P
P. W literaturze naukowej litera ta występuje jako skrót dla ►Dokumentu kapłańskiego. ►Badania nad Pięcioksięgiem, fr [łs]
Paaraj (hebr. czciciel Peora; być może wulgarnie: mocny w gębie). Według 2 Sm 23,35 jeden z Trzydziestu - elitarnej jednostki Dawida; prawd, należy go utożsamiać z ►Naarajem z 1 Krn 11,37. fr [łs]
Pachat-Moab (hebr. namiestnik Moabu/okręg Moabu). Należał do naczelników rodów, którzy poprzez publiczne złożenie podpisu na protokole zobowiązali się do przestrzegania Prawa (Ne 10,15). Członkowie jego rodu powrócili z wygnania babil. w różnych okresach; pierwsi z Zorobabelem (Ezd 2,6), inni - z Ezdraszem (Ezd 8,4). Niektórzy z członków tego rodu, którzy wcześniej poślubili nieizraelskie kobiety, byli gotowi je oddalić w związku z powygnaniową reformą (Ezd 10,30). fr [łs]
Paddan-Aram (hebr. ogród/droga w Aramie [= na wyżynie]). Miałoby znajdować się na obszarze w pobliżu Charanu, na wsch. od górnego Eufratu i stanowić ojczyznę patriarchów. Według innej tradycji Charan leży 16 km na wsch. od Damaszku. Stamtąd sprowadzono dla Izaaka Rebekę, pochodzącą z rodu Betuela, brata Abrahama (Rdz 25,20). Później, dla ochrony przed Ezawem, rodzice wysłali Jakuba do Paddan-Aramu (Rdz 28,2-5), gdzie poślubił swoje dwie kuzynki Leę (►Zilpa) i Rachelę (►Bilha [1]). Wszystkie dzieci Jakuba, z wyjątkiem Beniamina (Rdz 48,7), urodziły się jeszcze w Paddan-Aramie (Rdz 35,26;
46,8-15). rew [msz].
Padlina. Resztki zwierząt zdechłych wzg. rozszarpanych przez drapieżniki (por. Mt 24,28), których spożycie (w przypadku zwierząt czystych) lub dotknięcie (w przypadku zwierząt nieczystych) sprawiało zaciągnięcie stanu nieczystości. ►Czystość, me [msz]
Padon (hebr. wykup; okup). Głowa rodu niewolników świątynnych, którzy powrócili do ojczyzny z wygnania babilońskiego (Ezd 2,44). fr [łs]
Padół łez ► Dolina Baka.
Pafos (gr. kipiący/tryskający). Miasto portowe położone na płd.-zach. wybrzeżu Cypru; w czasach rzym. było siedzibą prokonsula; Paweł przebywał w tym mieście podczas tzw. pierwszej podróży misyjnej (Dz 13,6-13). me [łs]
Pagiel (hebr. modlitwa/ingerencja Ela/ Boga; wyproszony u Ela/Boga). Głowa rodu, który podczas wędrówki przez pustynię prowadził pokolenie Asera (Lb 2,27), składał ofiary
(Lb 7,72-77), a także piastował naczelne dowództwo wojskowe (Lb 10,26). fr [łs]
Pagodyt ► Kamienie szlachetne.
Pakuły. Krótkie włókna uzyskiwane podczas wstępnej obróbki słomy lnu (Sdz 16,9), które szybko płoną (Iz 1,31) i przez to symbolizują upadek potęg lub są obrazem bezbożnych
(Syr 21,9). me [msz]
Pal. Służył jak narzędzie do wykonywania ►kary śmierci (Est 7,9n); niekiedy w celu całkowitego zbezczeszczenia zwłok wieszano na palu już zabitego przestępcę (Pwt 21,22) lub wroga (Joz 10,26n). Na starożytnym Bliskim Wschodzie praktykowano również egzekucje polegające na wbijaniu na pal. Na temat pala jako drzewa kultowego: ►Stela.
