S
Saanan (hebr. bogaty w trzody). Według proroka Micheasza tej osadzie groziło unicestwienie przez Neoasyryjczyków. Położenie miejscowości niepewne; przypuszczalnie znajdowała się na Szefeli (Mi 1,11; ►Senan). fr [msz]
Saba (hebr. przysięga; siedem).
1) Personifikacja pewnego kraju; uchodził on za prawnuka Chama i wnuka Kusza
(Rdz 10,7; 1 Krn 1,9). Dzieło kronikarskie wzmiankuje także noszącego to imię potomka Sema (1 Krn 1,17.20-22), ew. Abrahama (z jego drugiej żony Ketury; 1 Krn 1,32). Jak te wszystkie tradycje odnoszą się do siebie, trudno odpowiedzieć. Pośród ludów, które JHWH gotów jest dać na okup za swój uprowadzony do niewoli lud, znajduje się także Saba
(Iz 43,3; por. Iz 45,14).
2) Saba to także południowoarabski kraj z legendarnym złotem (Ps 72,15) oraz bogatymi kamieniami szlachetnymi (1 Krl 10,2), z którego przywożono również kadzidło na ofiary oraz przyprawy korzenne (Iz 60,6; Jr 6,20). Ez 27,22; 38,13 ukazuje ten lud jako lud kupiecki, który towary zdobywał również, dokonując rozbojów (Hi 1,15; 6,19). Ponieważ w Ez 38,13 paralelnie zestawiony został Dedan, nasuwa się związek z genealogią potomków Abrahama narodzonych z jego drugiej żony Ketury (Rdz 25,1-3), nawet jeśli BT w tym miejscu ma tłumaczenie Szeba. Królowa Saby - w Mt 12,42: „Królowa Południa” - przybyła z licznymi skarbami, aby słuchać mądrości Salomona (1 Krl 10,1-10). Królowie Saby uchodzili za tak bardzo znaczących, że hołd oddawany przez ten kraj uznawany był za coś szczególnego
(Ps 72,10). fr [ts]
Sabaot (hebr. zastępy). W ST często w połączeń i u z imieniem JHWH (Pan Zastępów); ten przydomek JHWH zachował się aż do dnia dzisiejszego w śpiewie liturgicznym. Z gramatycznego punktu widzenia mamy tu do czynienia z lm. hebr. saba’ które oznacza zarówno „ważkość”, „ciężar”, jak też „służba” (por. Hi 7,1), w szczególności chodzi zaś o służbę wojskową. Znaczenie terminu uległo uogólnieniu (Hi 10,17), tak że saba’ zaczęło później oznaczać również armię.
W trzech obszarach znaczeniowych słowo Sabaot jest połączone z JHWH:
1. Chociaż wiara w JHWH odrzucała istnienie jakichkolwiek innych bóstw, wpływ religii ościennych Izraela i występującego w nich panteonu bogów był na tyle silny, że narodziła się idea dworu JHWH, tj. aniołów (por. Hi 1,6-1 1 zwł. w. 6: „synowie Boży”). Również określenie Sabaot stosuje się do tych „dworzan” JHWH. Autor natchniony, który wiedział o babil. kulcie gwiazd jako bogów, pisze: „Podnieście oczy w górę i patrzcie: Kto stworzył te [gwiazdy]? - Ten, który w szykach prowadzi ich wojsko [Seba’ot], wszystkie je woła po imieniu. Spod takiej potęgi i olbrzymiej siły nikt się nie wymknie” (Iz 40,26).
2. Armia Izraela jest tym oddziałem, który na ziemi może wypełnić rozkaz Boga, kiedy trzeba pokazać, czy mocniejszy jest Bóg Izraela czy jakiś inny. Wyzna to Dawid w walce z olbrzymim Filistynem: „Dawid odrzekł Filistynowi: Ty idziesz na mnie z mieczem, dzidą i zakrzywionym nożem, ja zaś idę na ciebie w imię Pana Zastępów, Boga wojsk izraelskich, którym urągałeś. Dziś właśnie wyda cię Pan w moje ręce...” (1 Sm 17,45n).
