Geopolityka Afganistanu:
· państwo w południowo-zachodniej Azji, bez dostępu do morza
· Powierzchnia 647,5 tys. km2
· 29,9 mln mieszkańców
· Średnia gęstość zaludnienia: 47 osób/km2
· Język urzędowy: dari (afgański dialekt farsi, 50%), paszto (afgański, 35%), w użyciu także uzbecki i turkmeński (11%), inne (4%).
· Republika, 2004 uchwalono nową konstytucję
· Gospodarka oparta na rolnictwie
· Głównym bogactwem naturalnym jest gaz ziemny oraz złoża rudy żelaza, chromu, miedzi, soli kamiennej i lazurytu
· Dochód narodowy 800 USD na 1 mieszkańca
Historia:
· Mimo uniezależnienia się w połowie IX w. spod władzy kalifatu, na obszarze Afganistanu religią dominującą pozostał islam.
· Za twórcę państwa afgańskiego uznaje się Ahmada Shaha Abdaliego (Durrani), panującego w 1747-73, który stworzył największe muzułmańskie osiemnastowieczne imperium.
· Niezawisłość Afganistanu została przypieczętowana w 1921 przez zawarcie dwustronnych układów z Wielką Brytanią i Rosją.
· W 1931 Afganistan podpisał z ZSSR układ o neutralności i nieagresji.
· W czasie II wojny światowej Afganistan zachował neutralność. W 1946 został członkiem ONZ, a także uregulował problemy graniczne z ZSRR.
· Powstanie w 1947 niepodległego Pakistanu przyczyniło się do wzrostu napięcia na granicy afgańsko-pakistańskiej, przebiegającej wzdłuż, nieuznawanej przez Afganistan, linii Duranda (w 1961 nastąpiło zupełne zerwanie stosunków dyplomatycznych, które zostały częściowo nawiązane w 1967).
· Na skutek długotrwałej suszy w 1970-1973, w wyniku której zmarło z głodu ok. 80 tys. osób (mimo dostarczanej przez USA, ZSRR i Chiny żywności), gwałtownie pogorszyła się sytuacja gospodarcza Afganistanu. Doszło także do wzrostu napięć wewnętrznych.
· władzę na drodze zamachu stanu przejął w 1973 gen. Daud Chan, który proklamował republikę, a następnie ogłosił się jej prezydentem, premierem, ministrem obrony oraz ministrem spraw zagranicznych. W 1977 wprowadził nową konstytucję
· Kolejny przewrót wojskowy w 1978, zwany rewolucją kwietniową, w którego wyniku zginął Daud Chan i jego stronnicy, otworzył drogę do władzy Ludowo-Demokratycznej Partii Afganistanu (L-DPA).
· Na czele utworzonej Rady Rewolucyjnej Demokratycznej Republiki Afganistanu stanął sekretarz L-DPA, Muhammad Nur Taraki.
· Nowe władze zapowiedziały niekapitalistyczną drogę rozwoju, wzorowaną na modelu radzieckim, i rozpoczęły przeobrażanie rodowo-plemiennego społeczeństwa muzułmańskiego w nowoczesne państwo totalitarne. Reformy (m.in. rolna, kulturalna) dokonywane bez liczenia się z tradycjami społecznymi i zasadami religii muzułmańskiej zapoczątkowały falę protestów przeciwko polityce władz, które stopniowo przerodziły się w zbrojną rebelię (m.in. w III 1979 wybuchło powstanie w Heracie, inspirowane przez fundamentalistów islamskich). Nasiliła się również walka między dwoma rywalizującymi frakcjami L-DPA: umiarkowaną Parczam (Sztandar) i radykalną Chalk (Lud).
Ingerencja radziecka 1979 – 1989
We wrześniu 1979 został zamordowany prezydent Taraki, a jego miejsce zajął przywódca frakcji Chalk, Hafizullah Amin, który nie uzyskał akceptacji ZSRR. W grudniu 1979 rozpoczęła się radziecka interwencja wojskowa w Afganistanie, dająca początek długotrwałej (do 1993), wojnie domowej.
Po zamordowaniu Amina, na stanowisko prezydenta został wyniesiony, dyspozycyjny wobec Moskwy, Babrak Karmal z frakcji Parczam, który usiłował osłabić pozycję opozycji łagodząc kurs polityczny. Interwencja radziecka wywołała protesty na arenie międzynarodowej, stając się przyczyną nawrotu "zimnej wojny" pomiędzy ZSRR i USA.
