Odpowiedzi WTS - EGZAMIN.docx

1.       Co to jest teoria naukowa, socjologiczna?

Cechy teorii naukowej:

1. teoria naukowa składa się z twierdzeń o dużym stopniu ogólności (twierdzenie = sąd, zdanie), w tych sądach znajdziemy słowa, które mają charakter abstrakcyjny, terminy które wykraczają poza opis jednostkowych przypadków;

2. twierdzenia wyrażone są w specyficznym języku;

3. pojęcia stosowane w twierdzeniach cechują się jednoznacznością, pojęcia te są dokładnie zdefiniowane;

4. twierdzenia są weryfikowane w oparciu o powtarzalne metody w odniesieniu do faktów empirycznych.

J. Turner podaje dwie cechy teorii naukowej:

1. empiryczność,

2. adekwatność, unikanie wartościowania.

Te dwa stanowiska to skrajny pesymizm i umiarkowany pesymizm.

Skrajny pesymizm- Sozański i Szmatka, uważają oni, że teoria to układ zawierający ukazanie aparatury pojęciowej, twierdzenia zawierające prawa i zasady, środki dowodowe i procedury pomiarowe, ten układ powinien być wywiedziony z badań empirycznych, które spełniają określone empirycznie normy: powtarzalność, sprawdzalność, obiektywność. Z takim podejściem żadna z orientacji nie miałaby teorii.

Umiarkowany pesymizm – Jerzy Szacki (HMS); teorią socjologiczną jest wszelki zespół założeń ontologicznych, epistemologicznych i metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej mający dostarczyć wszelkiej wiedzy opisowej na jej temat oraz ukierunkowywać badania.

Założenia ontologiczne (czyli dotyczące tego co jest)

Założenia epistemologiczne (jak poznać to co jest )

Założenia metodologiczne (jakie są sposoby żeby to poznać)

Teoria umożliwia badania

3 problemy związane z teorią socjologiczną:

1. problem wartościowania, wg Webbera poprzez naszą rzetelność możemy uniknąć wartościowania, ale jest jeden moment, gdy go nie unikniemy – podczas podejmowania decyzji;

2. jeżeli patrzymy na społeczeństwo z różnych punktów widzenia, to nie możemy stworzyć jednej teorii socjologicznej, zawsze będzie ich wiele. Kmita twierdzi, że istnieje wielość paradygmatów. Szacki odpowiada, że społeczeństwo jest zróżnicowane, patrzy z innej strony, zawsze będzie istniała wielość, nie da się jej uniknąć. Należy myśleć o tych paradygmatach jak o korespondencji istotnie korygującej – należy przetłumaczyć na ile się da przetłumaczyć jeden paradygmat na drugi.

3. problem związków teorii socjologicznej z rzeczywistością społeczną, Giddens, Bauman zwracają uwagę, że w dzisiejszym świecie teoria socjologiczna

Gidens twierdzi, że to czym zajmuje się teoria socjologiczna to to samo czym zajmujemy się na co dzień, nie ma dużej różnicy, charakter wiedzy nie jest bardzo różny, jest jedna różnica: teoria socjologiczna dostarcza zwykłym ludziom narzędzi jak rozumieć rzeczywistość społeczną, teoria ułatwia życie ludziom, odgrywa rolę tłumacza, aby ludzie mogli nawzajem siebie rozumieć

2. Model działania jednostki (Parsons)

Funkcjonalizm to najstarsza i najpowszechniejsza teoria.

