TEMAT PRACY
ZNACZENIE ERGONOMII W ZAWODZIE FIZJOTERAPEUTY
Wykonała:
Olga Woźniak
Dąbrowa Górnicza 2014
Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest przyjrzenie się warunkom pracy fizjoterapeuty oraz związanej z tym zawodem ergonomii. Podstawowe znaczenie ergonomii to optymalizacja, pracy, rozumianej jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy. Szerzej mówiąc jest to wiedza o możliwościach człowieka w kształtowaniu współzależności wszystkich elementów składowych systemu pracy, aktywności zawodowej człowieka, organizacji i środków pracy oraz produktu, będącego wynikiem pracy. Jest to wiedza o tym, jak powinno być optymalnie zorganizowane środowisko pracy, aby było najpełniej przystosowane do psychofizycznych możliwości człowieka i w jak najmniejszym stopniu wpływało na jego zdrowie.
Wstęp
Za twórcę nowoczesnej gimnastyki leczniczej uważany jest Henryk Ling (1776-1839). Opracował on i wprowadził pewien system gimnastyki leczniczej przez stworzenie szkoły gimnastyki. Ćwiczenia lecznicze w jego systemie prowadzone były przez kinezyterapeutę z pełną jego pomocą. System, jaki zaproponował Ling opierał się na ćwiczeniach czynnych, które uważał za podstawowe ćwiczenie.
Słowo rehabilitacja oficjalnie zostało użyte i zdefiniowane w 1918 roku przez Douglasa C. McMurtiego w oparciu o szkołę rehabilitacji inwalidów wojennych. W tym samym roku w Stanach Zjednoczonych uchwalono ustawę o zawodowej rehabilitacji żołnierzy i marynarzy. Rehabilitację określono wówczas jako przywracanie potrzebującym najpełniejszej jak tylko jest to możliwe fizycznej, psychicznej, a także zawodowej oraz społecznej przydatności.
Wszechstronny rozwój rehabilitacji zaczyna się w 1947 roku. Powstaje wtedy specjalny oddział szpitalny pod kierunkiem Howarda Ruska. Określił on program rehabilitacji, który można w taki sposób scharakteryzować: „…rehabilitacja rozciąga się na cały okres czasu zawarty między łóżkiem chorego, a jego warsztatem pracy. Opiera się raczej na pozostałych zdolnościach chorego, a nie jego nie zdolnościach i uczymy jak żyć i pracować przy tym co pozostało…”
Od połowy XX wieku zaobserwować można gwałtowny rozwój fizjoterapii na całym świecie. W wielu krajach europejskich rozwija się model rehabilitacji opiekuńczej mający swój historyczny odpowiednik w działaniach greckiego lekarza Asklepiadesa. Jego zasadą było to, aby leczenie było szybkie, pewne, a także przyjemne. Zalecał on stosowanie diety, ale takiej, która będzie najbardziej odpowiednia dla chorego. Stosował również leżakowanie chorego, spacery oraz lekkie wysiłki fizyczne. Polski model rehabilitacji do niedawna odwoływał się bardziej do Hipokratesa, fizjoterapii nieodłącznie związanej z ruchem. Były to działania dynamiczne, odwołującej się do ogólnoustrojowej kompensacji, której pełna stymulacja może być wywołana środkami kinezyterapii ogólnousprawniającej, której najlepszymi realizatorami są absolwenci fizjoterapii, którzy w posiadają pełną wiedzę dotyczącą wpływu ćwiczeń na organizm człowieka.
Fizjoterapia ma bardzo długą historię, która od samego początku związana była z wątkiem zdrowotnym oraz szeroko rozumianej medycyny oraz kultury fizycznej. Rola fizjoterapii będzie stale rosła zarówno w aspekcie ogólnospołecznym jak również leczniczym.
Ergonomia pracy fizjoterapeuty
Fizjoterapia jest to zawód, w którym choroby przeciążeniowe są bardzo częste oraz występują także bóle, dotyczące głównie kręgosłupa, ale mogą także dotknąć stawów kończyn górnych. Podczas pracy fizjoterapeuty na każdym kroku występują sytuacje, które przy niewłaściwym wykonywaniu przeciążają kręgosłup i mogą być powodem sporych dolegliwości zdrowotnych, a nawet poważniejszych zmian zwyrodnieniowych. Ma to miejsce głównie podczas pracy z pacjentami większymi (cięższymi) od terapeuty, gdy trzeba taką osobę przesadzić na wózek, zmienić pozycję na łóżku, czy wykonywać ćwiczenia bierne. Z tego powodu wszyscy fizjoterapeuci powinni być przeszkoleni pod kątem, aby jak najdłużej mogli pracować w zawodzie i pomagać innym. Na początek musimy jednak zdać sobie sprawę z zagrożeń, jakie niosą wykonywanie pewnych czynności w niewłaściwy sposób, gdyż choroby przeciążeniowe często swoje objawy ujawniają dopiero po pewnym czasie. Dlatego wielu młodych fizjoterapeutów uważa, że taka wiedza dotycząca ergonomicznej pracy nie jest im potrzebna.