3. Ogromną siłę oddziaływania posiadają jednak nie tyle wypowiedzi, w których przytacza się przykłady tej mocy, ale o wiele bardziej plastyczne opisy wizji jedynej potęgi, potęgi JHWH. Wychodzi się tutaj od źródłosłowu (seba’ to „moc”, „potęga”, zaś lm. seba'ot ma zintensyfikować znaczenie), który wyraża pełnię Bożej mocy. Wielkie wrażenie wywiera próba przekazania treści tego terminu w Izajaszowym opisie objawienia Boga: „W roku śmierci króla Ozjasza ujrzałem Pana zasiadającego na wysokim i wyniosłym tronie, a tren jego szaty wypełniał świątynię..., a [serafinowie] wołali jeden po drugim: Święty, Święty, Święty jest Pan Zastępów [seba’ot, lepiej: wszechpotężny Pan]. Cała ziemia pełna jest jego chwały... I powiedziałem: Biada mi! Jestem zgubiony! Oczy moje oglądały Króla, Pana Zastępów \iebaot- wszechpotężny]” (Iz 6,1.3.5). Znaczenie „wszechpotężny” wydaje się lepiej oddawać treść, nawet jeżeli w tłumaczeniu BT stosuje się termin „Pan Zastępów”. Ostatecznie chodzi o Boga, który jedynie i wyłącznie posiada wszelką moc i siłę. fr [msz]
Sabejczycy. Potomkowie ►Saby [1]; Hi 1,15 i J1 4,8 mówią o nich jako o budzącym grozę ludzie kupieckim; por. Iz 45,14. fr [ts]
Sabta (hebr. przełom). Trzeci potomek przedstawionego w upersonifikowany sposób kraju ►Kusz [2] (Rdz 10,7); być może chodzi tutaj o pewne staroarabskie miasto kupieckie w kraju
Hadramaut (przypuszczalnie w dzisiejszym płd. zach. Iraku), fr [ts]
Sabteka (hebr. uderzyć). Piąty syn ►Kusza [2] (Rdz 10,7). fr [ts]
Sachar (hebr. brązowo-żółty). Obszar, który prowadził ożywioną wymianę handlową z Damaszkiem, sprowadzając stamtąd wełnę (Ez 27,18); położenie nieznane, fr [msz]
Sachazim (hebr. dwa wzniesienia). Graniczne miasto w pokoleniu Issachara, prawd, położone w niewielkiej odległości od Taboru (Joz 19,22). fr [ts]
Sadok (hebr. sprawiedliwość).
1) Arcykapłan obok Abiatara w okresie panowania Dawida i Salomona (por. 1 Krn 12,29; 15,11); imię wydaje się pochodzić od nazwy jebuzyckiego miasta-państwa Jerozolimy, gdzie czczono bóstwo nazywane Sedeq; Dawid doprowadził, że miasto i jego kapłani stali się wyznawcami wiary w JHWH. Genealogie (►Achitub [1]) próbują wprowadzić Sadoka do staroizraelskich wykazów przodków. Wspominany jest jako naczelny kapłan za panowania Dawida (2 Sm 8,17), który zawsze wiernie stał przy swoim królu. Kiedy Dawid musiał uciekać przed swoim synem ►Absalomem [1], Sadok z Abiatarem pełnili służbę przy sprowadzonej Arce Przymierza (2 Sm 15,24n). Jego urząd kapłański nie przeszkadzał mu w aktywnym angażowaniu się w sprawy polityczne. Zorganizował dla Dawida siatkę szpiegowską w czasie przewrotu pałacowego (2 Sm 15,35n), zaś po klęsce puczu wzywał do uznania Dawida jako monarchy (2 Sm 19,12-15). Podczas krwawych rozgrywek o sukcesję pomiędzy Adoniaszem a Salomonem opowiedział się za tym drugim i po jego zwycięstwie stał się protoplastą jedynej słusznej linii arcyka-płańskiej (1 Krl 1,8.32-39). Historia pokazuje, że nieustannie dochodziło do napięć pomiędzy rywalizującymi rodami Sadoka, Abiatara, Aarona i Lewiego. Ezechiel podaje, że arcykapłaństwo należy się linii Sadoka (Ez 40,46). Tymczasem wydaje się, że przez długi czas po powrocie z wygnania babil. obowiązywała równorzędność rodów kapłańskich (1 Krn 24,31). Na początku 11 w. przed Chr. urząd arcykapłański sprawowali potomkowie Sadoka (por. Syr 51,12). W okresie machabejskim naprzeciwko siebie stali znowu tylko Sadokici i Aaronici.
