia

Ziemięcka:

Czytając prasę

•••••.•.•••.•.•.••

SPRA Wy

I TROSKI

Jan Chodakowski:

Jerzy

Boniecki:

Oświadczenie

•.•.•.•••.•.•••••.•

Dlaczego

lubię

Australijczyków

•.••••

Szkice

•

Opowiadania

Październik

•

Sprawozdania

PARYŻ

- Octobre

1990

104

O RELIGII BEZ NAMASZCZENIA

Antoni

PospieszaIski:

Katolicy,

prawosławni,

unici

inni

SĄSIEDZI

Adam Kruczek:

Józef Darski:

Renata

Gorczyńska:

Andrzej

Dobosz:

Broński:

"The Independent":

Laszlo Lendyel:

W sowieckiej prasie

..............

Kronika litewska,

białoruska

ukraińska

KRONIKA KULTURALNA

Recesja,

depresja

113

118

124

131

137

139

................

KSIĄŻKI

bibliografii

•••••••.••.•.••••••

Mickiewicziana

Bitburga

.•.•••.•.

HUMOR

KRAJOWY

"Lech

Wałęsa

chce

99%"

WOLNA

TRYBUNA

Nowy

kształt

Europy:

powrót do

Wer-

salu

••.•.•.•.•.•••••.•.•.••.

141

•

Berlińczyk:

Wydarzenia

miesiąca

oraz

Kroniki

ame-

rykańska

kanadyjska

•.•..•.•.•

Z OSTATNIEJ CHWILI

U progu Czwartej

Rzeszy

146

153

•

M. Heller, C. Jamer,

Lo rys, W.

Krzyżanowski:

Listy do Redakcji

••••.•.•••.•.••

Odpowiedzi Redakcji

.••••.••.••.

INSTYTUT

156

159

IIL

LITERACKI

WPŁATY

NA FUNDUSZ

~~KULTURY»

Anonimowo z

Paryża,

po raz 26-ty

......

........... ...

..........

Andrzej Brzeski, Davis, CA (USA) - zamiast kwiatów na

grób Zygmunta Hertza w

jedenastą rocznicę

Jego

śmierci

- Dol. US 100,00

......

...

...................

Dr S. Judek, Ottawa, ON (Kanada) - po raz 15-ty

.....

...

Mieczysław

Piaskowski,

Caułfield

North, VIC (Australia), po

raz 100ty

......

.......

...............................

..........

Andrzej i Irena Pleszczyóscy, Santa Barbara, CA (USA) dla

uczczenia

pamięci

Anny Festen,

zmarłej

8 sierpnia 1990 r.

Los

Angeles - Dol. US 25,00

....................

....

Edward L.

Salamoński,

St. Petersburg, FL (USA), po raz

21-szy - Dol. US 20,00

.................... .....

.........

Juliusz Stroynowski, Kolonia (RFN) - DM 50,00

...........

200,00

520,00

190,57

140,68

130,00

104,00

167,00

DZIĘKUJEMY!

W poszukiwaniu nowego

miejsca

Polski

świecie

Narodziny

Solidarności

p6źniejsze

lata stanu wojennego

zmieniły percepcję

Polski w

świecie, sprawiły, iż była

ona obecna

ciągu dziesięciu

lat na pierwszych stronach gazet i w

czoł6w

kach dziennik6w telewizyjnych, a

Wałęsa,

jako przyw6dca walki

z komunistycznym totalitaryzmem,

stał się jedną

z najbardziej

znanych postaci

świata.