Należy pamiętać, że ergonomia to bardzo ważna kwestia, która zawiera w swojej strukturze:
- znajomości człowieka,
- stwarzaniu przyjaznego środowiska pracy,
- projektowaniu właściwego środowiska pracy.
Dogłębne poznanie zasad korzystania z tej wiedzy przyniesie nie tylko fizjoterapeutą, ale również innym osobą pracującym czynnie czy wykonującym różnego rodzaje czynności w domu, w ogrodzie:
- zwiększenie wydajności pracy,
- zmniejszenie liczby pomyłek pracowników,
- lepsze wykorzystanie czasu pracy,
- zwiększenie bezpieczeństwa pracy,
- obniżenie ryzyka zawodowego na określonym stanowisku,
- obniżenie absencji chorobowej pracownika,
- zmniejszenie kosztów pracy związanych z wysiłkiem fizycznym człowieka.
Wielokrotne powtarzanie tych samych czynności może doprowadzić do utrwalenia się nawyku ruchowego, a dalsze ich powtarzanie w ten sam, błędny sposób prowadzi do choroby przeciążeniowej. Często błędy popełniane przez fizjoterapeutów biorą się z niewiedzy czy braku odpowiedniego sprzętu (podnośnika, łóżek pacjentów bez regulacji wysokości). A dane przeciążenia biorą się nie tylko z dużych obciążeń, ale także mogą być skutkiem częstych, błędnie wykonywanych czynności nawet z małym obciążeniami lub długotrwałych statycznych pozycji, które wykonujemy w ten sam błędny sposób może to spowodować powstanie przeciążeń powolnych. Na przykład wykonywanie zabiegów z fizykoterapii w pozycji siedzącej i pochylonej nad pacjentem, znacznie przeciąża odcinek piersiowy, a także szyjny kręgosłupa.
Głównym problemem są jednak czynności w pozycjach stojących. Ważne są tutaj:
- wielkość obciążenia,
-czas trwania czynności,
- częstotliwość z jaką wykonujemy daną czynność.
Poprzez daną pozycję obciążenia mogą się zwiększać lub zmniejszać, dlatego bardzo ważnym elementem jest dobór odpowiedniej pozycji, w której będzie pracował terapeuta. Kręgosłup zalicza się do dźwigni dwustronnych. W postawie stojącej ciężar tułowia, który jest głównym obciążeniem kręgów, jest równoważony napięciem mięśni prostowników grzbietu. Ramię działania siły mięśni jest stałe i wynosi około 5 cm, a ramię obciążenia łączące środek krążka miedzykręgowego z środkiem ciężkości tułowia może się zmieniać. W zależności od ułożenia kończyn górnych, głowy czy pochylenie tułowia zwiększa się ramię dźwigni, a to powoduje, że prostowniki grzbietu muszą wykonać znacznie większą pracę.
Najczęstsza przyczyna urazów i chorób przeciążeniowych wydają się być duże obciążenia związane z pracą przy osobach dorosłych. W przypadkach, gdy pracuje się z dorosłą osobą czysto nawet większą i cięższą, a w szczególności nie współpracującą fizjoterapeuta jest szczególnie narażony na zbytnie obciążenia. Dlatego przy czynnościach takich jak zmiana pozycji pacjenta, przemieszczanie go z łóżka na wózek, pionizacja terapeuta powinien wykonywać te czynności w sposób jak najmniej obciążający kręgosłup. Może także wykonywać te czynności przy pomocy innej osoby lub z użyciem na przykład podnośnika.
Rysunek 1. Wykorzystanie podnośnika w pracy fizjoterapeuty
Podczas ćwiczeń biernych błędem jest stanie na nieruchomych kończynach dolnych i wykonywanie ćwiczeń wyłącznie za pomocą kończyn górnych oraz przez zgięcie i rotacje kręgosłupa. W przypadku takich ćwiczeń należy też zastosować odpowiedni chwyt, który zapewni skrócenie ramienia dźwigni a tym samym przeciążenia kręgosłupa. Gdyż poprzez nieodpowiednią pozycję zmienia się układ dźwigni i muszą zostać użyte większe siły, aby zrównoważyć ten układ (mięśnie muszą wykonać większą pracę, aby utrzymać daną pozycję). Zwłaszcza, gdy terapeuta się pochyli do przodu obciążenia są bardzo niekorzystne. Dodatkowym obciążeniem jest masa pacjenta, która wielokrotnie zwiększa siły działające na kręgosłup. Podczas takich niewłaściwych pozycji jest większe działanie sił ściskających i ścinających na kręgosłup i sił rozciągających działających na mięśnie i więzadła. W przypadku, gdy terapeuta pochyla się nad pacjentem lub podnosi go dochodzi do rozciągnięcia krótkich mięśni przykręgosłupowych oraz więzadeł. Ważne w tych przypadkach jest odpowiednie ułożenie pacjenta tak, aby ułatwić sobie pracę, na przykład przemieścić pacjenta bliżej siebie na łóżku.