Parsons był teoretykiem, jego prace opierają się na wcześniejszych poglądach, np. Durkheima, a cel jaki sobie postawił, to zbudowanie abstrakcyjnego systemu pojęć i tez, które można by wykorzystać do przeprowadzenia badań empirycznych. Parsons przedstawia model jednostki działania – sprowadza myśl Webera do uporządkowanego systemu kategorii, które składają się na działanie społeczne

Składa się z 6 elementów modelu działania społecznego :
1) aktorów (jest ich przynajmniej dwóch),
2) dążenie do realizacji celów,
3) środki działania ( rozmaite i alternatywne, samo działanie jest uzależnione od tego, jakie środki, możliwości posiadają aktorzy i jest to więcej niż jeden aktor),
4) otoczenie zewnętrzne (warunki sytuacyjne),
5) normy, wartości, idee,
6) samo działanie, które jest efektem subiektywnych decyzji i oceny warunków sytuacyjnych
i normatywnych. Komponent subiektywny jest bardzo weberowski, na koniec i tak ludzie zadecydują tak jak czują i myślą.

Każde działanie można rozpatrywać według tego modelu.
Parsonsa interesuje porządek między działaniami. Wszystkie modele działania możemy uporządkować wg orientacji konkretnego działania na motywy i wartości. Ilość motywów i kategorii motywów jest ograniczona.

Rodzaje motywów:
1) motywy kognitywne (chcemy coś poznać),
2) motywy katektywne (chcemy coś wyrazić, np.: emocje),
3) motywy ewaluacyjne (chcemy coś ocenić).

Na tej podstawie można wyróżnić trzy podstawowe typy działania:
1) działanie instrumentalne (chcemy coś osiągnąć, poznać),
2) działanie ekspresywne  (chcemy coś przekazać, np.: emocje),
3) działania moralne.

Trzy rodzaje wartości:
1) kognitywne,
2) moralne,
3) oceniające.

3. Działania społeczne i system społeczny (Parsons)

Wszystkie modele działania możemy uporządkować według orientacji konkretnego działania na motywy i wartości. Ilość kategorii motywów i wartości jest ograniczona. Wszystkie motywy kierujące aktorami można podzielić na trzy kategorie:
1. Motywy kognitywne (poznanie, chcemy coś poznać).
2. Motywy katektywne (chcemy coś wyrazić np. emocje).
3. Motywy ewaluacyjne (chcemy coś ocenić).

Wartości są:
1. Kognitywne.
2. Moralne (dobro)
3. Oceniające (piękne)

Na tej podstawie można wyróżnić typy motywów i wartości, można wyróżnić 3 podstawowe typy działania:
1. Działania instrumentalne (chcemy coś osiągnąć, np. poznać- motywy poznawcze).
2. Działania ekspresywne (chcemy coś przekazać, np. uczucia, emocje- motywy katektywne, oceniające wartości).
3. Działania moralne (chcemy wyrazić opinie, ale w wartościach jesteśmy nastawienie na dobro).

Ludzie z różnymi orientacjami wchodzą w sprzeczne z tymi działaniami wtedy takie działania nie są utrwalone. Utrwalone działania są tylko takie, które są podobne, czyli wartości i motywy są odpowiednie dla typów działania. Wtedy powstają instytucje. Instytucje to zbiory modelowych działań, gdzie osoby o określonych orientacjach realizują się określonych typach działania społecznego. Te instytucje tworzą całościowo system społeczny. Są trzy poziomy systemu społecznego:
1. System kulturowy (normy, wartości, idee).
2. System działań społecznych (środki działania).
3. System osobowości (cele, samo działanie).

Problem różnorodności systemu (wprowadził przez orientacje aktorów- orientacje te mają 5 wymiarów- w każdym z nich jednostki przyjmują różne, w tym opozycyjne):
1. Afektywne zaangażowanie vs. afektywna neutralność – zaangażowanie instytucji lub brak zaangażowania ( zaangażowanie => rodzina vs. Neutralność => sądownictwo).
2. Całościowość vs. aspektowość (grupa religijna, rodzina vs. Aspekt zdobywania wiedzy).
3. Uniwersalizm vs. partykularyzm (płacenie podatków vs. robienie prywatnych biznesów)
4. Osiąganie vs. Przypisanie (dążenie do czegoś na podstawie cech indywidualnych vs założenie, że społeczeństwo decyduje o losie jednostki)
5. Orientacja na własną osobę vs. kolektywizm (ja jestem najważniejszy vs. grupa, wspólnota jest najważniejsza)

Dlaczego system „trwa”?

