treny.pdf
(
566 KB
)
Pobierz
Ta lektura
, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
wolnelektury.pl
.
Utwór opracowany został w ramach projektu
Wolne Lektury
przez
fun-
dację Nowoczesna Polska
.
JAN KOCHANOWSKI
Treny
Treny — nota edytorska
Tekst Trenów został tu podany według drugiego wydania, ostatniego opublikowanego
za życia poety, które ukazało się w roku w Drukarni Łazarzowej w Krakowie. Tekst
przygotowałem zgodnie z kryteriami zawartymi w opracowaniu
asady ydaania tek
st staroolskic rojekt — ty edycje olarnonakoe
, Wrocław . Zdecydowa-
łem się jednak zachować pewne cechy językowe, których nie uwzględnia się w edycjach
popularnonaukowych, zwłaszcza dawne końcówki fleksyjne i większość dawnych form
ortograficznych.
Edycja utworu nie opiera się w całości na żadnym z wydań współczesnych, choć
uwzględniono zarówno rozstrzygnięcia zawarte w edycji opracowanej w ramach sejmo-
wego wydania
ie systkic
Kochanowskiego przez Marię Renatę Mayenową, Lucynę
Woronczakową oraz Jerzego Axera i Marię Cytowską, jak i wydaniu przygotowanym
przez Janusza Pelca dla serii Biblioteki Narodowej.
Przy tworzeniu komentarza obok wyżej wspomnianych wydań bardzo pomocna była
wcześniejsza edycja
Tren
w serii Biblioteki Narodowej w opracowaniu Tadeusza Sinki,
a także podstawowe słowniki, w tym
Sonik olscyny XVI iek
oraz — w zakresie
wyjaśnień historyczno-mitologicznych — współczesne wydania klasycznego
ictionary
o rase and able
Ebenezera Cobhama Brewera.
Gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w Tre-
nach jest odmienne od znaczenia obecnego.
ro dr ab iotr ilcek
niersytet arsaski Instytt ada Interdyscylinarnyc rtes iberales
[Motto i dedykacja]
¹
Tales sunt hominum mentes, quali pater ipse
Juppiter auctiferas lustravit lumine terras²
¹W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w
Trenac
jest
odmienne od znaczenia obecnego.
²
Tales snt line terras
(łac.) — „Umysły ludzkie są odbiciem światła, którym ojciec Jupiter oświeca
urodzajne ziemie.” Fragment
dysei
Homera w przekładzie łacińskim Cycerona, który przetrwał tylko jako cytat
w
e iitate ei
św. Augustyna.
SI SI
I
³
IS
⁴
ISIT
⁵
III T T
STI
⁶
I II
⁷
ISI TI II
S III
⁸
ISM
⁹
I
SIM IIM IM
¹⁰
I S M
S
¹¹
SI IT
¹²
I
¹³
S
MIS
¹⁴
I
¹⁵
MI
¹⁶
IS
I MS I
¹⁷
S M
Tren I
¹⁸
Wszytki¹⁹ płacze, wszytki łzy Heraklitowe²⁰
I lamenty, i skargi Symonidowe²¹,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i asunki²², i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zaraz²³ w dom sie mój noście²⁴,
A mnie płakać mej wdzięcznej²⁵ dziewki²⁶ pomoście²⁷,
Z którą mię niepobożna²⁸ śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech²⁹ nagle zbawiła³⁰.
Tak więc smok³¹, upatrzywszy gniazdo kryjome³²,
Słowiczki liche zbiera³³, a swe łakome
Gardło pasie³⁴; tym czasem matka szczebiece³⁵
³
icny
* (starop.) — miły, przyjemny.
⁴
ciesony
* (starop.) — przynoszący radość, przynoszący pociechę, uciechę.
⁵
nieosolity
— niezwykły, obdarzony niezwykłymi zaletami.
⁶
sytki
(starop.) — wszystkie.
⁷
ielno
* (starop.) — cnota, zaleta; pol.
cnota
i
ielno
to odpowiedniki łac.
irts
.
⁸
nieodoiednie
(starop. przysłów.) — bez zapowiedzi, bez uprzedzenia, nieodpowiednio, wbrew porządkowi
rzeczy.
