Anna Kozłowska Zaburzenia emocjonalne dzieci w wieku przedszkolnym Warszawa 1984 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne P r zedSZl@. Okładka!układ typ-ogra TuJcutsz Ptetrżułc*c a a**s*aRcdakto:techniczny Ciżb:cła Mltcseicskcj. ISBN 83-OZ-Ozl 7 O-9. p**š*tnruk ukoń Zarnórwienle nr 43,MOIW. *s***. Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym stajš się coraz powszechuniejszym zjawiskiem. Wzrasta liczba dzieci niepokojšcych nas różnymi nieprawidłowymi formami zachow ań,u których podłoża leżš zakłó-centa rozwoju emocjonalnego. Rodzice i nauczyciele wskazajš na trudnoci wychowaw cze,jakie im te dzieci sprawiajš,często towarzyszy temu poczucie bezradnoci i niepewnoci w roli opiekuna,a czasem także poczucie swojej małej wartoci jako osoby odpowiedzialnej za losy dziecka. W rtuaeji niepewnoci łatwiej jest o popełnianie dów:rodzice i nauczyciele kierujš się 913. utrwalonymi,często błędnymi schematami zachowań,narzuconymi przez inne osoby,a niezgodnymi z własnym systemem wartoci. Podczas rozmów z matkami słyszałam niejednokrotnie:nie chciałam gniewać się na dziecko,ale wszyscy uważali,że powinnam je ukarać,więc ukarałam". Decyzja pode jmowane niezgodnie z własnymi przekonaniami,lecz podyktowane radami innych nie dajš satysfakcji,sš powodem rozterki co do słusznoci postępowania. W konsekwencji każda nowa sytuacja,odmienne od oczekiwanego zachowanie dziecka,odbierane sš jako bardzo trudne. Rodzice i wychowawcy często nie wiedzš,czy zachowanie ich dziecka mieci się jeszcze w granicach normy,czy też jest już sygnałem o poczštkach rozwoju zaburzenia:nie znajš bowiem przyczyn powstawania i objawów zakłóceń rozwoju emocjonalnego. Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na pytarde:jakie formy zachowań dziecka z racji ich. możliwych negatywnych konsekwencji powinny być szczególnie troskliwie obserwowane przez ople kurów? Co jest przyczynš najczęciej występujšcych zaburzeń emocjonalnych u dzieci w wieku przedszkolnym? Jak można pomóc dziecku z zabupz gaj pm 7 Odpowied na postawione pytania wymaga podania uprzednio podstawowych informac li dotyczšcych prawidłowoci rozwoju emocjonalnego dziecka. Na tle tak zwanego,normalnego",nie zaburzonego rozwoju dziecka,podane sš te symptomy zachowań czy ich zespoły,które mogš wiadczyć o zakłóceniach rozwoju emoc tonalnego. Celem ich opisu jest zwrócenie uwagi opiekumów na te dzieci,które wymaga jš szczególnie troskliwe j ople ki. Praktyka wskazuje,iż niejednokrotnie objawy 6. zaburzeń emocjonalnych traktowane sš jako wyraz złej woli dziecka,jego niechęci do wypełniania poleceń dorosłych i podporzšdkowania się ich nakazom. Omówienie poszczególnych symptomów zaburzeń emocjonalnych,a szczególnie przyczyn ich występowania,pozwoli na zrozumienie,że zachowanie dziecka jest odpowiedziš na warunki,jakie stwarzajš mig doroli:nie można więc jedynie dziecka obarczać odpowiedzialnociš za występu łšce nieprawidłowoci jego zachowania. Analiza poszczególnych przypadków dzieci o zaburzonym rozwoju uczuciowym w skaza te,że ujawniajšce się w ich zachowaniu objawy zaburzeń sš często,krzykiem o pomoc"w sytuacjach,w których dziecko nie umie poradzić sobie sarno. Spojrzenie z tego punktu widzenia na symptomy zaburzeń może ułatwić