1. Znajomość podstawy programowej (gimnazjum, szkoła ponadgimnazjalna).
Podstawa programowa – obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i umożliwiają ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych. Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister odpowiedzialny za oświatę i wychowanie.
3. Istota egzaminu maturalnego.
ZAKRES WYMAGAŃ SPRAWDZANYCH NA EGZAMINIE MATURALNYM
Język polski występuje jako przedmiot egzaminacyjny na sprawdzianie w szkole podstawowej, egzaminie gimnazjalnym i egzaminie maturalnym. Podczas ostatniego z tych egzaminów sprawdza się, w jakim stopniu zdający spełnia wymagania z zakresu języka polskiego określone w podstawie programowej kształcenia ogólnego dla IV etapu edukacyjnego, będące – w myśl zasady kumulatywności przyjętej w podstawie – sumą wymagań z wszystkich kolejnych etapów. Dlatego też poszczególne zadania zestawu egzaminacyjnego mogą odnosić się do wymagań przypisanych do etapów wcześniejszych (I, II, III). W podstawie programowej dzieli się wymagania na ogólne i szczegółowe. Wymagania ogólne (odbiór wypowiedzi i zawartych w nich informacji, analiza i interpretacja tekstów kultury, tworzenie wypowiedzi), jako syntetyczne ujęcie nadrzędnych celów kształcenia, informują, jak rozumieć podporządkowane im wymagania szczegółowe, które odwołują się do konkretnych umiejętności oraz ściśle określonych wiadomości. Spełnianie wymagań szczegółowych powinno służyć osiąganiu celów ogólnych.
CZĘŚĆ PISEMNA
poziom podstawowy
170 minut;
70 pkt.: 20pkt.+50pkt.;
250 słów
poziom rozszerzony
180 minut; 40 punktów; 300 słów
– arkusz składa się z 2 części:
a) testu sprawdzającego umiejętność wykonywania na tekście nieliterackim operacji dowodzących jego rozumienia na różnych poziomach,
b) części sprawdzającej umiejętność tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej (wypracowania).
TEST: część testowa arkusza egzaminacyjnego składa się z dwóch zestawów, z których każdy obejmuje: a) tekst lub dwa teksty liczące łącznie nie więcej niż 500 słów, b) wiązkę 5–7 zamkniętych i/lub otwartych zadań do tekstu z miejscem na wpisanie odpowiedzi. Zdający rozwiązuje zadania w obu zestawach. Łącznie w obu zestawach składających się na test znajdzie się 10–13 zadań zróżnicowanych pod względem formy oraz sprawdzających różne kompetencje. § Tekst Teksty, do których odnoszą się zadania, zgodnie z podstawą programową mogą mieć charakter popularnonaukowy, publicystyczny lub polityczny.
§ Zadania egzaminacyjne Zadania w teście mogą mieć formę zamkniętą lub otwartą. Nie ograniczają się do sprawdzania umiejętności wyszukiwania informacji w tekście, ale – obligatoryjnie – służą rozpoznaniu poziomu umiejętności analizy tekstu i jego przekształceń, a także świadomości językowej. Zadania sprawdzają także znajomość utworów literackich, których, zgodnie z podstawą programową, nie wolno pominąć w procesie kształcenia (oznaczonych w podstawie gwiazdką).
Wypracowanie: część arkusza egzaminacyjnego, w której sprawdza się umiejętność tworzenia wypowiedzi argumentacyjnej, zawiera dwa tematy wypracowania do wyboru: jeden wymagający napisania rozprawki, drugi – interpretacji tekstu poetyckiego. Zdający realizuje jeden, wybrany przez siebie temat.
Rozprawka: zadanie składa się z polecenia i tekstu epickiego lub dramatycznego.
Interpretacja tekstu poetyckiego: zadanie składa się z polecenia i utworu poetyckiego lub jego fragmentu.