►Ukrzyżowanie, ms/me [łs]
Palal (hebr. [Bóg] interweniował). Izraelita uczestniczący w odbudowie muru miejskiego w Jerozolimie po powrocie z wygnania babil. Pracował w pobliżu obszaru, na którym dawniej mieścił się pałac (Ne 3,25). fr [łs]
Palec. Podobnie jak ramię i dłoń, również palec traktowany był jako pars pro toto, tzn. jako określenie osoby, do której należy. Tak na przykład wg Ps 8,4 niebo jest dziełem palców Boga (por. również Wj 31,18; Łk 11,20), Podczas czynności kultowych za pomocą palców rozcierano na ołcarzu krew (Wj 29,12). Palec może być również, podobnie jak dziś, często spotykamy w wielu płd. krajach, znakiem wyrażającym całą postawę człowieka (Iz 58,9: gesty obelżywe), me [pt]
Palestyna. Jest to najbardziej znana i ogólnie przyjęta nazwa krainy, w której rozegrała się większość wydarzeń bibl. W krainie tej żył także Jezus i tam rozpoczęło się życie Kościoła. Nazwa (dosł. = kraj Filistynów) była stosowana już w V w. przed Chr. przez żeglarzy gr.
W 139 r. po Chr. - po stłumieniu drugiego powstania żydowskiego (132-135 r.) - Rzymianie
wprowadzili nazwę „Palestyna” po to, aby wyprzeć dotychczasowe określenie „Judea”. W ten sposób wyrażenie to przyjęło się u pisarzy wczesnochrześcijańskich. Od 1948 r. Izrael na terenie Palestyny jest niezależnym krajem; sam siebie nazywa „Ziemią Izraela”. Mieszkańcy pochodzenia arab. nazywani są „Palestyńczykami”. Starania, by utworzyć własne państwo palestyńskie z granicami, które są uznawane przez wszystkich, dotychczas nie powiodły się. Nazwą bibl. na określenie Palestyny przez długi czas był (kraj) ►Kanaan, z biblijnego historiozbawczego punktu widzenia mówiono o „Ziemi Obiecanej”, „krainie mlekiem i miodem płynącej”, „kraju ojców”, w epoce hell. zaś rozpowszechniła się nazwa „Judea”
(= kraina Żydów).
Palestyna położona jest pomiędzy Morzem Śródziemnym na zach. i Półwyspem Arabskim na wsch. Kraina ta rozciąga się od gór Hermon, Liban i Antyliban na płn., poprzez Morze Martwe aż do pustyni Negeb oraz Zatoki Akaba, a tym samym dosięga obszaru Półwyspu Synajskiego. Kraina ta podzielona jest płynącą z płn. na płd. rzeką Jordan na dwie części: na zach. stronę Jordanu i wsch. stronę Jordanu (Zajordanie). Na podstawie informacji dotyczących powierzchni wyróżnić można, poruszając się z zach. na wsch., następujące obszary: Równinę Nadbrzeżną; przylegającą do niej Szefelę, która przekształca się w teren pagórkowaty; następnie Góry Judzkie, Samarii i Galilei, miejscami wznoszące się na wysokość ponad 1000 m n.p.m.
Z tego powodu w Palestynie wyróżnia się trzy krainy (Judea, Samaria, Galilea), które różniły się zarówno pod względem geograficznym, jak również (ze względu na podziały polityczne przed i w czasach NT) tworzyły odrębne prowincje z własną historią. Łańcuch górski w Galilei tworzy góra Karmel, piękna okolica, która rozciąga się od Hajfy w kierunku płd.-wsch. w głąb lądu. W kierunku Rowu Jordanu ląd opada stromo (przy Morzu Martwym spada 400 m poniżej poziomu morza); następnie ląd wznosi się nieco bardziej płasko w kierunku wyżyny położonej po wsch. stronie rzeki Jordanu. Od strony wsch. wpływa do Jordanu (wzg. Morza Martwego) także kilka innych rzek: Jarmuk, Jabbok, Arnon oraz Zared (= Potok Egipski). Jordan - po tym, jak jego dopływy łączą się w płn. Galilei - przepływa przez jezioro Genezaret i uchodzi następnie do Morza Martwego.