2) Dziadek ze strony matki judzkiego króla, Jotama (739-734 r. przed Chr.; 2 Krl 15,33).
3) Imię dwóch mężczyzn, którzy pracowali przy odbudowie murów Jerozolimy (Ne 3,4.29).
4) Głowa jednego z rodów, który po powrocie z wygnania babil. zobowiązał się własnym podpisem do wiernego zachowywania Prawa (Ne 10,22).
5) Pisarz w zarządzie, który na polecenie Nehemiasza miał czuwać nad ściąganiem i rozdzielaniem dziesięciny (Ne 13,13).
6) W genealogii Jezusa w Ewangelii Mateusza przodek Józefa w szóstym pokoleniu
(Mt 1,14). fr [msz]
Sadokici ►Sadok.
Saduceusze. Żydowskie stronnictwo religijne, które uformowało się prawd, w II w. przed Chr.; ich nazwa wywodziła się od ►Sadoka [1], zwierzchnika kapłaństwa świątynnego za czasów Salomona. Gdy Jonatan w 153 r. przed Chr. połączył władzę religijną z władzą polityczną, stare kapłańskie rody, z których dotąd pochodzili arcykapłani, sprzeciwiły się takiemu skoncentrowaniu władzy w jednym ręku. Rody te zjednoczyły się ze sobą. Zachowały one w dużej mierze swoje wpływy w ►Wysokiej Radzie, w której aż do upadku Jerozolimy w 70 r. po Chr. stanowiły większość. Często znajdowali się oni pod kulturowym wpływem hell., jednakże w kwestiach religijnych byli konserwatywni. Jako Pismo Święte i religijny autorytet traktowali oni jedynie Pięcioksiąg (Torę); ustną tradycję faryzeuszy odrzucali, podobnie jak ideę Bożej interwencji w historię, jak również w życie jednostki, a co za tym idzie, odrzucali też wiarę w zmartwychwstanie (por. Mk 12,18; Dz 23,6). Ich dobre relacje z rzym. władzami okupacyjnymi, a także ich dyplomatyczna przebiegłość
(por. J 11,49n) doprowadziły do tego, że byli pogardzani przez lud (arcykapłan, którego ustanawiali okupanci, pochodził zawsze z kręgów saducejskich). „Saduceusze przekonywali jedynie bogatych, lud jednakże nie był do nich nastawiony życzliwie” (Józef Flawiusz), ponieważ mieli oni swoich zwolenników w kręgach jerozolimskiej arystokracji oraz swych rodzin. NT wspomina ich rzadko, zwłaszcza wtedy, kiedy mówi o przeciwnikach Jezusa
(Mt 3,7; 16,1.11n). me[ts]
Sadza. Przy okazji szóstej ►plagi w Wj 9,8.10 wspomina się o sadzy z pieca; sadza służyła również jako czarna farba (Lm 4,8). ►Kolory, me [msz]
Sadzawka. Sztuczny, otwarty zbiornik wodny, w którym znajduje się woda źródlana lub deszczówka; w Biblii wymienia się wiele sadzawek; w Jerozolimie znane są monumentalna sadzawka Siloam (J 9,7), jak też sadzawka Betesda (J 5,2). me [msz]
Sadzawka Mamilla ► Sadzawka Sułtańska, ► Sadzawka Patriarchy.
Sadzawka Owcza / Brama Owcza.