– arkusz zawiera 2 tematy wypracowania do wyboru:
a) temat wymagający napisania wypowiedzi argumentacyjnej
b) temat wymagający interpretacji porównawczej dwóch tekstów literackich
Wypowiedź argumentacyjna: zadanie składa się z polecenia i tekstu teoretycznego
(krytycznoliterackiego lub historycznoliterackiego, lub teoretycznoliterackiego). Zdający korzysta przy tym nie tylko z dołączonego tekstu, ale odwołuje się do różnorodnych kontekstów kulturowych.
Interpretacja porównawcza utworów literackich Zadanie składa się z polecenia i dwóch tekstów literackich (epickich albo lirycznych, albo dramatycznych) lub ich fragmentów. Każdy z zestawionych fragmentów musi mieć charakter autonomiczny, to znaczy można przeprowadzić jego analizę i interpretację bez konieczności odwołania się do innych fragmentów lub do całości tego utworu. Interpretacja porównawcza utworów literackich polega na przedstawieniu propozycji odczytania dwóch utworów należących do jednego rodzaju literackiego (odpowiednio: lirycznych, epickich lub dramatycznych), czyli zaprezentowaniu zrozumianych przez zdającego sensów zawartych w tych tekstach, a następnie ustaleniu podobieństw i/lub różnic między nimi i przedstawieniu wniosków wynikających z zestawienia tych podobieństw/
różnic. Zadaniem zdającego jest uzasadnienie postawionej tezy/hipotezy interpretacyjnej dotyczącej obu porównywanych utworów przez wskazanie rzeczowych argumentów pozwalających na jej uprawomocnienie. Uzasadnienie powinno znajdować potwierdzenie nie tylko w tekstach, ale także w kontekstach (np. biograficznym, historycznoliterackim, filozoficznym, kulturowym).
CZĘŚĆ USTNA
Egzamin maturalny z języka polskiego w części ustnej sprawdza umiejętność tworzenia wypowiedzi na określony temat, zgodnej z zasadami poprawności językowej, logiki i retoryki. Inspiracją do wypowiedzi jest tekst kultury.
Charakterystyka egzaminu ustnego: egzamin trwa około 30 minut i składa się z trzech części: przygotowania, wypowiedzi monologowej zdającego dotyczącej wylosowanego polecenia i związanej z tą wypowiedzią rozmowy zdającego z zespołem przedmiotowym.
Wypowiedź monologowa zdającego: zdający losuje zadanie egzaminacyjne zawierające tekst kultury (literacki lub ikoniczny, lub popularnonaukowy z zakresu wiedzy o języku) oraz odnoszące się do niego polecenie i ma nie więcej niż 15 minut na przygotowanie wypowiedzi. Następnie przez około 10 minut wygłasza wypowiedź monologową na zadany w poleceniu temat. Tekst kultury powinien zainspirować zdającego, którego zadaniem jest rozwinięcie i poszerzenie zasygnalizowanych w poleceniu wątków – także poprzez odwołanie się do innych, dowolnie wybranych tekstów.
Rozmowa zdającego z zespołem egzaminacyjnym: rozmowa może dotyczyć wyłącznie wygłoszonej przez zdającego wypowiedzi monologowej. Członkowie zespołu egzaminacyjnego nie mogą odwoływać się do faktów lub lektur nieprzywołanych w tej wypowiedzi. W trakcie rozmowy, która trwa około 5 minut, członkowie zespołu mogą prosić o dodatkowe wyjaśnienia, zachęcać do pogłębienia wybranych aspektów wypowiedzi itp.