Istnieją w systemie pewne mechanizmy, które łączą, wiążą poszczególne jego elementy:
1. Socjalizacja.
2. Kontrola społeczna.

Wszystkie systemy społeczne muszą odpowiedzieć na określone problemy związane z przetrwaniem. Trwają tylko te systemy, które rozwiązują problemy (imperatywy, wymogi funkcjonalne). Model wymogów funkcjonalnych nazywany jest modelem AGIL.

(A - adaptacja, odpowiada nasz organizm, G - osiąganie celów, odpowiada system osobowości, I -  integracja, odpowiada system działań społecznych, L- latencja, podtrzymywanie wzorów- system kulturowy)

System porządkuje się, ponieważ powstają podsystemy, które odpowiedzialne są za różne funkcje (subsystemy). Każdy subsystem jest systemem i żeby trwać musi spełniać 4 wymogi funkcjonalne.

Jak podsystemy spełniają relacje względem innych podsystemów?

Wprowadza środki wymiany, które służą opisaniu relacji między podsystemami:

1. Pieniądz.
2. Władza.
3. Wpływ.
4. Zobowiązania.
Te środki płyną w dwóch kierunkach: od dołu ku górze (wymiana powoduje przepływ, wzrost energii) i z góry na dół (następuje kontrola informacyjna).

4        Funkcjonalizm empiryczny (Merton) (jak budować teorie, krytyka teorii funkcjonalnej)

Funkcjonalizm empiryczny, inaczej tworzył teorie, robił badania, na podstawie pojęć funkcjonalnych, proponował alternatywne podejście do funkcjonalizmu. Przyczynił się do trwałości funkcjonalizmu.

Tworzenie teorii socjologicznej powinno składać się z 2 elementów:

- budowanie teorii średniego zasięgu

- łączenie teorii w system teoretyczny jest tylko zbiorem ogólnych orientacji a nie zamkniętym zbiorem

Krytyka funkcjonalizm Mertona w praktyce

Założenia Mertona wyjściowe które są krytyczne w stosunku do teorii Parsonsa

-odrzucają zasadę funkcjonalnej jednostki społecznej (nie prawdą jest to że każdy element systemu musi mieć pozytywna funkcję)

- odrzuca zasadę uniwersalności funkcjonalizmu nie ma czegoś takiego jak minimum integracji

- odrzuca zasadę niezbędności funkcjonalnej składowych systemów (nie jest prawdą ze wszystkie elementy muszą czemuś służyć)

Przyjmując taką zasadę ze nie wszystkie elementy w systemie muszą pełnić jakieś funkcje w tedy można mówić o funkcjonalizmie.

Paradygmat analizy funkcjonalnej nie jest to teoria socjologiczna (paradygmat jako zbiór pojęć i dyspozycji do badania ) nie jest teorią bo służy do badania. Merton uważał ze jest to elastyczne i może być zmienne. Składa się z luźnych twierdzeń.

Pojęcie funkcji jest różnorodne.

Trzy rozumienia pojęcia funkcji:

1. wywodzi się z matematyki funkcja jest wtedy jakimś związkiem czy zależnością między elementami.

2. wywodzi się z biologii (najczęściej stosowane)  funkcja jest zadaniem, jakie realizuje element względem całości.

3. potoczne z życia społecznego  funkcja jest zestawem pewnych praw i obowiązków, jakie wiążą się z zajmowaniem pozycji społecznych.

Merton zwraca uwagę żeby analizując działanie jednostek, odpowiadać na pytanie, jakie są motywy tego działania, ale także jakie są jego konsekwencje dla samej jednostki i dla społeczeństwa. Analizując konsekwencje działania jednostek trzeba zwrócić uwagę na to, czy jednostka uświadamia sobie te konsekwencje, czy nie zdaje sobie z nich sprawy. Na tej podstawie można dojść do tego, że działania jednostek, ale też pewne elementy systemu społecznego związane z tymi działaniami, pełnią określone funkcje jawne lub ukryte.

Wpływ działań jednostki może mieć charakter pozytywny i negatywny. Na tej podstawie można mówić o funkcjach i dysfunkcjach systemu:

- może być tak ze jakieś działanie nie ma żadnej funkcji

- może być tak ze w systemie elementy mają te same funkcje.

5. Podstawowe kategorie i typy systemów społecznych w funkcji Niklas Luhmann

PODSTAWOWE KATEGORIE

1. System - definiuje system przez jego minimum. Minimum systemu to powiązanie wzajemne działań kilku osób. Taki system tworzy się dzięki mechanizmowi komunikacji za pomocą kodów symbolicznych. Podstawowa forma działania - komunikowanie się.

2. Środowisko - wszystko to, co otacza system społeczny. Wszystko to, co jest na zewnątrz systemu. Środowiska, które otaczają systemy - złożone, wielowymiarowe i kompleksowe. Kompleksowość środowisk ujawnia się w wymiarze temporalnym, materialnym i symbolicznym. Systemy mogą powstawać i znikać. Środowisko będzie trwało. Jest niezależne od systemu.

3. Potrzeba redukowania kompleksowości środowiska - system, żeby trwać, musi sobie poradzić ze środowiskiem. System ma potrzebę, by odpowiedzieć na potrzebę tego, co znajduje się za zewnątrz.

4. Mechanizmy funkcjonalne - w systemie podejmowane są takie działania, które redukują kompleksowość środowiska. Przykłady: zróżnicowanie systemu jest działaniem w odpowiedzi na nacisk środowiska. Im bardziej system jest zróżnicowany, tym lepiej redukuje kompleksowość środowiska. Im większy system, tym lepiej przystosowany. Środowisko jest kompleksowe w 3 wymiarach.

Jak funkcjonuje system społeczny? (Dodatkowe)

Wszystkie typy systemów istnieją w ramach jednego środowiska i przenikają się wzajemnie. Rozwój społeczeństwa polega na tym, że staje się ono coraz bardziej złożone. Ta złożoność wynika z tego, że społeczeństwo odgranicza coraz więcej systemów organizacyjnych i interakcyjnych. Powstaje coraz więcej systemów organizacyjnych i one różnicują się.

Mechanizmy zróżnicowania systemów organizacyjnych:

- podział funkcjonalny – systemy organizacyjne mają różne zadania

- różnorodność zasad wejścia i wyjścia

- środki komunikowania są proste ale i różne, pieniądz, wiedza, władza i miłość.

Mechanizmy te proponują pewien porządek, czego nie można powiedzieć o systemie interakcyjnym.

TYPY SYSTEMÓW SPOŁECZNYCH

1. Typ systemy interakcyjne - opierają się na współobecności i na wzajemnym postrzeganiu się jednostek i rozmowie (konieczność komunikacji twarzą w twarz). Są to systemy proste, podatne na napięcia i konflikty oraz systemy czasochłonne (w rozmowie każdorazowo ustala się reguły, potrzebny konsensus co do kodów językowych).

Rozbieżności w rozmowie powodują konflikt.

(stopień wyżej)

2. Systemy organizacyjne :

-2.1określane są przez reguły wejścia i wyjścia oraz porządkowanie czynności teraz i w przyszłości:2.2podział pracy koordynowany przez władzę; 2.3. przez wskazywanie co jest właściwe, czyli jakie reguły i środki kierują działaniem.

2.2 odnosi się do redukowania przestrzeni, wymiar materialny-podział pracy, koordynowany przez władzę

2.3Wymiar symboliczny- reguły i środki kierujące działaniami.

Zaangażowanie jednostki w ten typ systemu jest niewielkie. Nie dotyczy przekonań, norm i wartości. System nie angażuje jednostki mocno. W systemie organizacyjnym działanie jest zorientowane na proste środki wymiany czy komunikacji, np. pieniądz, wiedza.

Zróżnicowanie systemu tworzy problemy z integracją społeczną. Najsłabsze punkty w systemie społecznym to są punkty pomiędzy systemami różnego typu – wąskimi gardłami.

3. Systemy społeczeństwa - rozległe systemy przecinających się wzajemnie wszystkich dostępnych działań komunikacyjnych. Mechanizmy wytyczające granice takiego systemu to pieniądze i władza. Za pomocą tych mechanizmów systemy społeczeństwa wyznaczają granicę dla innych systemów, określając jak i gdzie mogą być one wytwarzane.

6. Teoria komunikacji i polityka jako system społeczny (Niklas Luhmann)

·         Teoria komunikacji

Każdy system opiera się na komunikacji symbolicznej, zatem nie można rozpatrywać socjologii bez teorii komunikacji w ujęciu Luhmannowskim.

3 zasadnicze tematy składające się na teorię komunikacji:

1.       Problem kodów, komunikacja, a kody. Komunikacja odbywa się za pomocą symboli, symbole zaś układają się w kody. Kody redukują kompleksowość środowiska przez określenie pewnych alternatyw( co należy robić, mówić, czym należy się zajmować. Takie kody mają charakter dialektyczny, binarny- implikują one bowiem swoją opozycję. Redukując kompleksowość środowiska, z istoty swej poszerzają opcje działania.

2.       Środki komunikacji( Parsons) w efekcie funkcjonalnej specjalizacji systemów organizacji każdy  wytwarza własne środki komunikacji, ; każdej funkcji odpowiada określony system komunikacji i dzięki temu cały system jest uporządkowany.

3.       Problem refleksyjności i autotematyzacji ( autopojętyczności) to, że istnieją różne środki komunikacji, różne systemy zmusza nas do refleksji, system wymusza naszą refleksyjność. Myślimy co robimy, binarny charakter kodów ułatwia nam refleksyjność. Refleksyjność wynika z natury komunikacji i środków komunikacji. Jeśli poddamy  nasze działanie i środki komunikacji refleksyjności możemy dojść do autotematyzacji środków (np. pieniądze mogą służyć do zarabiania pieniędzy). Prawda może służyć do wyznaczania zasad jej poszukiwania. Taka refleksyjność jest kolejnym mechanizmem redukującym kompleksowość. W efekcie refleksyjności pojawia się autotematyzacja, którą możemy rozumieć jako zorientowanie się systemu na siebie. System sam się nad sobą zastanawia i może decydować o swojej przyszłości, wyznacza perspektywy oraz oferuje tematy.

Autopojętyczność wyraża się zatem w tym, że systemy są w stanie wskazać to, co powinny robić w przyszłości, co chcą osiągnąć.

·         Polityka jako system społeczny

Polityka jest systemem organizacyjnym dla systemów społeczeństwa. Wiąże się on z problemem  podejmowania wiążących decyzji. Jest tym systemem ważnym z perspektywy integracji społeczeństwa. Jeśli społeczeństwo posiada zdolność podejmowania decyzji, to może ono zacząć się różnicować. Środkiem komunikacji w polityce jest władza. Polega na tym, że jednostka społeczna jest w stanie dokonywać selekcji możliwości działania innych jednostek. Władza może łagodzić napięcia i konflikty, a przede wszystkim koordynuje działania jednostek. Funkcje władzy są możliwe tylko wtedy, kiedy system polityczny istnieje jako autonomiczny podsystem zajmujący się sprawowaniem władzy. Powstanie tego systemu jest procesem naturalnym i ewolucyjnym. Potrzebny jest czas, proces koncentracji władzy w środowisku politycznym, właściwe relacje polityki z innymi podsystemami( polityka legitymizowana jest z zewnątrz przez inne podsystemy) wyabstrahowania.

W rozwoju tego systemu  następuje moment w...