Sympatia,

jaką cieszyła się

Polska w

ciągu

tych lat, jest zjawiskiem

rzeczywiście niezwykłym. Walkę

naszego narodu popierali niemal wszyscy, od skrajnej prawicy po

reformatorskich komunist6w, co

więcej zaś solidarność

miała

zasięg światowy,

manifestowali

ją

nie tylko

mieszkańcy całej

Europy i Ameryki

P6łnocnej,

ale

także

kraj6w najbardziej odleg-

łych,

kt6rych

mieszkańcy

poprzednio z trudem nawet kojarzyli

nazwę

Polska z naszym miejscem na mapie. "Pokojowe rewolu-

cje" zainspirowane przez polski

przykład przeobraziły

nie tylko

Europę Środkową

i W

schodnią,

ale

także stały się bronią

mas

przeciwko jednopartyjnym systemom "socjalistycznego typu" na

innych kontynentach, w Chinach, Mongolii, Birmie, Algerii,

Nikaragui. Nawet tam, gdzie do masowego rozwoju takich

ruch6w nie

doszło, zmieniła się świadomość

mas. Po raz pier-

wszy w historii Polska

wywarła

odczuwalny

wpływ

na dzieje

świata,

w tym na dwa wielkie mocarstwa: Sowiety i Chiny.

Powszechna sympatia dla polskiego ruchu demokratycznego

niepodległościowego spowodowała, że

nasz nar6d

stał się

pod-

miotem

życia międzynarodowego, niezależnie

rządu,

jaki

instalowano w kraju.

Sprawiła, że

kolejni ministrowie czy pre-

mierzy

odwiedzający Polskę

spotykali

się

z Lechem

Wałęsą,

mimo

zwykłej małoduszności

polityk6w zachodnich. Inaczej gro-

ziłaby

po prostu

porażka

wyborcza we

własnym

kraju. W

ostatecznym rezultacie ta

właśnie "solidarność

Solidarnością"

8-ą rocznicę śmierci

Jerzego Jana Piórkowskiego,

zmarłego

października

1982 r.

żony

i córki (Nowy Jork) na

pomoc dla Kraju - Dol. US 32,00

............

..........

•

166,00

DO PRENUMERATORÓW "KULTURY"

wewnętrznej

stronie

okładki

podajemy ceny prenume-

raty

Kultury

na. rok 1991. Niestety musimy

ją podwyższyć

F. 550,0;>

ro~zme

(F. 280,00

półrocznie) wyr6wnując

do r6w-

nowart~sc~

tej kwoty

a~o~amenty

w krajach poza

Francją.

NaJwlęk~ze

zmartwleme mamy z krajami dolarowymi, gdzie

na skutek

CIągłego

spadku dolara sytuacja dla nas

stała się

wprost katastrofalna. Wyr6wnanie prenumeraty w tych krajach

do F. 550,00 Jest

podwyżką bolesną,

zdajemy sobie z tego

sprav.:ę,

ale nie mamy innego

wyjścia. Zresztą

sami nie

jesteśmy

pewm czy. w obecnej sytuacji dolar dalej nie

będzie spadał.

Jedyną

.pocle~.hą

dla Czyte1nik6w

abonujących Kulturę

lotniczo

Jest

~uza zm~ka

tych

opłat

po wprowadzeniu taryfy

ekonomi-

czneJ. W

zWiązku

z tym

dopłata

roczna

będzie wynosiła:

USA - S 7,00 (zamiast 19,00); w Kanadzie - S 8,00 (zamiast

~6,50);

A~stralii

- SA 21,00 (zamiast 31,50). W innych kra-

Jach Ameryki, w Afryce i Azji

dopłata będzie r6wnowartością

F. 45,00).

REDAKCJA "KULTURY"

KRZYSZTOF GAWLIKOWSKI

W POSZUKIWANIU NOWEGO MIEJSCA POLSKI

...

lawmowy

rozkład.

~ylanso~anie

jakiegoś

kraju na arenie

międzynarodowej,

ani

wle~ego

bo~ate&o,

oczywiście

swoją

wartość, którą

mozna

n~wet ~hczyc

dolarach.

Płatne

kampanie propagan-

dowe,

J~kle podejmują różne

kraje,

kosztujące

miliony a przyno-

szące ml.~rn~ rez~lt~ty, pokazują

dowodnie.

