WSPÓLNOTA NARODÓW, ang. Commonwealth of Nations, zinstytucjonalizowana forma więzi między W. Brytanią, jako dawną metropolią, a jej byłymi koloniami, które uzyskały niepodległość i samodzielną podmiotowość w stosunkach międzynarodowych. Od XIX w. imperium bryt., wskutek wewn. tendencji odśrodkowych i ruchów narodowowyzwoleńczych, zaczęło się przekształcać we współczesną Wspólnotę Narodów. W okresie od 1867, kiedy pierwsza kolonia, Kanada, otrzymała status ? dominium, do 1914, kiedy wszystkim koloniom o przewadze ludności białej pochodzenia bryt. nadano status dominialny wraz z autonomią, ukształtowały się nowe stosunki między W. Brytanią a jej dominiami. Na konferencji pokojowej w Paryżu 1919 dominia wystąpiły jako samodzielne podmioty prawa międzynar., podpisały traktaty pokojowe kończące I wojnę świat. i weszły w skład Ligi Narodów. Efektem stopniowego rozszerzania się autonomii stało się proklamowanie na konferencji imperialnej 1926 powstania Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Zasady przyjęte na tej konferencji zostały potwierdzone i rozwinięte w uchwalonym 1931 przez parlament bryt. Statucie ? Westminsterskim. W 1947 Indie, Pakistan i Cejlon (ob. Sri Lanka) uzyskały niepodległość i stały się czł. Wspólnoty; w konsekwencji 1949 zaprzestano oficjalnie stosowania nazwy Brytyjska Wspólnota Narodów i zastąpiono ją Wspólnota Narodów. Do 1967 wszystkie niemal kolonie bryt. (w tym i afryk.) uzyskały niepodległość i stały się członkami Wspólnoty Narodów Charakter prawny Wspólnoty Narodów jest trudny do zdefiniowania; nie jes to organizacjamiędzynar. w ścisłym znaczeniu, gdyż nie jest oparta na umowie międzynar. (Statut Westminsterski nie spełnia tej roli), nie jest konfederacją, ani federacją. W skład Wspólnoty Narodów wchodzą dominia, republiki i samodzielne monarchie. Symbolem jedności Wspólnoty Narodów jest monarcha bryt., państwa Wspólnoty Narodów uznają go bądź za głowę państwa na zasadzie unii personalnej (dominia), bądź jedynie za głowę Wspólnoty Narodów (republiki i samodzielne monarchie). Członkowie Wspólnoty Narodów mają całkowitą zdolność do działań prawnych, zawierają samodzielnie umowy międzynar., należą do organizacji międzynar., utrzymują stosunki dyplomatyczne z innymi państwami; przedstawiciele dyplomatyczni państw Wspólnoty Narodów w ramach Wspólnoty nazywają się wysokimi komisarzami, mają status ambasadorów, ale nie są uważani za przedstawicieli państw obcych, co pozwala im komunikować się bezpośrednio nie tylko z min. spraw zagr., ale także z min. resortów gospodarczych. Członkowie Wspólnoty Narodów mają własne ustawodawstwa, politykę zagr. i wewn.; różnią się przynależnością do układów wojsk. i nieraz prowadzą przeciwstawną politykę zagraniczną. Czynnikami łączącymi kraje Wspólnoty Narodów są więzy ekon., przynależność do strefy funta szterlinga (z wyjątkiem Kanady), preferencje taryfowe oraz system prawny oparty na common law (? anglosaskie prawo). W ramach Wspólnoty Narodów ukształtował się system konsultacji i kooperacji w wielu dziedzinach, np. w polit. — doroczne konferencje premierów, w miarę potrzeby odbywają się także spotkania min. finansów, handlu, oświaty, nauki i kultury. Od 1967 działa w Londynie Stały Sekretariat. W skład Wspólnoty Narodów wchodzi W. Brytania (wraz z terytoriami zależnymi) oraz państwa: 1) dawne dominia, np. Australia, Jamajka, Kanada, Nowa Zelandia, Papua-Nowa Gwinea; 2) republiki, np. Bangladesz, Indie, Kenia, Nigeria, Tanzania; 3) samodzielne monarchie, np. Lesotho, Malezja, Suazi. Niektóre państwa po uzyskaniu niepodległości nie przyłączyły się do Wspólnoty Narodów, np. Birma; wiele państw wystąpiło ze Wspólnoty Narodów, np.: Irlandia, Fidżi, a także RPA, Pakistan (które z czasem powróciły do Wspólnoty Narodów).
mateuszdylag49