zrozumienie reakcji dziecka,umożliwić współodczurwanie wraz z nimi problemów,jakie przeżywa,a które przekraczajš często możliwoci rozwišzania ich przez sarno dziecko. Wydaje się,że po to,aby zrozumieć problemy dziecka niezbędne jest poznanie przyczyn zaburzonego zachowania:Jakie sytuacje sš dla dziecka szczególnie trudne? W jakiej mierze jestemy odpowiedzialni za prezentowane objawy zakłóceń rozwo tu emocjonalnego? Jakie sš ródła nieprawidłowych kontaktów społecznych? Odšowiedzi na te pytania sš treciš rozdziału dotyczšcego przyczyn powstawania i rozwoju zaburzeń emocjonalnych. Informacje o przyczynach zakłóceń sš umieszczone nie tylko w rozdziale o tym tytule,częciowo występu jš także przy omawianiu poszczególnych objawów:mam bowiem przewiadczenie,iż bez łeb znajomoci nie można ani zapobiegać rozwojowi aburzeń,ani pomóc dziecku,u którego już wystęeujšokrelone formy zaburzonego zachowania. 7. Ostatnia częć ksišżki to propozycje dotyczšce możliwoci niesienia pomocy dzieciom o zaburzonym rozwoju emocjonalnym. Konsekwencja przekonania,iż przyczynš powstaw anta i rozwotzaburzeń emocjonalnych sš warunki rodowiskowa-wychowawcze stwarzane dziecku przez jego otoczenie,jest propozycja pracy terapeutycznej z osobami najbliższymi dla dziecka,jakimi sš rodzice. Chciałabym jednak podkrelić,że optemałnymrozwišzaniem jest włšczenie do tego typu zajęć także innych osób znaczšcych(np.babci,nauczycielki itp),majšcych istotny wpływ na rozwój dziecka. Wza jemne przekazywanie mformac li przez rodziców i nauczycieli o zachowaniu dziecka w różnych sytuacjach domowych czy przedszkolnych ma znaczšcy wpływ na poznaw anie reakcji dziecka,ich przyczyn i powišzań z okrelonym oddziaływaniem r odowiska. Nie zawsze jednak zrozumienie okrelonego zachowania dziecka i zmiana postępowania dorosłych w stosunku do niego sš wystarczajšce do udzielenia skuteczmej pomocy. Dowiadczenie pokazuje bowiem,że w wielu przypadkach stopień zakurzenia rozw oju emocjonalnego jest tak znaczny,iż opiekš terapeutycznš należy objšć także dziecko. Podstawš takiego stwierdzenia jest przokonanie,iż problem nie wynika ani z postępowania dorosłych ani z samego zachowania dziecka. Sprawš najistotniejszš wydajš się być nieprawidłowe relacje,jakie istniejš pomiędzy dorosłym a dzieckiem. Co więcej,obserwacja stosankówwewnštrzrodzinnychwskazu je,że relacje te sš stale wza jemnie wzmacniane:niewłaciwe postępowanie rodziców wyzwala nieprawidłowe reakcje dziecka,które z kolei w zmacniajš wadliwe posła. 1 wy opiekunów. W ten sposób powstaje błędne koło wzajemnie wzmacnia jšcych się nieprawidłowoci. Rozumowanie to uzasadnia słusznoć przekonania,iż opiekš terapeuty cznš należy objšć zarówno opiekunów,jak i dziecko. Z tego w zględu w rozdziale powięconym terapii podane sš nie tylko propozycje dotyczšce oddziałgywania na osoby do-rosłe,ale także opis różnych form pracy z dzieckiem. Dtane dotyczšce kierunku i rodzaju oddziałgywańterapeutycznych umieszczone sš nie tylko w rozdziale o terapii,lecz także przy omawianiu poszczególny eh grup zaburzeń. Pomoc,jaka może być udzielona dziecku,jest bowiem cile uzależniona zarówno od rodzaju okrelonego zaburzenia,jego przejawów,jak i przyczyn występowania. Z tego względu w poszczególnych rozdziałach,zawierajšcych