Była

to wygrana

na loteru hIstoru, Jaka

zdarza

się

tylko raz. Gdyby za

naszą

wygraną ruszył

eksport towarów

odpowiadających

zachodnim

standardom, miliony ludzi

wzięłoby

do koszyka w supermarkecie

towar

polską nalepką, właśnie

dlatego,

że

to polskie, nawet

bez

kosztow.n~~h kat?pan~i re~lamowych. G~y?y

.nie

było

tego

el~D?entu

.opmll

pubhcz~eJ,

najprawdopodobmeJ me

udałoby się

mm~strowI

SkubIszewskIemu

wywojować

choćby

symbolicznego

udzIału

w rozmowach 2

4, ani ministrowi Balcerowiczowi tak

ogromnej

- .w

de~aracjach

przynajmniej - pomocy finansowej

~za

gramcy. Zaden lOny kraj

byłego

bloku sowieckiego nie

mógł

hc~yć. n~

podobne

trakto~anie. Staliśmy się

pierwszym

bodajże

w sWlecle

"mocarstwem

SIły

moralnej".

Kom~

jednak dane jest wiele, od tego wiele

się

oczekuje.

ten

właśme

problem

chciałbym

rozważyć.

Sympatia wobec jakie-

~oś

kraju i jego

popularność

nie jest dana raz na zawsze, lecz

jest

czymś

bardzo ulotnym, zmiennym jak wszystkie nastroje i

e~ocje.

Traci

się

je równie szybko jak

się

je zdobywa. Gdyby

dZIś ktoś przeprowadził

badania opinii publicznej,

Czechosłowa

cja,

swoim dynamicznym prezydentem Havlem, z

całą

pew-

noścIą uzyskałaby

noty

wyższe niż

Polska.

Jeśli

tendencja

upadku naszego

prestiżu

utrzyma

się

rok jeszcze, stracimy nie-

. wszystko. Nasuwa

się oczywiście

pytanie, dlaczego tak

się

dZIeJe.

Otóż

podstawowym czynnikiem jest

pasywność

naszej

polityki

.zagranicznej.

Polska, która przez

całą dekadę

fascyno-

wała ŚWIat,

gdy

wybiła się

wreszcie na

niepodległość,

nazbyt

zajęła się

s",:oim! sprawami,

przyjęła postawę

czysto

defensywną

o.brony SWOIch mteresów w rozmaitych

toczących ,się

negocja-

c~ach

dyplomatycznych, nie

podjęła zaś żadnych znaczących

ini-

Cjatyw,

~tóre zyskałyby

szerszy

rozgłos.

Dotyczy to tak inicja-

tyw pohtycznych jak i gestów symbolicznych, które

formują

wyobrażenie

jakif!1ś

kraju. Prezydent Havel

przełamał

przykład

kryzys

zWIązany

masą

uciekinierów

albańskich

ambasadzie w Tiranie,

wysławszy

tam

swój prezydencki samolot.

Zatem

obiegły później prasę światową

fotografie

albańskich

ucie-

kinierów

zwiedzających Pragę.

Nie

było

to,

być może, ważne,

prz~czy~iła się

wal,nie do ostatecznego

zwycięstwa

wymusiła

sowIeckIch

przywodcach oraz na polskich

generałach

uznanie

~aszego

ruchu i

!leg?~jacje;

czynniki

~ewnętrzne były oczywiście

Istot~e!

ale bynaJmmeJ

~l1e ~ozstrzygające.

T ak to mit

zwyciężył

cz<>!gl

całą potęgę

sowIeckIego imperium,

zapoczątkowując

jego

ale

zapadło

świadomość

opinii publicznej jako kolejny gest

potwierdzający jasną linię polityczną

tego kraju.

Polska w

ciągu

roku, jaki

upłynął,

nie

zaangażowała się

wartości. Była

wprawdzie inicjatywa premiera Mazowleckleg?

dotycząca

umocnienia struktury KBWE i

współpra~y

europeJ-

żadną sprawę pobudzającą masową wyobraźnię.