⁹
niedosy
— niedojrzały (mówi się potocznie: owoc dochodzi, czyli dojrzewa; por. wyrażenie: owoce doj-
rzały, doszły).
¹⁰
nienony
* — nie do zniesienia.
¹¹
asn
(przen.) — umrzeć.
¹²
nieortnny
— nieszczęśliwy, nieszczęsny, dotknięty złym losem (por.
ortna
: powodzenie, szczęście, los;
jest to pojęcie ważne w utworach Kochanowskiego).
¹³
ociec
(starop.) — ojciec.
¹⁴
nailsy
(starop.) — najmilszy.
¹⁵
ieka
* (zdr. od starop.
iea
) — dziewczyna.
¹⁶
a
(starop.) — łza.
¹⁷
nie as ci
— nie ma cię, nie istniejesz.
¹⁸W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w
Trenac
jest
odmienne od znaczenia obecnego.
¹⁹
sytki
(starop.) — wszystkie.
²⁰
y eraklitoe
— Heraklit z Efezu (ok. – r. p.n.e.), filozof gr., w swoich dziełach często rozpaczał
nad ludzkim losem.
²¹
laenty Sionidoe
— Simonides z Keos (ok. – r. p.n.e.), poeta gr., autor wielu utworów
lamentacyjnych.
²²
rasnk
a.
rasnek
(starop.) — zgryzota, smutek, strapienie.
²³
ara
(starop.) — razem.
²⁴
do sie j nocie
— zmierzajcie, przybywajcie do mojego domu.
²⁵
icny
* (starop.) — miły, przyjemny.
²⁶
aka ieki
— opłakiwać dziewkę.
²⁷
oocie
— pomóżcie (zob. rym: „noście — pomoście”).
²⁸
nieobony
* (starop.) — postępujący źle, nie „po Bożemu”, bezbożny.
²⁹
ocieca
(daw.) — radość i nadzieja; pocieszenie.
³⁰
bai
* (starop.) — pozbawić.
³¹
sok
— potwór, wąż.
³²
kryjoy
(starop.) — ukryty (dziś mówi się jeszcze
o kryjo
, czyli: skrycie).
³³
biera
— tu w znaczeniu: „wybierać” (z gniazda).
³⁴
ardo asie
— napełnia gardło (dziś mówi się: pasie brzuch).
³⁵
scebiece
(forma starop.) — szczebioce, szczebiota.
Treny
Uboga³⁶, a na zbójcę co raz sie miece³⁷.
Prózno³⁸, bo i na samę okrutnik zmierza³⁹,
A ta nieboga⁴⁰ ledwe⁴¹ umyka pierza⁴².
«Prózno płakać» — podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywy⁴³, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono⁴⁴ wszędy⁴⁵ ciśnie: błąd wiek człowieczy⁴⁶.
Nie wiem, co lżej⁴⁷: czy w smutku jawnie żałować⁴⁸,
Czyli sie z przyrodzeniem⁴⁹ gwałtem⁵⁰ mocować⁵¹.
Tren II
⁵²
Jeslim kiedy nad dziećmi piórko⁵³ miał zabawić⁵⁴,
A kwoli temu wieku⁵⁵ lekkie⁵⁶ rymy⁵⁷ stawić⁵⁸,
Bodajżebych⁵⁹ był raczej kolebkę kołysał
I z drugiemi nieważne mamkom pieśni⁶⁰ pisał,
Któremi by dziecinki noworodne⁶¹ spiły⁶²
I swoich wychowańców⁶³ lamenty toliły⁶⁴.
Takie aszki⁶⁵ mnie zbierać⁶⁶ pożyteczniej było,
Niżli, w co mię nieszczeście moje dziś wprawiło⁶⁷,
Płakać nad głuchym grobem⁶⁸ mej wdzięcznej dziewczyny
I skarżyć sie na srogość⁶⁹ ciężkiej⁷⁰ Prozerpiny⁷¹.
³⁶
boi
* (starop.) — nieszczęśliwy.
³⁷
iece sie
(forma starop.) — miota się, rzuca się.
³⁸
rno
(starop.) — próżno, na próżno.
³⁹
na sa iera
— zmierza ku (niej) samej.