Cechy zadania egzaminacyjnego: zadanie składa się z polecenia i tekstu (w zadaniach stosowane są trzy typy tekstów: teksty o języku, teksty literackie, teksty ikoniczne). – Zadanie daje możliwość weryfikacji sfunkcjonalizowanej (nie odtwórczej) wiedzy zdającego oraz jego umiejętności analityczno-interpretacyjnych (w odniesieniu do tekstu źródłowego wskazanego w zadaniu i związanych z nim problemowo przywołań różnych kontekstów). Wiedza językowa i teoretycznoliteracka pełni tu rolę czynnika wspomagającego lekturę tekstów kultury. – Zadanie umożliwia zdającemu zaprezentowanie poziomu dojrzałości intelektualnej, orientacji w problemach kultury, literatury i języka, a także wykazanie się sprawnością językowo-komunikacyjną oraz rozumieniem tekstu stanowiącego inspirację do wypowiedzi
Monologowa wypowiedź egzaminacyjna oraz udział zdającego w rozmowie oceniane są pod względem merytorycznym (treść), formalnym (organizacja), językowym i stylowym. Oceny dokonują członkowie zespołu przedmiotowego, przyznając punkty zgodnie ze skalą oceniania egzaminu ustnego. Waga poszczególnych aspektów ocenianych w trakcie tej części egzaminu jest następująca: – meritum wypowiedzi monologowej: 40% (16 pkt), – organizacja wypowiedzi monologowej: 20% (8 pkt), – język i styl wypowiedzi monologowej i dialogowej: 20% (8 pkt), – meritum wypowiedzi dialogowej i przestrzeganie zasad uczestniczenia w rozmowie: 20% (8 pkt). Za wypowiedź w części ustnej egzaminu maturalnego zdający może otrzymać maksymalnie 40 punktów.
4. Praca domowa ucznia i samokształcenie.
Na podstawie: PRACA DOMOWA UCZNIA A INDYWIDUALIZACJA NAUCZANIA [w:] DOSKONALENIE WARSZTATU NAUCZYCIELA POLONISTY pod red. A. Janus – Sitarz s. 121 – 141.
1. NOWE POTRZEBY – NOWE ZADANIA, CZYLI JAK POMAGAĆ W SAMOKSZTAŁCENIU
a. W dzisiejszych czasach głównymi źródłami wiedzy uczniów są: Internet, telewizja, gry, prasa i książki (przy czym głównie trzy pierwsze, z którymi niejednokrotnie uczeń lepiej jest obeznany niż przeciętny polonista)
b. Należy przyjąć do wiadomości, że w związku z powyższym zmieniła się rola nauczyciela z tego, który krok po kroku wprowadza w tajniki wiedzy, na tego, który jest przewodnikiem w chaosie informacji, wiedzy prawdziwej i pozornej.
c. Mądre rady takiego przewodnika przydadzą się podczas wykonywania samodzielnej pracy domowej.
d. Nauczyciel powinien:
Ułatwić uczniowi rozsądne korzystanie z różnych źródeł wiedzy
Pomóc mu w selekcjonowaniu informacji
Pomóc mu w hierarchizowaniu otaczających go wartości
Pomóc w wyborze odpowiednich przekaźników informacji
Uświadomić mu potrzebę oceniania jakości i przydatności tych informacji
e. Nauczycielom jest trudno nadążyć za realnymi potrzebami wychowanków, a pozorna dojrzałość uczniów (zaskakująca wiedza, odważne wygłaszanie poglądów, obsługa DVD) powoduje, że nauczyciel zaniedbuje kształcenie podstawowych umiejętności: głośnego czytania i ręcznego pisania, planowania czasu na odrabianie zadań domowych.
f. Kolejnym problemem nauczyciela jest mnogość „pomocy naukowych” mniej czy bardziej godnych polecenia. Trzeba rezygnować z powielanych rok po roku tematów wypracowań. Nakłada to na polonistę nowe obowiązki: przeglądanie bryków, stron internetowych i wymyślanie coraz to nowszych tematów.
g. Nauczyciel jest zobowiązany maksymalnie wykorzystywać czas lekcyjny i pozalekcyjny ucznia. Sam musi dokonywać doboru materiału kształcenia.