Nie

prz~d~ta~iła

żadnej

inicjatywy

dotyczącej

innych narodów,

bromącej

jak!chś

skiej, ale od sarn,ego

początk~ była

?na

sk~zana

mepowod~~

nie. Ponadto zas

cechowało ją

swoIste "blUrokratyczne podeJs-

cie"

mogła

ona

być

tylko przedmiotem dyskusji zawodo":'}'ch

dyplomatów, aczkolwiek nawet oni uznali

ją

za niezbyt

realist~

czną.

Na to

nakłada się

brak wizji politycznej, brak

wyr~źme

określonych

celów.

Nawet zawodowy dyplomata zachodm po

roku istnienia nowego

rządu

nie potrafi

odpowiedzieć,

czego

Polska chce (poza

własnymi

bezpiecznymi granicami, rzecz

jasna). Czy Polska chce nadal

być

sojusznikiem Sowietów, czy

chce

przyłączyć się

do Zachodu, a

jeśli

tak, to do jakich jego

struktur? Polska

broniąca

dalszego istnienia

Układu

Warszaw-

skiego

RWPG,

choćby

było

traktowane jako "tymczasowe",

budzi po prostu zdumienie.

Jesteśmy już

jedynym krajem, który

deklaruje

chęć

utrzymania wojsk sowieckich na swoim teryto-

rium. Opcja neutralna, nawet jako wizja

przyszłości, też została

odrzucona. Ku czemu

więc

Polska zmierza?

Z oficjalnych enuncjacji wynika,

że

priorytetem naszej poli-

tyki jest

współpraca

europejska w ramach procesu

zapoczątko

wanego przez

konferencję

w Helsinkach.

Użyteczności sp~tkań

państw (państwa

europejskie, USA oraz Kanada i

ZWIązek

Sowiecki) nikt nie neguje. Taki

"regionalny

ONZ"

może

ode-

grać pewną rolę, chociaż

w powej

s~uacji

politycznej, gdy

~a~i

kła

konfrontacja dwu blokow,

musIałaby

ona

zostać

zdeflmo-

wana na nowo. Pozostaje jednak faktem oczywistym,

że ciało

działające

na zasadzie consensusu, a

złożone

z tak wielu

państw,

może zaakceptować

tylko to, czego

będą chciały pańs~a

naj-

mniej

skłonne

współpracy. Siłą

rzeczy

będą

WIęC

albo

ogólnikowe deklaracje zasad, albo uzgodnienia

dotyczące

spraw

stosunkowo mniej

ważnych,

w których

rozbieżność

interesów

jest mniej widoczna.

Próby instytucjonalizacji KBWE popierane przez

Polskę

Czechosłowację) przypominają inicjatywę

Gorbaczowa "wspól-

nego europejskiego domu", która

miała przecież osłabić

zaanga-

żowanie amerykańskie

w Europie i

zastąpić

obecnie

istnieją~e

formy integracji w zachodniej

części

naszego kontynentu, takle

jak NATO i Wspólnota Europejska,

jakąś inną strukturą

paneu-

ropejską,

której Moskwa

siłą

rzeczy

odgrywałaby rolę

kl';1-

czową.

Politycy zachodni w nieoficjalnych rozmowach

mówIą

więc:

"Formy

obecnie

istniejące sprawdziły się,

a ponadto

są

one

KRZYSZTOF GAWLIKOWSKI

W POSZUKIWANIU NOWEGO MIEJSCA POLSKI ...

realnie

istniejącymi

ponadnarodoWYmi strukturami,

mającymi

byt

organizacyjno-prawny. Jest

więc zupełnie niemożliwe

ich rozbija-

nie dla utworzenia

czegoś

nowego, co prawdopodobnie jest

ryzykowną

dla nas

mrzonką". Sytuację tę por6wnać można

grupy bezdomnych, kt6rzy

proponują sąsiadom mieszkającym

luksusowej

willi,

aby

ją rozwalić

dla wsp6lnego dobra na to

miejsce

zbudować pałac,

w kt6rym

zmieszczą się

wszyscy,

włą

czrue z niediwiedziem z

poprzetrącanymi dziś łapami.