Wbrew pozorom osoby pracujące z małymi dziećmi także są narażone na znaczne przeciążenia i dolegliwości bólowe. Podczas ćwiczeń z małymi dziećmi terapeuta musi dostosować swoje ciało do wielkości swojego pacjenta. Często wykonuje ćwiczenia na klękach, siedząc na podłodze i trzymając dziecko na swoim ciele, czy pochylając się nad.
Rysunek 2. Praca terapeuty z małym dzieckiem
Podczas takich ćwiczeń fizjoterapeuta angażuje prawie wszystkie swoje kończyny gdyż musi trzymać dziecko, asekurować je i wykonywać różne czynności terapeutyczne. Przez to względy ergonomiczne schodzą często na drugie miejsce, gdyż ważniejsze jest bezpieczeństwo dziecka oraz poprawne wykonanie ćwiczenia. W przypadku tym rodzaj terapii stosowanej i rodzaj pacjenta wymusza na fizjoterapeucie pozycję, w jakiej pracuję. Jednak brak doświadczenia i wiedzy z ergonomii także pogarsza sytuację terapeuty. Dlatego w każdej sytuacji należy kontrolować swoją pozycję, aby nie doszło do utrwalenia błędnego wzorca, a w przyszłości nie stał się nawykiem.
U fizjoterapeutów każdy odcinek kręgosłupa jest obciążony. Odcinek szyjny najczęściej jest obciążany przy wykonywaniu zabiegów z fizykoterapii, gdy szyja jest praktycznie w ciągłym zgięciu a także podczas pracy z małymi dziećmi, gdy ćwiczy się na podłodze i się pochyla nad dzieckiem.
Rysunek 3. Praca terapeuty z małym dzieckiem (dostosowanie pozycji roboczej)
Odcinek piersiowy jest najczęściej narażany na przeciążenia podczas przenoszenia pacjenta, zmian jego pozycji w łóżku czy podnoszenia i pochylanie się nad nim. Dochodzi wtedy to zwiększenia kifozy piersiowej. Natomiast dla odcinka lędźwiowego niekorzystne są ruchy zginania zwłaszcza w połączeniu z rotacją kręgosłupa. Dłuższe utrzymanie takiej pozycji może być przyczyna stresu posturalnego.
Należy pamiętać, aby od samego początku swojej pracy, a także nauki stosować pozycje jak najbardziej odciążające kręgosłup. Gdyż jest to kwestia czasu, aby utrwalił się błędny nawyk ruchowy.
Należy pamiętać o względach ergonomicznych takich jak:
· możliwie jak najbardziej skracać ramię dźwigni(starać się jak najmniej wyciągać kończyny górne do przodu i pochylać do przodu.)
· przemyśleć w jaki sposób wykonać daną czynność aby nie obciążać zbytnio kręgosłupa, czy użyjemy to tego jakiś pomocy(np. podnośnik), odpowiednio ułożyć pacjenta.
· podczas zmiany pozycji pacjenta w łóżku należy tak wstępnie ułożyć aby pozycja umożliwiła wykonanie czynności.
· pracując z pacjentem w łóżku należy dostosować wysokość łóżka do wzrostu terapeuty.
· środek ciężkości pacjenta powinien być jak najbliżej terapeuty, w miarę możliwości powinien się stykać w obrębie tułowia.
· starać się wykorzystywać dodatkowe punkty podparcia. Im większa płaszczyzna podparcia tym łatwiej zachować stabilną pozycję. Można się podeprzeć o łóżko pacjenta, zrobić większy wykrok.
· nie pracować na prostych kończynach dolnych, jednak zbyt duże ugięcie też jest niekorzystne, także zbyt duży lub zbyt mały rozkrok może spowodować utratę równowagi
· podczas ćwiczeń biernych terapeuta powinien poruszać sie za przemieszczaną kończyną(zgięcie lub wyprost w stawach kolanowych i biodrowych, czy przy ruchach w poziomie przez krok w przód lub tył), tak aby nie ruszać wyłącznie swoimi kończynami górnymi i tułowiem przy prostych, nieruchomych kończynach dolnych.
· unikać zgięcia i rotacji tułowia na przykład przy ćwiczeniach na macie.
· starać się w miarę możliwości pracować na kozetkach, zwłaszcza z regulowaną wysokością.
· unikać przebywania w jednej pozycji przez dłuższy czas.
· wykorzystywać różne dodatkowe pomoce, miedzy innymi stół pionizujący w przypadku pionizacji biernej.
· poinformować pacjenta o wykonywanej czynności aby w miarę możliwości współpracował.
· angażować do pracy większe grupy mięśniowe, które są przystosowane do większych obciążeń.
· także strój i stanowisko pracy powinno być odpowiednio dobrane.
Podczas pozycji stojącej obciążenie na 3 krążek lędźwiowy międzykręgowy między 3, a 4 kręgiem lędźwiowym wynosi 100kg, przy nieznacznym pochyleniu w przód obciążenie wynosi już 175kg, a przy jeszcze większym zgięciu kręgosłupa obciążenie krążka wynosi nawet 200 kg. Natomiast w pozycji siedzącej z wyprostowanymi plecami obciążany jest przez 140 kg, a gdy się dodatkowo pochylimy do przodu to na 3 krąż...
Lordscorpio