h. Błędy związane z zadawaniem pracy domowej:
Bezplanowość prac domowych (nauczyciel improwizuje – wymyśla nieprzemyślane zadanie)
Schematyzm zadań (wręcz zachęca do korzystania z bryków)
Brak precyzji w formułowaniu poleceń
Nieuwzględnianie możliwości uczniów, ich zainteresowań
Niewykorzystywanie szansy indywidualizacji pracy z uczniem przez różnicowanie zadań domowych
2. PLANOWANIE ZADAŃ DOMOWYCH
a. Praca domowa – to utrwalenie nabytych na lekcji wiadomości bądź umiejętności, praktyczne ich wykorzystanie, pogłębienie i rozszerzenie wiedzy lekcyjnej oraz przygotowanie do nowej lekcji. Może mieć charakter obligatoryjny (wiedza i umiejętności konieczne) lub fakultatywny (rozwijanie zainteresowań).
b. Etapy kierowania pracą domową przez nauczyciela:
Planowanie zadań domowych (przemyślenie i rozplanowanie w czasie. Uczeń musi wiedzieć na kiedy ma przeczytać lekturę, ile ma czasu na napisanie eseju; nie może to być z dnia na dzień. Dobrym pomysłem jest plan pracy – rozdawany uczniom na początku każdego umówionego okresu. Trzymanie się takiego planu owocuje zanikiem niepożądanych zjawisk, np. nieodrabiania zadań, nieczytania lektur. )
Zadawanie (formułowanie poleceń, wyjaśnianie. Należy precyzyjnie określić formę wypowiedzi, wyznaczyć ilość zdań lub stron)
Wykorzystywanie na lekcjach rezultatów pracy domowej oraz wykorzystywanie efektów lekcji w pracy domowej (Nauczyciel powinien sprawdzać systematycznie zadania domowe i wszystkim! Ocena niedostateczna zobowiązuje do napisania zadania w innym terminie – nie zwalnia z obowiązku jej pisania! Ponadto zadania domowe mogą być punktem wyjścia do nowej lekcji)
3. ORGANIZOWANIE PRACY DOMOWEJ
a. Wdrażanie do samodzielniej pracy rozpoczyna się od organizowania własnego warsztatu, nauki korzystania z dostępnych źródeł wiedzy. Swobodne poruszanie się wśród np. słowników pozwala zbierać materiał myślowy przed opracowaniem danego problemu. Ważna jest bowiem wiedza o tym, czego i jak szukać.
b. Zadania domowe mogą przygotowywać do czytania tekstów literackich w sposób ukierunkowany. Należy przekonać uczniów do zasadności przygotowywania zakładek, wypisywania na nich numerów stron i zawartości fragmentów. Kiedy podajemy termin omawiania lektury, sygnalizujemy zagadnienia, problemy na które należy zwrócić uwagę. Polecenia muszą być sformułowane konkretnie i precyzyjnie. Ukierunkowane czytanie lektury ma też ograniczenia – uczeń czytając niejako oczami nauczyciela ma mniejsze możliwości określania własnych emocji, formułowania osobistych ocen, indywidualnego wartościowania. Warto zatem przy omawianiu niektórych tekstów pozostawić możliwość spontanicznego odbioru, np. W czasie lektury…..zapisuj w formie zdań pytających problemy, które uznałeś za interesujące, warte rozważenia i dokładnego omówienia.
c. Pierwszą lekcję cyklu przeznaczamy na sprawdzenie wyżej opisanego zadania domowego (zaznaczenia w tekście) , wysłuchanie komentarzy, wspólne opracowanie planu pracy z tekstem.
d. Praca domowa może też służyć rozwijaniu umiejętności rozumienia czytanego tekstu, np. Przeczytaj tekst……………., podkreśl zdania lub fragmenty, które według ciebie prezentują wnioski autora na temat……. Zapisz je własnymi słowami. Taka praca domowa stanowi punkt wyjścia do analityczno – interpretacyjnych działań na następnej lekcji.