Brama w płn. murze miasta Jerozolimy, w kierunku wsch., nazwana tak zapewne ze względu na znajdujący się tam targ owiec (obecnie w pobliżu znajduje się Brama Lwów, zwana też Bramą św. Szczepana); Brama Owcza (przez niektórych utożsamiana z „górną bramą” z
Ez 9,2) wzmiankowana jest w Ne 3,1 i 12,39. W J 5,2 (tam Jezus uzdrowił człowieka sparaliżowanego od 38 lat) przyjęła się powszechnie nazwa „Sadzawka Owcza” (ponieważ w tekście gr. brakuje podstawowego słowa pyle = brama), w rzeczywistości sama sadzawka była nazywana ►Betesda. ms [ts]
Sadzawka Patriarchy. w okresie wypraw krzyżowych tak nazywała się dawna sadzawka Mamilla w Jerozolimie. Jest ona połączona akweduktem z Sadzawką Ezechiasza, znaną Józefowi Flawiuszowi pod nazwą Amygdalon (Bell. 5,468), która z kolei położona jest na płn. wsch. od dzisiejszej cytadeli (a więc w pobliżu Bazyliki Grobu Świętego), ms [łs]
Sadzawka Struthion (gr. wróbel). Sadzawka w Jerozolimie położona w pobliżu twierdzy Antonia, ms [ts]
Sadzawka Sułtańska. Na zach. od płn.-zach. krańca dzisiejszego Starego Miasta w Jerozolimie (na początku obniżenia, które przechodzi dalej w kierunku doliny Hinnom na płd.) znajduje się sadzawka Mamilla. Józef Flawiusz utożsamia ją z Sadzawką Wężową, podczas gdy nowsze badania sugerują, że była to poprzedniczka Sadzawki Sułtańskiej. ms [ts]
Sadzawka Wężów. Sadzawka w Jerozolimie w płn.-zach. krańcu dzisiejszego Starego Miasta, na początku kotliny skierowanej ku dolinie Hinnom; być może należy ją utożsamić z sadzawką Mamilla. ms [ts]
Sadzawka Wyższa. Król Ezechiasz (728-699 r. przed Chr.) kazał wykopać nowy tunel, prowadzący od źródła Gichon, które położone było poza murami miejskimi. W ten sposób chciał on doprowadzić wodę do „górnej” lub „królewskiej sadzawki”. Sadzawka ta znajdowała się nieco ponad (ew. na płn. od) wcześniejszej (starej, niższej) sadzawki i tym samym bliżej centrum (obszar świątynny; 2 Krn 32,30). Oba te zbiorniki położone były wewnątrz murów miejskich i nosiły także nazwę „sadzawka Siloam” (por. J 9,7.11). ms/ru [łs]
Safira (aram. piękna). Żona ►Ananiasza [4] (Dz 5,1); ona oraz jej mąż oszukali Piotra, dając mu niepełną sumę pieniędzy za sprzedaną posiadłość. W ten sposób „wystawili na próbę Ducha Pańskiego” (Dz 5,9); ich nagła śmierć była interpretowana jako konsekwencja tego grzechu, ms [ts]
Safnat Paneach (egip. Bóg mówi: on żyje). Honorowy tytuł nadany ►Józefowi [1] przez faraona, zanim ten ustanowił go najwyższym urzędnikiem po samym królu (Rdz 41,45). fr [msz]
Safon (hebr. połnoc [kierunek geograficzny]). Miejscowość polożona na wsch.brzegu Jordanu, ok. 50 km na poł. od jeziora Genezaret; wg Joz 13,27 miasto należało do dziedzictwa Gada. Jak bardzo roszczenia do władzy nad tym obszarem stanowiły punkt sporny w obrębie plemion, ukazuje Sdz 1 2,1.4, gdy doszło do bitwy pod Safon między Efraimem a Gileadem, która zakończyła się zwycięstwem tego drugiego, fr [msz]
Saga.
Aspekt historyczno-literacki: Sposób przedstawienia pre- i wczesnej historii Izraela, zawartej w księgach bibl., poczynając od Księgi Rodzaju do 1 Księgi Samuela, wskazuje na istnienie wielu tradycji, które wcześniej (czasem kilka wieków wcześniej) przekazywane były ustnie (były „opowiadane”). Takie warstwy tradycji ustnej są możliwe do wyodrębnienia za pomocą naukowych metod biblijnych. Zasadniczo wykazują one jedną, podobną w swej istocie strukturę: dwie działające osoby (np. Kain i Abel, Saul i Dawid), budowę i rozwikłanie intrygi poprzez krótkie mowy albo czyny, punkt kulminacyjny na końcu opowiadania i krótkie zakończenie (np. w. 19 w Rdz 22,1-19). Czas działania pozostaje bliżej nieokreślony
(np. Rdz 22,1; 24,2; 29,1). Z kolei dane topograficzne podane są precyzyjnie, należą one po prostu do środowiska narratora, ew. odbiorcy. Bohater dokonuje czasami ponad-ludzkich czynów, co jednak w kontekście opowiadania wcale nie wygląda niezwykle. Często w centrum sagi stoi bohater nie jako historyczne indywiduum, ale jako „wielkie Ja”, w którym skupiają się doświadczenia jego potomków. Ten przypadek zachodzi zwłaszcza w sagach o ►patriarchach. Stąd też postać Abrahama skupia w sobie np. doświadczenia dawnego Izraela. Akcja sagi jest najczęściej inicjowana poprzez fakt, że Bóg wpływa na wybory dokonywane przez bohatera. Ponadto Bóg może interweniować w sposób cudowny: On ukazuje się w ludzkiej postaci przed Abrahamem (Rdz 18) i chroni piękną Sarę w haremie faraona (Rdz 12).