opis zaburzeń emocjonalnych dzieci,znajdujš się także propozycje oddziaływań wychowawczo-terapeutycznych dobranych do specyfiki okrelonego zaburzenia. Natomiast w rozdziale o tgrapii umieszczone sš wskazówki ogólne mogšce znaleć zastosowanie w pracy z większociš dzieci. Na zakończenie chciałabym podkrelić,że mnie jsze opracowanie nie przedstawia ani wszystkich istniejšcych zaburzeń emocjonalnych,ani nie dale pełnego rejestru przyczyn ich występowania czy możliwoci oddziaływań terapeutycznych. Celem ksišżki jest bowiem nie tylko opis najczęciej występujšcych nieprawidłowoci,czy to w zachowaniu dziecka,czy w zachow aniu ludzi dorosłych,ale przede wszystkim skłonienie czytelnika do własaych refleksji i do szukania drogi poznania dziecka. do stopniowego wyrabiania w sobie umiejętnoci spojrzenia na wiat ludzi dorosłych oczyma dziecka. 1. Emocje iuczucia. Emocje i uczucia. W życiu każdego człowieka niezależnie od jego wieku-okresu najwczeniejszego dzieciństwa do pónej stasoci-emocje odgrywajš ogromnš rolę. Emocje okrelamy jako stosunek podmiotu do ludzi,zjawisk,rzeczy,a także do samego sie-bie. To wszystko,co dzieje się dookoła nas,a także nasze własne postępowanie jest zabarwione okrelonš emocjš. Nie ma chyba w naszym życiu. Por. T. Reykowski:Emocje i motytccie. W:T. Toma szewski(redl:Psgchalogid. Warszawa 1976,PWN:J. Strelau:Procesy emocjonalne. W:J. Strelau. A. Jurkowski,2. Putkiewiez:Podrtmg psuchgtngii dla naucapcielt. Warszawa 1975 PWN,. sytuacji,zdarzenia,w którym emocje nie grałyby istotnej roli?. Sš one odpowiedzialne za relacje,jakie nas łšczš ze wiatem zewnętrznym,regulujš je i nadajš im okrelone znaczenie. Znaczenie,jakie nadajemy otaczajšcej nas rzeczywistoci kšdż własnemu działaniu zawiera także w sobie ocenę,to,co przeżywamy w zbliżeniu sie do okrelonego zjawiska,człowieka bšd przedmiotu może być odbierane jako przyjemne,dajšce zadowolenie i satysfakcję(ocena pozytywna),bšd jako odpychajšce,przykre(ocena negatywna). Znak emocji dodatni lub ujemny jest elementem warunkujšcym częstoć podejmowania okrelonego działania. Chętnie wykonajemy czynnoci które wywołujš uczucia przyjemne,częciej dšżymy do zbliżenia z ludmi,z którymi łšczš nas uczucia przyjani,wspólnie przeżywanej radoci. Staramy się unikać sytuacji wywołujšcej u nas przykre doznania,powodujšcej wystšpienie lęku CZy ĘDIBWJ. Dziecko ugryzionie przez psa boi się go,ucieka,gdy go widzi,płacze,krzyczy. Dowiadczenie,które było jego udziałem okrela stosunek dziecka do zwierzęcia. Zatem nie obiektywne cechy zjawisk ale subiektywny ich odbiór warunkuje stosunek do nich:zbliżenia(uczucie pozytywne)lub unikania(uczucie negatywne). To sarno zjawisko może u jednych wywoływać uczucia przykre,u innychłšczyćsię z doznaniami przyjemnymi. Pies,który dla jednego dziecka był ródłem niepokoju i lęku(efektem tych uczuć dziecka jest unikanie,ucieczka),dla innego może być obiektem radoci,łšczyć się z przyjemnym oczekiwaniem zabawy(czego wyrazem jest zbliżanie się). 8 Pyr. S. Gerstman:Rozwój uczuć Warszawa 1976,WSiP. Cczucia sš więc ważnš czeciš składowš decyzji podjęcia czynnoci lub unikania ich,motywujš i nas do okrelonej działalnoci. Emocje różniš się nie tylko znakiem(pozytywnym lub negatywnym)ale także i...
rutkowska-j