e. Aby przełamać uczniowską niechęć do zadań pisemnych, szczególnie dłuższych form wypowiedzi, warto wprowadzać krótkie formy wypowiedzi, przydatne w życiu pozaszkolnym będące mieszanką zabawy, humoru i twórczego działania, np.: Jesteś współautorem Słownika śmiesznych znaczeń. Ułóż dowcipne definicje, w których na nowo wyjaśnisz znaczenie wyrazów, np. kicz, wieszcz. Pamiętaj o budowie hasła słownikowego.
f. Dużo trudniejsze są dłuższe formy wypowiedzi, dlatego zadania domowe powinny pomagać w segmentowaniu kolejnych czynności:
Uważne przeczytanie tematu pracy pisemnej, zanalizowanie go w ogólnej perspektywie
Przeanalizowanie tekstu (tekstów), które należy uwzględnić
Zapisanie uwag, refleksji, pomysłów
Pogrupowanie ich zgodnie z zamierzonym pomysłem kompozycyjnym
Sformułowanie wniosków, wyeksponowanie swojego punktu widzenia
g. Praca domowa może być wykonywana przez grupę uczniów (np. metoda projektu). W metodzie projektu zespoły planują zadania do wykonania, wyznaczają osoby odpowiedzialne za ich prezentację, wybierają potrzebne materiały. Ułatwieniem są rozdane przez nauczycie schematy graficzne, porządkujące kolejne czynności.
h. Każdy rodzaj pracy, którą uczeń wykona w domu, przyniesie efekty, jeżeli będzie się ona wiązała z rzetelnie przeprowadzoną lekcją.
4. ZASADY ZADAWANIA PRACY DOMOWEJ
a. Zasady te dotyczą zawartości tematycznej pracy domowej, typów ćwiczeń, stopnia ich trudności, miejsca w przebiegu lekcji. Reguły konieczne to:
Korelacja prac polonistycznych z zadaniami z innych przedmiotów (orientacja, co uczniom zadano wcześniej, by nie obciążać ich nadmiernie pracą ponad czas dopuszczalny dla określonego poziomu klasy)
Konkretność przy formułowaniu tematów
Sprawdzalność – polecenia „przeczytaj, zapoznaj się z tekstem” muszą być uzupełnione o „zaznacz, podkreśl, wypisz”
Celowość – nie musimy każdej lekcji kończyć zadaniem domowym, zadajemy gdy utrwala czy rozwija wiadomości z lekcji, bądź przygotowuje do następnej
Atrakcyjność – temat zadania powinien inspirować, zaciekawiać, prowokować, zmuszać do samodzielnego myślenia
Proporcja różnych typów ćwiczeń (różne ćwiczenia prowadzą do różnych celów, nie należy preferować jednego rodzaju ćwiczeń, bo uczenie będzie fragmentaryczne, nie stworzy spójnego systemu)
Integracja różnych płaszczyzn polonistyki szkolnej, np. włączenie ortografii do pracy przy tworzeniu różnych form wypowiedzi
Indywidualizacja umożliwi odniesienie sukcesu zarówno uczniom zdolnym, jak i słabym, umocni motywację uczenia się.
5. ZADANIE DOMOWE A INDYWIDUALIZACJA KSZTAŁCENIA
a. Każde dziecko w klasie jest inne. Na lekcji nie zawsze udaje się dostosować tempo pracy do indywidualnych możliwości uczniów. Możliwości zaspokojenia indywidualnych zainteresowań mogą mieć uczniowie podczas dobrze pokierowanej pracy domowej. Jeżeli nauka domowa ma stanowić przygotowawczy etap do samokształcenia, to ma nie tylko utrwalać i pogłębiać wiadomości i umiejętności uczniów, ale także powinna być dla nich atrakcyjna, inspirująca do własnej pracy. Polonista musi więc układać polecenia, ćwiczenia o zróżnicowanej tematyce, różnym stopniu trudności. Pamiętać trzeba, że co innego interesuje dziewczynki, co innego chłopców.
b. Różnicując zadania domowe powinniśmy uwzględnić:
Możliwości intelektualne ucznia (poziom wiedzy, inteligencji, braki rozwojowe)
Zróżnicowane zainteresowania
...
Lizzzia