Powyższe spostrzeżenia uprawniają do tego, aby w przypadku opowiadań wykazujących tego rodzaju cechy mówić o sagach. Oczywiście to pojęcie można przyjąć z pewnymi zastrzeżeniami związanymi z różnicą między kulturą europejską a kulturą bliskowschodnią; niemniej zarówno w jednej jak i w drugiej można wyróżnić wspólne zasadnicze elementy (patrz wyżej).
Ponadto istnieją porównywalne podgatunki: w obu kręgach kulturowych znajdują się sagi etiologiczne, sagi o bohaterach (np. o Dawidzie albo Samsonie), sagi etnograficzne (tzn. sagi opisujące poszczególne ludy; np. Rdz 9,20-27: jak Kanaan stał się „sługą swoich braci”), bądź też sagi etymologiczne (tzn. wyjaśniające nazwy, np. Rdz 11,1-9: Babel -Babilon). Pierwotnie sagi były przekazywane jako oddzielne opowiadania; potem (ale przed spisaniem ich w formie, jaką mamy dziś do dyspozycji) tworzono zbiory sag (np. historia pierwotna, patriarchowie, plagi egipskie, wędrówka po pustyni, opanowanie Ziemi Obiecanej, sędziowie, Dawid).
Legenda odróżnia się od sagi swoją religijną tematyką; wykazuje ona szczególnie wyraźną tendencję, przez co ma służyć umocnieniu wiary i kultu.
Wartość historyczna i teologiczna: sagę należy umiejscowić pomiędzy bajką i opowiadaniem historycznym. O ile bajka jako produkt czystej fantazji wykracza poza rzeczywistość bez umiejscowienia w czasie i przestrzeni, to saga przeciwnie, wychodzi od czegoś realnego; żadna pojedyncza saga nie została wymyślona. Sagi w swoich wczesnych fazach rozwoju pochodzą z czasu, w którym historia była na etapie „rozwijania się”. W Księdze Rodzaju znajduje się kilka sag, które zostały przejęte z okolicznego środowiska, gdzie znajdowały się w obiegu jako mity; Izrael przekształcił je w sagi (np. potop). Poczynając od historii patriarchów, do historycznego rdzenia zostaje dodane coraz więcej materiału, przez co badacze mają możliwość dokonania rekonstrukcji historii Izraela. W przeciwieństwie do bajek, anegdot czy też nowel saga ma za zadanie nie tylko zaciekawić, ale także ukazać rzeczywistość historyczną, którą kształtuje ona w sposób dowolny, ubarwiając ją, przekształcając i redagując na nowo. Równie interesujący jak rzeczywistość historyczna ukazana w sagach, jest dla egzegety zawarty w tekście implicite obraz religii narratorów. Chcieli oni uwydatnić działanie Boga w historii zbawienia, a słuchaczy zachęcić do życia i działania. Narratorzy mogli to uczynić za pomocą gatunku literackiego sagi w ten sposób, w jaki nie można było tego uczynić poprzez surową relację historyczną. Z tego powodu religijna wartość sag umieszczonych w pierwszych księgach Biblii jest większa niż w opowiadaniach historycznych, jak np. w Księgach Kronik. Sagi nie ukazują zatem nieprawdziwych wydarzeń, są one natomiast opowiadaniami o relacji człowieka względem Boga. me [ts]
Sair (hebr. mały). Miejscowość o nieznanym położeniu. Wydaje się jednak, że była położona nieopodal terytorium Edomu lub w Edomie. Wniosek taki nasuwa się na podstawie informacji, że król judzki Joram (848-841 r. przed Chr.) udał się tam wraz ze swymi rydwanami, po tym jak Edom wyrwał się spod władzy Judy (2 Krl 8,21). fr [msz]
Sajdak ► Wojna.
Sakar ...
nbogdanus