W Palestynie panuje klimat śródziemnomorski: po wilgotnych i chłodnych zimach (mniej więcej od listopada do lutego/marca) następuje gorące i suche lato; opady śniegu występują na wyższych partiach gór, wyjątkowo rzadko zaś - na nizinach. ►Świat roślin i ►świat zwierząt jest bardzo urozmaicony.
Współczesna Palestyna, której sytuacja polityczna wciąż nie jest stabilna, stanowi cel pielgrzymek wielu ludzi. Dla wyznawców trzech monoteistycznych religii (Żydów, chrześcijan i muzułmanów). ►Jerozolima jest „miastem świętym” (arab. Au-Kuds), a cała Palestyna - „Ziemią Świętą”, ms [łs]
Palestyńskie spisy ►Spisy palestyńskie.
Palimpsest. Jest to rękopis na pergaminie, sporządzony po uprzednim usunięciu pierwszego zapisu; tworzenie palimpsestów dyktowały najczęściej względy oszczędnościowe. Pierwotnie wyskrobane pismo można dziś ponownie odczytać przy pomocy promieniowania elektromagnetycznego (promieniowanie podczerwone). Do najbardziej znanych palimpsestów należą: Ephraemi Rescriptus (Kodeks Efrema [C]; z nowym zapisem z XII w.; pierwotny tekst biblijny pochodzi z V w.), syr. przekład ewangelii z klasztoru św. Katarzyny (Syrus Sinaiticus, prawd, z IV w., nadpisany w VIII w.) oraz Münchener Pentateuchpalimpsest
(dwa teksty bibl. z VI i VIII/IX w. jeden na drugim). ►Biblijne rękopisy, ms [łs]
Pallu / Palluici (hebr. oddzielony/odosobniony; [Bóg] dokonał cudu). Drugi syn Rubena (Rdz 46,9); głowa licznego rodu (Lb 26,5), którego najsławniejszymi potomkami byli Datan i ►Abiram [1] (Lb 26,9). fr [łs]
Palma ► Świat roślin.
Palmyra ► Tadmor.
Palti (forma skrócona od Paltiel)·
1) Przedstawiciel rodu Beniamina, który wraz z delegatami innych rodów został wysłany przez Mojżesza po to, aby zasięgnął informacji o krainie Kanaan w kwestii urodzajności i lokalizacji obronnych (Lb 13,9).
2) Rywalizacja pomiędzy Saulem i Dawidem rozgrywała się także na gruncie rodzinnym.
Saul - który początkowo obiecał swoją córkę Mikal Dawidowi - wydał ją następnie za mąż
►Paltiemu (1 Sm 25,44; por. ►Paltiel [2] w 2 Sm 3,15). fr [łs]
Paltiel (hebr. El/Bóg jest moim wybawieniem).
1) Naczelnik pokolenia Issachara; przeprowadził on na swoim obszarze podział kraju
(Lb 34,26).
2) Inna forma imienia drugiego małżonka córki Saula, Mikal (2 Sm 3,15n; ►Palti [2]). fr [łs]
Pałac. Reprezentacyjna budowla mieszkalna (nie mylić ze zwykłymi domami), stanowiąca rezydencję władcy; „pałacem” bóstwa nazywa się ►świątynię.
O pałacach, które pochodzą z czasów poprzedzających wygnanie babil., zachowały się w ST jedynie niejasne wzmianki (por. np. opis domu w Sdz 3,20-23). Najstarszy izraelski kompleks pałacowy znajdował się w ►Gibea [2] i należał do króla Saula (ok. 1000 r. przed Chr.; w
1 Sm 13,2 nie pojawia się jeszcze określenie „pałac”). Założenie miało jednak bardziej charakter twierdzy. Wraz z panowaniem Salomona (ok. 961-931 r. przed Chr.) nastał okres budowlanej prosperity. Na płd. od terenu świątynnego Salomon wzniósł w Jerozolimie pałac z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi (1 Krl 7,1-12; 9,10; 10,4). Dla swoich namiestników w Gezer, Chasor i Megiddo Salomon rozbudował starsze rezydencje kananejskie
(por. 1 Krl 9,15.17). Po podziale królestwa (931 r. przed Chr.) także Izrael potrzebował pałacu w stolicy. Pałac taki, który dorównywał przepychem temu w Jerozolimie, został wzniesiony w Samarii przez Omriego (885-874 r. przed Chr.) i rozbudowywany przez jego następców (1 Krl 16,23n; 20,6; 21,1); dzięki pracom wykopaliskowym częściowo odsłonięto pozostałości pałacu. W Ramat Rachel (pomiędzy Jerozolimą i Betlejem) odkryto letni pałac króla Jojakima (609-598 r. przed Chr.; por. ostrą krytykę tego pałacu w Jr 22,13-19).