Koncepcją,

kt6ra cieszy

się niejaką popularnością,

ale ma

też

przeciwnik6w, jest idea "koncentrycznych

kręg6w".

Zgodnie

nią wok6ł

W sp6lnoty Europejskiej

należałoby tworzyć

szersze,

ale zarazem

bardziej ograniczone strefy porozumienia,

pierwszą

byłyby

kraje EFTA,

drugą

ekskomunistyczne kraje Europy

Afryka

kraje Czarnej

Afryki,

mające już

specjalne porozumienia o

Współpracy,

itd.

Nie jest to, trzeba

przyznać,

wizja

porywająca

dla Polak6w,

gdyż

w istocie skazuje nas na

marginalność

długotrwałe

występowanie

jako przedmiot manipulacji mocarstwowych.

Sprawa NATO jest bardziej skomplikowana.

Pojawiają się

idee strefy neutralnej

między

NA TO

Rosją,

czy nawet

jakichś

szerszych

porozumień, włącznie

ze stworzeniem europejskich

sił

porządkowych,

kt6re

mogłyby interweniować

w wypadku lokal-

nych konflikt6w narodowych lub etnicznych na naszym konty-

nencie. Jest to

jednakże pomysł

nader trudny do realizacji.

Można

jednak

wyobrazić

sobie,

Że r6wnież wok6ł

NATO mog-

łyby powstać,

jako

rozwiązanie

tymczasowe, strefy

POZostające

pod jego

ochroną,

bez formalnego

członkostwa.

Węgrzy

zaakceptowali

koncepcję

"stref koncentrycznych"

pod warunkiem,

Że będzie

właśnie rozwiązanie

tymczasowe,

pełnego przystąpienia

do W sp6lnoty Europejskiej Za

lat

kilka,

najprawdopodobniej do NA TO .

Także Czechosłowacja

wyrainie przyjmuje

opcję zachodnią

oba te kraje

wchodzą

Układu

Pentagonalnego

współpracy

regionalnej Adriatyku, wraz

Włochami, Austrią

Jugosławią.

Jest to pierwsza

znacząca

ini-

cjatywa

integrująca

panner6w z obu stron dawnej

"żelaznej

kur-

tyny" i

dobrze,

że

Polska

zdecydowała się, choć

z op6inieniem,

nawiązać współpracę

z tym ugrupowaniem. Jest to tym istotniej-

sze,

że

szanse na utworzenie podobnego porozumienia krajów

Bałtyku są nikłe.

Zadeklarowalismy

też

wprawdzie

chęć przystą

pienia do Rady Europejskiej, ale ma to znaczenie symboliczne

raczej

niż

realne,

i nic

nie wiadomo o naszych intencjach doty-

czących

W sp6lnoty Europejskiej, a deklarowana

chęć

pozostania

w "zreformowanym

Układzie

Warszawskim"

budzi

rozmaite

obawy na Zachodzie.

Środkowej Bałkan6w, trzecią P6łnocna

Odrze i Nysie sami nie-

Polsce.

Ek~ponuj~~ pro~lemni~ra~~: ~~a

ostateczna,

bl;ldz~liś~y

jako

potwlerdzali~m~,

he Z ho!I "h stare fobie antymemleckie

sa~ pat.t

ikę

na ?Iemlac ac

ań~:~'

europejskich. Kohl

także

IrytaCję zy~zhwyc~ n~m

p d'

ale to nie rozgrzesza nas z

popełnił

w tej spraWie

~Iele b!ę ~bicie się

Polski na niepodleg-

własnych.