⁴⁰
nieboa
(daw.) — biedaczka, nieszczęsna.
⁴¹
lede
(starop.) — ledwo, ledwie.
⁴²
yka iera
— przez umknięcie ocala pierze, umyka z pierzem, tj. ratuje się.
⁴³
re
(starop.) — przez;
re yy
: na Boga żywego, przez Boga żywego.
⁴⁴
acay ie ikcej recy a ono
— macamy (dotykamy), gdzie rzekomo jest bardziej miękko,
a tymczasem…
⁴⁵
sdy
(starop.) — wszędzie.
⁴⁶
bd iek coiecy
— błądzeniem jest życie ludzkie.
⁴⁷
co lej
— co lżejsze, co przynosi większą ulgę.
⁴⁸
aoa
(starop.) — cierpieć, boleć, opłakiwać, żalić się.
⁴⁹
ryroenie
* (daw.) — to, co jest przyrodzone człowiekowi, natura.
⁵⁰
at
(daw.) — w wyrażeniu: robić coś gwałtem, czyli siłą, przemocą.
⁵¹
ocoa si
— walczyć tak, jak walczą z sobą zapaśnicy.
⁵²W przypisach gwiazdką oznaczono wyrazy, które są używane do dziś, ale których znaczenie w
Trenac
jest
odmienne od znaczenia obecnego.
⁵³
irko
— pióro (potoczny wariant tego wyrazu, a nie zdrobnienie).
⁵⁴
abai
(daw.) — zatrudnić (się), strawić na czymś czas.
⁵⁵
koli te
(starop.) — z powodu tego, dla tego;
te iek
: chodzi tu o dzieci.
⁵⁶
lekki
* (starop.) — mało ważny, posiadający małą wartość.
⁵⁷
ryy
* (starop.) — wiersze.
⁵⁸
stai
— składać, układać.
⁵⁹
bodajebyc
(starop.) — pochodzi od:
daj eby
, czyli: daj Boże, żebym.
⁶⁰
nieane ieni
* — kołysanki;
aka
: niańka, która karmi niemowlę.
⁶¹
iecinka
— zdrobnienie od
iecina
(dziecko);
noorodne
: nowonarodzone (por. współcz. wyraz: nowo-
rodek).
⁶²
siy
* (starop.) — usypiały.
⁶³
ycoac
— wychowanków.
⁶⁴
toliy
(starop.) — tuliły, koiły, uspokajały;
laenty
: płacze.
⁶⁵
raska
(starop.) — błahostka, drobnostka, drobiazg (zob. w w. „lekkie rymy”, w w. „nieważne pieśni”)
⁶⁶
biera
— gromadzić (tu chodzi o gromadzenie tekstów, aszek).
⁶⁷
rai co
— doprowadzić do czegoś, nauczyć czegoś.
⁶⁸
cy rb
— który nie słyszy i nie słucha płaczu.
⁶⁹
sroi
(starop.) — przykry, ciężki, okrutny (stąd
sroo
: okrucieństwo).
⁷⁰
ciki
* (starop.) — tu w znaczeniu: srogi.
⁷¹Prozerpina — władczyni śmierci w mit. rzym. (odpowiadająca Persefonie w mit. gr.), żona Plutona (Ha-
desa), boga podziemia, była często w poezji antycznej i renesansowej uosobieniem śmierci.
Treny
Alem użyć w obojgu jednakiej wolności⁷²
Nie mógł — owom ominął⁷³, jako w dordzałości⁷⁴
Dowcipu⁷⁵ coś ranego⁷⁶, na to mię przygoda⁷⁷
Gwałtem wbiła⁷⁸ i moja nienagrodna szkoda⁷⁹.
Ani mi teraz łacno⁸⁰ dowiadać sie o tym⁸¹,
Jaka mię z płaczu⁸² mego czeka cześć na potym⁸³.
Nie chciałem żywym śpiewać, dziś umarłym muszę,
A cudzej⁸⁴ śmierci płacząc, sam swe kości suszę⁸⁵.
Prózno to⁸⁶; jakie szczeście⁸⁷ ludzi naszladuje⁸⁸,
Tak w nas albo dobrą myśl⁸⁹, albo złą sprawuje.