Kilkuletnie walki partyzantów afgańskich (modżahedinów) z armią rządową i radzieckim korpusem interwencyjnym spowodowały masową ucieczkę ludności miejscowej do Pakistanu (ok. 3 mln osób) i Iranu (ok. 2 mln osób), gdzie powstały również bazy szkoleniowe i zaopatrzeniowe partyzantów, którym pomocy udzielały: USA, państwa Europy Zachodniej oraz kraje arabskie, zwłaszcza Arabia Saudyjska. Po dojściu do władzy w ZSRR Michaiła Siergiejewicza Gorbaczowa (1985) następowało stopniowe ograniczanie radzieckiej interwencji wojskowej w Afganistanie.
W 1988 Pakistan, Afganistan, USA i ZSRR podpisały w Genewie porozumienie dotyczące uregulowania konfliktu afgańskiego oraz wycofania do 15 II 1989 wszystkich wojsk radzieckich z Afganistanu. Opozycja nasiliła antyrządową ofensywę, równocześnie nastąpił w niej rozłam na dwa ugrupowania: sunnickie, łączące 7 partii popieranych przez Pakistan, i szyickie, skupiające 8 mniejszych ugrupowań, współpracujących z Iranem. Dochodziło również do konfliktów na tle narodowościowym, głównie między dominującą grupą etniczną, Pasztunami, a innymi mniejszościami.
Wojna domowa 1994 – 2001
W II 1989 ugrupowania opozycyjne utworzyły wspólną radę parlamentarną (Szura), następnie tymczasowy rząd rebeliancki. Po niemal całkowitym ustaniu - na skutek niepowodzenia puczu moskiewskiego w 1991 - radzieckiego wsparcia dla reżimu Nadżibullaha, mudżahedini zaczęli przejmować kontrolę nad coraz większymi obszarami kraju. W IV 1992 generał A.R. Dostum obalił Nadżibullaha i umożliwił zajęcie Kabulu przez mudżahedinów pod dowództwem Tadżyka Ahmada Szaha Masuda ze Stowarzyszenia Muzułmańskiego (Dżamijat-e Islami). Ugrupowanie to, wraz z kilkoma mniejszymi formacjami, utworzyło Radę Kierowniczą, która powierzyła funkcję prezydenta Barhanuddinowi Rabbaniemu, przywódcy Stowarzyszenia Muzułmańskiego.
Nazwę państwa zmieniono na Islamskie Państwo Afganistanu. Przeciwko dominacji Stowarzyszenia Muzułmańskiego, do którego oprócz Pasztunów należą również Tadżycy i Uzbecy, wystąpił przywódca pasztuńskiej, fundamentalistycznej Partii Muzułmańskiej (Hezb-e Islami), Gulbuddin Hekmatjar. Przez cały 1992 i początek 1993 trwały walki między mudżahedinami Masuda i Hekmatjara, zakończone podpisanym w Islamabadzie w III 1993 porozumieniem, na mocy którego Hekmatjar objął urząd premiera. W I 1994 w Kabulu wybuchły ponownie walki między wojskami lojalnymi wobec prezydenta i wojskami popierającymi premiera, rozprzestrzeniając się na pozostałe obszary Afganistanu. Pomimo inicjatyw pokojowych ONZ i krajów muzułmańskich walki trwały przez 1995, podsycane przez talibów, którzy w II 1995 zdobyli kwaterę wojsk Hekmatjara pod Kabulem. W ciągu miesiąca talibowie objęli swą kontrolą 10 prowincji, jednakże w III 1995 zostali wyparci z Kabulu przez wojsko. W XI 1995 prezydent Rabbani wystąpił z propozycją rezygnacji ze stanowiska w zamian za zawieszenie broni przez talibów, którzy w XII 1995 ponownie zaatakowali stolicę. Rozmowy pokojowe, prowadzone w I-II 1996, nie doprowadziły do zawarcia porozumienia. W III 1996 Rabbani i Hekmatjar podpisali układ wojskowy skierowany przeciwko talibom, a w V 1996 porozumienie pokojowe, zawierające zobowiązanie do utworzenia państwa islamskiego. W VI tegoż roku Rabbani powierzył powtórnie stanowisko premiera Hekmatjarowi. W następstwie serii militarnych ofensyw talibowie zajęli we IX 1996 Kabul i dokonali egzekucji M. Nadżibullaha. Parlament przestał funkcjonować, prezydent i premier zostali zmuszeni do ucieczki na północ kraju. W październiku 1996 Masud i wspierające go ugrupowania rządowe utworzyły militarny alians z generałem Dostumem. Wspólnota międzynarodowa nadal uznaje za legalnego przywódcę państwa afgańskiego prezydenta Rabbaniego. Napięcie wzrasta gdy afgański rząd oskarża Pakistan o poparcie dla talibów.