la~

by o ne,

"ze

"" sowieckiej jest

możliwe tyl~o

łość

i wyzwoleme spo ommaCJI

ki go przy zjednoczemu

w ramach przebudowy

ładu eu~opeJs

k e

ł'

że

nie mamy

Niemiec. Gdy to jednak

nastąpiło.'

o taak

~FrS'

jak i NRD, i

przemyślanej

polityki wobec,

Nlemle~uro

"skim kt6re

zgłasza

okazaliśmy się jedyn~m JPan~tde~

jasnepeie

jeśii

chcemy zinte-

same tylko

zastrzeżema.

esthJe

.' to

oznaczać

przede

Europą

Zac o d

mą,

musI

growac

Się

n"e

możemy

integrowac

Się

wszystkim

integr~CJę

~Iełcam~i ~iemiec

względów

czysto

Anglią

czy

FranCją po~a

~w~ gotowości odległych

panstw

geogr~ficznrch,"

nie

mOi~c J~

oba

też pamiętać, ~e" pośród

wlązama Się

z Po s

ą·

N"rze zech i Austrii istmeJe

pogłę-

aństw

zachodnich tylk? terenow w s c . W innych krajach

w ,lemc hodnich

"praw I

liwości

dla nas, ale mamy

też

tam

iona znaJom"osc s

jest wprawdZie sporo

~ycz

" R'

ież

względu

na rozli-

czynienia z

ogromną Ignoranc~ą·

tW~ekowe więzi współpraca

czne

podobieństwa

kulturobwe I

"łwle

?~Iza

IntegracJ"a gospodarcza

była

y naj atwleJs .

. " .

z naszej strony dawnyc anty-

tymi woma raJam

wymaga jednak

przezwyclęzeT

wszechnianych przez komu-

niemieckich fobu,

prze~

tyle at" upo

ojednania

między

naszy-

nistyczną propagandę,

rzec~~!stego

gPo ponad

dwadzieścia

lat

narodami" , tak

śmiało

zamlCJowane

<tJ

kł6tnie

Polityka wobec Niemiec

została

zdominowana przez

małostko

o uznanie granic

prawa

mniejszości

niemieckiej w

ka wschodnia.. W sprawie

temu przez Episkopat:

"" ale z

pewnością

Równie niejasna Jest nasza

J?O

Ity

l"'

"wprawdzie przyzwoIcie,

Litwy zac owa

IS~y S!ę

lko w stosunkach wzajemnyc

można było z~obl~ więceJ,

melit:rwsk na forum

międzynarod?

ale

także popl~raHc

"sPkaw~olski

z tachodu odnosi

się wrażeme

wym.

Obserwując

pohty

anyku-

(któremu

dał

wyraz

:'-lal~ Besan~ol

w swoich ostatnichpozosta-

6/1990)

że

łach

I w l"'

do MIchmka -

Ku tura,

nrsowieckim, z ktorego

Iscle

jemy

wciąż jeszc~e

~;c~ar~i:17rakt~my

siebie samych jako

nie

mam~ o?wa~1

WYJsc.. ze" nawet rób wybicia

się

peł~ą

kraj satehckl, me po?eJ"

muHc"

d p

"dzieć że

J"est to wym-

" O

ywlścle

mozna o pOWie,

"choć

doprawdy trudno zrozumlec,

niepo eg osc. ,

"c~

kiem

os~ro~noscl

,,~ea1~~mu

kra"u który

zapoczątkował

taką

ów tchorzhwy

"reahz~;

"m i który

podjął walkę,

determinacją ruin~

sowlec

leł?o

Impenu

aniem

się

motyką

która

wydawała Się przysołłowlOwymd"p z~grożenia

niemieckiego"

słońce". Jeśli zaś

od.w amy

"Się

Ok"

uJ"ące e:dyż zagrożenia

będZie

to meprze on

jako argumen"u, me ma. Gdyby nawet

istniało,

tru no

Się

spo-

takiego obecme "

Plik z chomika:

szerman103

KULTURA 1990 517.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: