Rozwijanie zainteresowań czytelniczych u dzieci w młodszym wieku szkolnym.doc

Rozwijanie zainteresowań czytelniczych u dzieci w młodszym wieku szkolnym 

2.1.            Literatura dziecięca w nauczaniu zintegrowanym

Literatura dziecięca w nauczaniu początkowym może odegrać dużą rolę w kształ­ceniu i wychowaniu pod warunkiem, że zostanie umiejętnie wykorzystana. Duże róż­nice w umiejętnościach czytania i słuchania na tym etapie rozwoju determinują podej­ście i postępowanie nauczyciela. Chodzi o to, aby czytanie i omawianie treści fragmentu, a nawet rozdziału utworu nie było nużące, aby zachęcało do czytania i poznawania losów bohatera lub bohaterów książki.

Na tym etapie rozwoju edukacja literacka opiera się na odpowiednim doborze utwo­rów dla dzieci. To przede wszystkim ciekawe wiersze, różnego typu zagadki, żarty lite­rackie, baśnie i bajki, opowiadania fantastyczne, przyrodnicze oraz utwory o charakte­rze społeczno-obyczajowym. Niezależnie od gatunku wszystkie utwory literatury dzie­cięcej nawiązują do otoczenia i najbliższego środowiska dzieci. Są, jak widać, zgodne z zasadami integralnej treści programu.

Nauczyciel pełni bardzo ważną rolę pośrednika między dzieckiem a utworem lite­rackim. Czyni to w zamiarze dobrego przygotowania dziecka do obcowania z tekstem literackim, do umiejętności odbioru treści, a w konsekwencji do uczestnictwa w życiu kulturalnym szkoły i środowiska.

Literatura dziecięca pełni wielorakie funkcje, a szkoła powinna rozbudzać potrze­by i zainteresowania czytelnicze uczniów. Dziecko, obcując z literaturą, powinno czuć przyjemność i zadowolenie (wówczas możemy mówić o sukcesie).[1]

Stanie się to tylko w sytuacjach, gdy nauczyciel potrafi wydobyć z utworu walory kształcące, poznawcze i wychowawcze, zaciekawić, a nawet zainteresować nimi uczniów i zachęcić ich do bliższego poznania, jeżeli potrafi odwoływać się do indywidualnych przeżyć młodego czytelnika świadomie inspirując odbiór i wykorzystanie treści utwo­ru. Krytycy literatury dziecięcej i młodzieżowej zgodnie stwierdzają, że powinna ona spełniać wielorakie funkcje: edukacyjne, estetyczne, emocjonalne i zabawowe. Chodzi o literaturę, która oddziałuje na wszystkie sfery osobowości. Rzecz w tym, aby dziecko czytając opowiadanie czy wiersz bawiło się i przeżywało różne sytuacje z bohaterem, a przy okazji poznało zasady dobrego wychowania, środowisko bohatera i swoje. Dziec­ko z proponowanych mu utworów bierze to, co bliskie, ciekawe, zrozumiałe i potrzebne.

Z. Skórny pisze: „Stymulatorem uczuć społecznych są bajki i baśnie... Bajka niejed­nokrotnie ukazuje obrazy solidarności i współdziałania, powoduje u dziecka występo­wanie uczuć życzliwości, sympatii i współczucia dla ludzi i zwierząt, oburzenie i protest przeciw krzywdzie wyrządzonej bohaterom."[2]

Kontakt z literaturą pomaga w realizacji wspomnianych już funkcji. Irena Słońska   wierzy głęboko, że książka ma moc wpływania na wolę i uczucia czytelnika, budzenie i krystalizowanie zainteresowań, kształcenie jego postawy życiowej, ideałów, inspira­cji, że wpływa na postępowanie.[3]

Najpełniej funkcje kształcące i wychowawcze przedstawił J. S. Bruner w swojej książ­ce pt. W poszukiwaniu teorii nauczania. Książka - według Brunera „spełnia wiele funk­cji, służy wielu celom i przemawia różnymi głosami. A najbardziej zdumiewające jest w niej to, że potrafi jednocześnie pokazywać, informować, opisywać i poetyzować, two­rzyć piękno, wyjaśniać i spełniać te wszystkie i wiele innych funkcji, podtrzymując kon­takt z drugim człowiekiem."[4]

Biorąc powyższe rozważania pod uwagę, możemy stwierdzić, że proces nauczania

bez szerokiego wykorzystania literatury dziecięcej jest co najmniej niepełny.

Formy pracy z literaturą dziecięcą w integralnej realizacji treści programu:

A.    Słuchanie czytanego tekstu, nagrań baśni, legend i utworów poetyckich oraz rozmowa i swobodne wypowiedzi na temat słuchanego utworu lub jego fragmentu daje duże możliwości rozwoju mowy i myślenia uczniów. Tworzy warunki do wyrażania swojego zdania na tematy związane z treścią czytanego tekstu i zachowania bohaterów.

B.     Dużym zainteresowaniem dzieci cieszą się opowiadania o zwierzętach, których treść wiąże się zarówno z poznawaniem środowiska i obyczajów tych zwierząt, jak rów­nież możliwości udzielania koniecznej pomocy . Dzieci prowadzą wywiady z autorami, bohaterami utworów, układają zdania na temat losów bohaterów czytanej książki.

C.     Wypowiedzi uczniów na tematy dotyczące treści poznanych utworów ukazują zrozumienie poruszanych zagadnień i prezentowanych wartości, mobilizując do ak­tywności twórczej - plastycznej czy nawet ruchowej.

D.    Ogromne znaczenie w pracy z literaturą dziecięcą ma czytanie zbiorowe                        (i indywidualne) czasopism i książek, a następnie wykorzystywanie przeczytanych tekstów do ćwiczeń w mówieniu i pisaniu.

E.     Samodzielne czytanie książek wzbogaca wypowiedzi ustne i pisemne, wpływa na
doskonalenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem.

F.      Umiejętność czytania ze zrozumieniem determinuje rozwój zainteresowań, wzbo­gaca piękno języka, mobilizuje do udziału w prezentacji utworu za pomocą form teatralnych. Praca z lekturą podnosi poziom indywidualnych, wielozdaniowych wypowiedzi uczniów, kształci samodzielność myślenia i piękno języka ojczystego.

G.    Rozmowy na temat bohaterów, obok wyróżniania cech i sposobów postępowania,
umożliwiają dostrzeganie wartości, jakie prezentują. Wdrażają do wyrażania własnych od­
czuć i sądów. Bardzo często treść utworu pozwala poznać wartości moralne (współczucie,
sprawiedliwość, dobroć, życzliwość), które najczęściej występują w utworach dla dzieci.

H.    Nie brakuje w literaturze dziecięcej wartości poznawczych (wiedza, wyjaśnianie,
porządkowanie, definiowanie, klasyfikowanie), kształtowania wrażliwości na wartości
estetyczne oraz sens kierowania się wartościami w życiu.

I.        Literatura dziecięca może również pełnić funkcje terapeutyczne. Uczniowie uczą
się uzasadniać swoje zdania podczas oceny postępowania bohaterów. Stają się bardziej wnikliwi i precyzyjniej wyrażają istotne cechy postaci utworów. To z kolei owocu­je w dostrzeganiu cech i ocenie rówieśników.

J.       Literatura sprzyja uczeniu się samodzielności i empatii oraz zasad społecznego
przystosowania - współdziałania.

K.    Wyróżnianie i wskazywanie postaci głównych i drugorzędnych, ustalanie kolej­ności zdarzeń oraz miejsca akcji, to możliwość wskazywania istotnych elementów treści i funkcji akcji opowiadania.

L.     Bardzo ważną i pożyteczną czynnością uczniów jest określanie nastroju w utworze. W tym wypadku jest możliwość oddziaływania i wpływania na inteligencję emocjonalną. Dzieci płacą wielką cenę za brak wrażliwości i analfabetyzm emocjonalny
dorosłych. Nauczanie zintegrowane, odwołując się do najbliższego otoczenia dziecka, sprzyja wiązaniu treści utworu z jego doświadczeniami i przeżyciami, co z kolei wiąże się z różnymi formami ekspresji dziecięcej. Julian Tuwim i Jan Brze­chwa zwracają uwagę na upodobania dzieci do absurdalnego żartu: „dzieci bzdurząi chcą być bzdurzone". Jan Brzechwa w utworach „Samochwała", „Leń", „Skarżypy­ta" zmusza uczniów do krytycznego stosunku wobec złych przyzwyczajeń.

M.   Dużą rolę spełnia również książka historyczna. Opowiadania historyczne o sil­nym zabarwieniu uczuciowym odgrywają ważną rolę w kształceniu uczuć patriotycznych.[5]

Jak można się zorientować na podstawie tych krótkich rozważań, literatura dzie­cięca w całej pełni sprzyja wykorzystaniu teorii wielostronnego uczenia się, a przede wszystkim stosowania form teatralnych w pracy z dziećmi.

Efekty pracy z literaturą dziecięcą w nauczaniu zintegrowanym owocują umiejęt­nościami i zachowaniem uczniów.

2.2.            Zainteresowania czytelnicze u dzieci w młodszym wieku szkolnym

Pojęcie i rodzaje zainteresowań

Co to jest zainteresowanie?

Pojęcie to, jak dotąd, nie jest jednoznacznie definiowane. Trudność w jego dokładnym określeniu powoduje fakt, iż istnieje wiele zjawisk niejako w sposób naturalny z nim związanych. Szczególnie bliskie pojęciu zainteresowania są pojęcia: zaciekawienie, upodobanie, zamiłowanie. Charakteryzowane bywają one przez oznaczenie roli, jaką odgrywają w nich procesy poznawcze, uczucia, działanie i uwaga.

Najczęściej określa się je jako specyficzne nastawienia poznawcze i emocjonal­ne na przedmioty i zjawiska rzeczywistości.[6]

Szeroką definicję zainteresowań sformułował S. L. Rubinsztejn, akcentując tkwiące w tym zjawisku elementy motywujące i ukierunkowujące osobowość ludz­ką. Zainteresowanie, to znaczy pewien kierunek myśli, uwagi i zamiarów, może zostać wywołane przez wszystko, co w jakiś sposób wiąże się (...) z całą ogromną sferą uczuć ludzkich.[7]

W rozwoju ontogenetycznym zainteresowania powstają i kształtują się w konta­ktach ze światem zewnętrznym. Zainteresowania dzieci klas młodszych w znacznym stopniu odzwierciedlają zainteresowania ich otoczenia społecznego.

Zainteresowanie, według A. Guryckiej, „jest to właściwość psychiczna, która przybiera postać ukierunkowanej aktywności poznawczej o określonym natężeniu i przejawia się w wybiórczym stosunku do otaczających jednostkę zjawisk.”[8] Autorka ta wiąże zainteresowania z aktywnością umysłową człowieka, natomiast inne for­my, które potocznie nazywa się zainteresowaniami, a związane są z wykonywaniem jakiejś pracy czy podziwem dla jakiegoś obiektu, nazywa się zamiłowaniem i zacie­kawieniem.[9]                  A. Gurycka wyróżnia wiele funkcji wychowawczych zainteresowań, między in­nymi wzbogacają one życie człowieka, chroniąc go przed nudą, działaniu ludzi nadają cechy twórczości, emocjonują, pasjonują, rozszerzają horyzonty, stają się niezastąpioną silą w poznaniu świata przez człowieka.[10]Są one również wstęp­nym warunkiem ludzkiego poznania. Niemożliwe jest ono bez „zainteresowania się", czyli ukierunkowania całej aktywności poznawczej jednostki na dany prze­dmiot.

R. Więckowski wyróżnia dwa typy podstawowych zainteresowań: bierne i czyn­ne . Zainteresowania o charakterze biernym bywają też określane mianem zaintere­sowań deklaratywnych. Uczeń mówi, „deklaruje", że coś go interesuje. Ten rodzaj zainteresowań badamy za pomocą rozmowy, testów, kwestionariuszy itp. W wypad­ku gdy jednostka mówi, że coś ją interesuje oraz konkretnie działa w celu głębszego wniknięcia w przedmiot swoich szczególnych zabiegów poznawczych, mamy do czynienia z zainteresowaniami czynnymi.

Podstawową metodą badania tych zainteresowań jest metoda obserwacji, w toku której rejestrujemy różne czynności poznawcze jednostki, ich ukierunkowa­ne nasilenie i na podstawie tego określamy typ i rodzaj zainteresowania.

W nauczaniu początkowym zaczynają się kształtować zainteresowania poznawcze. Często nie mają charakteru trwałego. Są to dopiero początki kształtowania się i rozwoju zainteresowań. Pojawiające się zainteresowania dzieci należy podtrzymywać i wzmacniać aprobując i organizując takie działania, które pozwolą dziecku odczuć, że w pewnej dziedzinie uzyskało efekty. Zainteresowanie wymaga zaangażowania emocjonalnego i poznawczego. Aby coś zaciekawiło, człowiek mu­si wyodrębnić poznawczo przedmiot zainteresowania (np.: sport, muzyka). Musi mieć do przedmiotu pozytywny stosunek emocjonalny. 0 prawdziwym zaintereso­waniu świadczy działanie; samo nastawienie jest niewystarczające, np. kto intere­suje się sportem, nie czeka biernie na przypadkowe uzyskanie informacji, ale czyta czasopisma, ogląda plakaty, filmy czy programy telewizyjne. Pogłębia wiedzę z za­kresu interesującej go problematyki. Im głębsze są zainteresowania jednostki, tym bardziej wzbogaca się jej życie psychiczne i rozwija osobowość.

Na przykład wrażliwość na barwy, dobre różnicowanie kształtów, spostrzegaw­czość mogą sprzyjać rozwojowi zainteresowań i zamiłowań do rysunku i sztuk plas­tycznych, jeśli oczywiście otoczenie stworzy odpowiednie sytuacje i warunki dla dziecięcego działania.

Młodszy wiek szkolny jest to okres zainteresowań wyraźnie obiektywnych, kiedy dziecko zaciekawia już nie tylko sama czynność, ale i wytwór będący jej skutkiem. Dzieci w tym wieku stawiają przed sobą określone cele, np. kolekcjonerskie, i realizują je.

W nauczaniu początkowym zainteresowania łączą się z poszczególnymi przed­miotami (np.: muzyczne, sportowe, czytelnicze, przyrodnicze, matematyczne, tech­niczne).

Zainteresowania przyrodnicze rozwijamy przez:

—    zbieranie okazów.

—    konkursy przyrodnicze,

—    obserwacje,

—    eksperymenty.

Zainteresowanie techniczne rozwijamy przez majsterkowanie, plastyczne — przez wykonywanie różnych prac plastycznych, muzyczne — przez ukierunkowanie na muzykę, śpiew, wyczucie rytmu.

Zainteresowań czytelniczych nie można rozważać w oderwaniu od innych zainteresowań. Uczeń zainteresowany historią, przyrodą, techniką czy sztuką szuka w literaturze wiadomości z określonej dziedziny wiedzy. Książka jest stałym i wa­żnym źródłem wiedzy. 

2.3.            Sposoby pracy z tekstem.

Dzieci młodsze w szkole i poza nią kontaktują się z różnymi rodzajami tekstów: literackimi, publicystycznymi, popularno­naukowymi. Czytane przez dzieci książki i czasopisma, często umiejętnie łączące przekaz językowy treści z przekazem obrazo­wym, są nieocenioną pomocą w zdobywaniu wiedzy i poszerza­niu jej. Istotną rolę w przyswajaniu sobie przez dziecko treści przedmiotowych pełnią już w klasach bliższych podręczniki szkol­ne, dzięki którym uczeń może także ćwiczyć umiejętności oraz sprawności, utrwalać materiał i kontrolować jego opanowanie.[11]

Uczenie się stopniowe różnymi sposobami na podstawie tek­stu powinno mieć miejsce tak na lekcjach języka polskiego w klasach niższych, jak i na lekcjach innych przedmiotów nau­czania, na zajęciach kółek zainteresowań, w kontakcie z biblio­teką szkolną, a także w domu. Pełne korzystanie z lektury jest możliwe wówczas, gdy czytelnik dokonuje tak percepcji tekstu, jak i jego recepcji, gdy poza poznawaniem spostrzeżeniowym pojedynczych elementów tekstu zapamiętuje on treść lektury, po­trafi krytycznie się do niej ustosunkować, a także praktycznie ją wykorzystać w swojej działalności.

Konieczne jest wdrażanie dzieci do efektywnego uczenia się dosłownego tekstów, ponieważ występuje ono często w toku nau­ki szkolnej i w życiu codziennym. Uczniowie muszą zapamięty...