W 1997 talibowie opanowali 95% powierzchni całego kraju, wprowadzając na zajętym terenie zasady państwa wyznaniowego, opartego na regułach prawa muzułmańskiego (szari'at). Nazwę Afganistan zmieniono na Islamski Emirat Afganistanu. Talibowie masowo łamią prawa człowieka, wprowadzają rygorystyczny, islamski porządek społeczny (zabraniają kobietom pracy poza domem, nakazują mężczyznom noszenie brody, zamykają szkoły dla dziewcząt).
W sierpniu 1998 talibowie ostatecznie zdobywają Mazar-i-Sharif i masakrują tysiące ludzi, głównie Hazarów, zabijają także dyplomatów irańskich (skutkiem tego nastąpiły przegrupowania oddziałów irańskich na granicy z Afganistanem).
20 sierpnia 1998 USA odpala rakiety typu cruise uderzające w Khost i niszczące bazy terrorystów związanych z Osamą ben Ladenem (także ofiary wśród ludności cywilnej).
We wrześniu 1999 były król Muhammad Zaher Szah podejmuje próby ustanowienia pokoju w kraju, spotkane z odmową ze strony talibów. W październiku 1999 ONZ nałożyła sankcje na talibów za ukrywanie Osamy ben Ladena, a w 2000 za terroryzm.
Wojny z Talibami 2001 –
W 2000-2001 talibowie kontynuują masakrę ludności cywilnej, niszczą pomniki w muzeum w Kabulu, inne historyczne miejsca w Ghazni, wysadzają (z rozkazu Omara Muhammada) gigantyczne posągi Buddy w Bamjanie.
W październiku 2001 w odpowiedzi na terrorystyczny atak na World Trade Center w Nowym Jorku i atak na Waszyngton Stany Zjednoczone rozpoczęły operację militarną w Afganistanie skierowaną przeciwko Osamie ben Ladenowi i afgańskim talibom (naloty wspomagające ofensywę oddziałów Sojuszu Północnego wspierającego prezydenta Rabbaniego). Talibowie zostali wyparci z Kabulu, Heratu, Dżalalabadu, Kandaharu i z większości terytorium Afganistanu. W grudniu 2001, w Petersbergu koło Bonn w Niemczech, opozycja antytalibańska powołała rząd tymczasowy, na którego czele stanął Hamid Karzaj.
W kwietniu 2002 po prawie 30 latach spędzonych na emigracji król Muhammad Zaher Szah powrócił do Afganistanu. W czerwcu 2002 premier H. Karzaj został wybrany prezydentem przez Wielkie Zgromadzenie afgańskiej starszyzny plemiennej (Loja Dżirga). W styczniu 2004 przyjęto nową konstytucję. Pod koniec 2004 odbyły się wybory prezydenckie, w których zwycięstwo odniósł H. Karzaj, jego 15 kontrkandydatów zadeklarowało wspólnie bojkot głosowania oznajmiając, że organizacja wyborów umożliwia wielokrotne oddawanie głosów przez te same osoby.
2005, w związku z planowanymi na jesień wyborami do parlamentu, nasiliły się ataki talibów (zabito siedmiu kandydatów do parlamentu), działających głównie w południowej części kraju, co wywołało krwawe akcje odwetowe sił amerykańskich. Afganistan nadal nie jest do końca kontrolowany przez wojska rządowe, a bardziej przez lokalnych komendantów oraz po części także przez talibów.
Wybory we wrześniu 2005 wyłoniły pierwszy od ponad 30 lat parlament. Frekwencja wyniosła aż 70%. Mimo wielu ataków talibów w okresie przedwyborczym, sam dzień głosowania przebiegł bardzo spokojnie. Wybrany parlament to mozaika wielu sił i wpływowych kręgów, w dwóch trzecich składa się z ludzi bezpośrednio odpowiedzialnych za wojenne kataklizmy - w parlamencie zasiedli byli komuniści, mudżahedini, talibowie, a także baronowie narkotykowi i znakomicie wykształceni intelektualiści, którzy lata wojny spędzili na Zachodzie.
W 2006 rebelianci związani z talibami nasilili ataki - w maju zginęło w nich około 400 osób. Wzmożona fala przemocy budzi obawy, że miejscowa ludność, rozczarowana i udręczona biedą, zacznie na nowo udzielać poparcia talibom.
Lusienka16