O prawo krzywdy pełne! O znikomych cieni⁹⁰
Sroga, nieubłagana, nieużyta⁹¹ ksieni⁹²!
Tak li moja Orszula, jeszcze żyć na świecie
Nie umiawszy, musiała w ranym umrzeć lecie⁹³?
I nie napatrzawszy sie jasności słonecznej,
Poszła nieboga widzieć krajów nocy wiecznej⁹⁴.
A bodaj ani była świata oglądała,
Co bowiem więcej, jedno ród⁹⁵ a śmierć poznała.
A miasto⁹⁶ pociech, które winna z czasem⁹⁷ była
Rodzicom swym, w ciężkim je⁹⁸ smutku zostawiła.
⁷²
y oboj jednakiej olnoci
— mieć w obu rzeczach jednakowo wolny wybór;
oboj
: tj. i w pisaniu
kołysanek (zob. w. ) i w pisaniu płaczów (zob. w. ).
⁷³
oo oin
— owo (jedno) ominąłem.
⁷⁴
dorao
(starop.) — dojrzałość.
⁷⁵
doci
* (starop.) — rozum, inteligencja, talent, błyskotliwość.
⁷⁶
rany
* (starop.) — wczesny, przedwczesny, niedojrzały (por. rano, wcześnie rano);
co raneo doraoci
:
coś przedwczesnego („niewczesnego”) w czasie dojrzałości.
⁷⁷
ryoda
* (starop.) — złe zdarzenie, nieszczęście, nieszczęśliwy wypadek.
⁷⁸
ate bia
— powaliła, ugodziła, gwałtownie doprowadziła do czegoś.
⁷⁹
nienarodny
(starop.) — taki, który nie może być nagrodzony, wynagrodzony, naprawiony.
⁸⁰
acno
(starop.) — łatwo.
⁸¹
doiada sie o ty
(starop.) — dowiadywać się o to, zastanawiać się nad tym.
⁸²
ac
— tu: w znaczeniu
lancts
(łac. żal, opłakiwanie), chodzi tu bowiem o same
Treny
jako utwór
literacki.
⁸³
ce na oty
(starop.) — późniejsze uznanie, sława u potomnych.
⁸⁴
cy
* (starop.) — nie swój (odcień znaczeniowy nieco inny od współczesnego).
⁸⁵
ssy koci
(starop.) — zwrot przysłowiowy posiadający genezę biblijną, oznacza tęsknotę („usychanie”
z tęsknoty).
⁸⁶
rno
(starop.) — na próżno (tzn. daremne są przestrogi, które zalecają zachowanie równowagi ducha
w żałobie).
⁸⁷
scecie
* (starop.) — los, fortuna.
⁸⁸
nasladoa
* (starop.) — iść za kimś, iść śladem, tropić.
⁸⁹
dobra yl
* (starop.) — pogoda ducha, pogoda umysłu, dobre usposobienie, dobry nastrój.
⁹⁰
nikoe cienie
— cienie znikające, nieuchwytne; dusze zmarłych snujące się w podziemiach opisywanych
w opowieściach mitologicznych.
⁹¹
nieyty
(starop.) — nie dający się uprosić, nieubłagany.
⁹²
ksieni
(starop.) — księżna, przełożona (Prozerpina).
⁹³
rany lecie
(starop.) — we wczesnym wieku; rany: zob. w. ;
lato
*: rok.
⁹⁴
osa iie kraj
— poszła, aby widzieć (aby zobaczyć, popatrzeć na) kraje;
kraje nocy iecnej
: kraina
śmierci, która jest krainą ciemności (jak noc).
⁹⁵
jedno rd
* — tylko narodziny.
⁹⁶
iasto
* (starop.) — zamiast.
⁹⁷
case
— po pewnym czasie, w późniejszym wieku.
⁹⁸
je
— ich (rodziców).
Treny
Plik z chomika:
donigla
Inne pliki z tego folderu:
treny.epub
(266 KB)
treny.mobi
(473 KB)
treny.pdf
(566 KB)
Inne foldery tego chomika:
Fragmenta albo pozostałe pisma
Fraszki
Odprawa posłów greckich
Pieśń II
Pieśń świętojańska o Sobótce
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin