Stare decisis (szerzej: stare decisis et non quieta movere, czyli: pozostań przy podjętej decyzji) – łacińska zasada, która w systemie prawa common law oznacza, że wcześniejsze decyzje sądów muszą być przestrzegane przez sędziów orzekających w sprawach późniejszych. Zasada stare decisis powoduje, że: Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższej instancji. Wyrok sądu apelacyjnego jest wiążący dla sądów mu podległych i niego samego. Wyrok sądu najwyższego jest wiążący dla sądów mu podległych i nie wiążący dla niego samego.Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna.Jest ona gwarancją ciągłości prawa i przewidywalności orzeczeń. Nie oznacza to jednak, że nie stosuje się wyjątków od tej zasady, ponieważ ich brak mógłby skutkować, z jednej strony, niemożnością odejścia od złych decyzji, z drugiej zaś, permanentnym obowiązywaniem skostniałych przepisów. Do takich wyjątków należą overruling (unieważnienie precedensu) oraz distinguishing (wyróżnienie precedensu).Ratio decidendi – wiążąca część wyroku sądowego, zwana też w prawie anglosaskim ruling i holding.Z reguły ratio decidendi próbuje się sprowadzić do postaci reguły przypominającej swoją postacią normę prawa ustawowego. Taka reguła precedensu zawierałaby więc w swojej hipotezie fakty sprawy precedensowej, natomiast w skład jej dyspozycji weszłyby konsekwencje prawne jakie ustalono w precedensowym wyroku. Stąd też takie rozwiązanie zwykło określać się mianem rule-model. Przy czym ratio może być zarówno wprost sformułowane w uzasadnieniu precedensowego wyroku (tzw. ratio wyraźne), jak i stanowić regułę dającą się "wywnioskować" z faktów i wyniku sprawy precedensowej (tzw. ratio dorozumiane). Możliwe jest jednak również nieco inne rozumienie pojęcia ratio decidendi, tj. uznanie, że są nim przyczyny (argumenty), które uzasadniały wydanie właśnie takiego a nie innego wyroku w sprawie precedensowej. Ponadto można by także postrzegać wiążącą część precedensu jako wynik ważenia zasad, które dotyczyły precedensowej sprawy, jak i upatrywać jej w w samym podobieństwie faktycznym sprawy aktualnie rozstrzyganej z faktami sprawy precedensowej.Obiter dictum – nie wiążąca część precedensowego wyroku sądowego w odróżnieniu od wiążącego ratio decidendi. Pojęcie to występuje w anglosaskim systemie prawnym (common law).Obiter dicta (l.mn) są formułowane niejako przy okazji wydawania precedensowego wyroku. Sędzia rozstrzygając sprawę precedensową może się bowiem podzielić również swoimi spostrzeżeniami w kwestiach niemających znaczenia dla jej rozstrzygnięcia. Dzięki temu późniejsi sędziowie, gdy napotkają tę samą kwestię prawną, będą dysponować już pewną wskazówką w danym temacie. Nie oznacza to jednak, że są oni związani zasugerowaną w obiter dicta propozycją, z prawnego punktu widzenia mają pełną swobodę w tym zakresie. Jednak w przypadku, gdy obiter dicta pochodzą od sądu zajmującego najwyższą pozycję w hierarchii, ich znaczenie może w praktyce niczym nie różnić się od statusu ratio decidendi. Sądy niskich instancji rzadko bowiem pozwalają sobie na niezastosowanie się do nawet niewiążącego stanowiska Sądu Najwyższego.sankcje rozsiane - wyrażają dezaprobatę społeczną wobec przestępstwa, mogą przyjąć formę bojkotu, potępienia i pogardy;sankcje skupione - organizowane przez państwo działania bezpośrednio na osobę popełniającą wykroczenie.Sprawiedliwość proceduralna – określa podstawy dla rozstrzygnięć prawnych i sposoby do realizacji owych treści. Zasady sprawiedliwości proceduralnej są następujące: 1) nikt nie może być sędzią we własnej sprawie; 2) nikt nie może być świadkiem we własnej sprawie; 3) w trakcie procesu sędzia ni może podnosić spraw własnych; 4) sędzia nie może faworyzować ani dyskryminować żadnej ze stron; 5) każdy winien mieć dostęp do wymiaru sprawiedliwości, oraz do właściwego przebiegu procesu, który tworzą: przestrzeganie uprzednio ustalonej procedury, wysłuchanie drugiej strony, zapewnienie prawa do obrony.Przyjmuje się, że sprawiedliwość proceduralna jest warunkiem koniecznym sprawiedliwości materialnej, chociaż nie zawsze zachowanie sprawiedliwości proceduralnej gwarantuje dojście do sprawiedliwości materialnej. Sprawiedliwość komutatywna dokonuje się w bezosobowym procesie rynkowym i wyklucza wszelką kontrolę typu politycznego.Reguła hierarchiczna (lex superior derogat legi inferiori) – norma wynikająca z aktu hierarchicznie wyższego (np. z ustawy) ma pierwszeństwo nad normą wynikającą z aktu hierarchicznie niższego (np. z rozporządzenia); Reguła chronologiczna (lex posterior derogat legi priori) – norma wynikająca z aktu wydanego później, ma pierwszeństwo względem normy wynikającej z aktu wydanego wcześniej, pod warunkiem jednak, że akt późniejszy ma moc nie niższą (ustaloną zgodnie z pierwszą regułą), niż akt wcześniejszy Reguła merytoryczna (lex specialis derogat legi generali) – norma bardziej szczegółowa ma pierwszeństwo względem normy bardziej ogólnej; Reguła II stopnia (lex posterior generali non derogat legi priori speciali) – norma bardziej ogólna zawarta w akcie późniejszym nie przeważa nad normą bardziej szczegółową, zawartą w akcie wcześniejszym.Metoda regulacj Cywilna Jest uznaną powszechnie i skodyfikowaną gałęzią prawa która wyróżnia się z pośród innych gałęzi przedmiotem regulacji , który obejmuje społeczne stosunki majątkowe i niemajątkowe z nimi związane.Metoda regulacji w prawie cywilnym wyraża się w kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotu na zasadzie równorzędności 2 zasada równorzędności podmiotów-przymus państwowy może być zastosowany wyłącznie na wniosek któregoś ze stron.Administracujna MR- zasada władztwa jednego podmiotu nad drugim podmiotem. Jeden podmiot może stosować przymus bezpośredniego wobec drugiego podmiotu ( jeśli organ ma takie władztwo to muszą istnieć gwarancje obrońcy obywatela)Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa, określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane. Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej.Prawo formalne urzeczywistnia normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie. Dotyczy ono m.in. właściwości tych organów (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania postępowania, pism procesowych, wniosków stron, dowodów, środków odwoławczych oraz innych instytucji procesowych.
Javaaa