Za czasów Heroda Wielkiego (37-4 r. przed Chr.) budowanie pałaców osiągnęło w Palestynie swój punkt kulminacyjny. Władca ten wzniósł w zach. części Jerozolimy pałac, którego pozostałości mogły ujrzeć światło dzienne dzięki wykopaliskom (później pretorium namiestnika rzym., por. Mt 27,27). Rozbudował też przy świątyni pochodzącą z czasów machabejskich ►Akrę (późniejsze koszary kohorty rzym., por. Dz 21,3 1n). Ponadto odnowił on w Izraelu wiele zamków machabejskich oraz zbudował nowe twierdze (łącznie z pałacami) w strategicznie położonym paśmie, biegnącym z płn. na płd.: Cezarea, Samaria, Aleksandreion, Fasaelida, Jerycho, Kypros, Hirkania, Herodion, Masada; na wsch. ponadto - Cheszbon i Mâcheront, na zach. - Antipatris i Aszkelon. Synowie Heroda Wielkiego wybudowali ponadto pałace m.in. w Tyberiadzie i Cezarei Filipowej. Oprócz tego w większych miastach stało wiele pałaców, które zamieszkiwane były przez wyższą warstwę społ.
W ST wymienione są także inne pałace: pałac faraona w Egipcie (Rdz 12,15; Am 3,9), pałac w Aszdodzie (Am 3,9), pałac króla babil. (2 Krl 20,18; Dn 4,1), pałace Ben Hadada w Damaszku (Jr 49,27), a także pałac króla pers. w Suzie (Dn 6,19; por. 8,2: warownia; Ne 1,1: twierdza), me [łs]
Pałka ►Instrumenty muzyczne.
Pamfilia (prawd. gr. kraina wszystkich plemion). Nazwa wąskiego pasa płd. wybrzeża Azji Mniejszej; w swojej historii niepodległy samodzielny lub połączony z jednym z obszarów sąsiednich (►Licja; ►Cylicja; ►Galacja). 1 Mch 15,23 potwierdza, że w Pamfilii w epoce hell. istniały tu wspólnoty żydowskie. Paweł gościł w tej prowincji wielokrotnie
(por. Dz 13,13; 14,24-26; 15,38). me [łs]
Pamiątka (gr. anamnesis). Pamiątka ma na celu utrwalenie (wspomnienie) czegoś wielkiego, ważnego i rzeczywistego (czyli wydarzenia): „To czyńcie na moją pamiątkę”
(Łk 22,19; por. 1 Kor 11,25). Już starożytny Izrael żył takim przypominaniem sobie
o wydarzeniach i potężnych czynach Boga, dających ocalenie i zbawienie, które stały się fundamentem konstytuującym Naród Wybrany, jak również „początkiem” całej historii, w której jednak wciąż się dokonywały. Lud nie mógł zapomnieć wierności, miłości i wybrania; zatem przypominano zwł. Wyjście z Egiptu i ówczesne ocalenie, recytując co roku odpowiednie opowiadanie podczas wieczerzy paschalnej. Przy czym wspomnienie oznaczało jednocześnie, że to, co się rozważa, jest rzeczywistością (obecną tu i teraz) i będzie dalej obowiązywać. Przymierze, nadanie Prawa, dzieła zbawcze stały się zatem nową historią, która dalej się rozgrywa i powtarza, szczególnie w kulcie. W ten sposób Bóg wzywa także „dziś”, ponieważ „dziś” rozciąga sie w czasie na wszystkie dni (por. Wj 13,4; Hbr 3,7.13n). Dzięki takiemu „świętowaniu pamiątki” Jezus ogłosił w czasie ►Ostatniej Wieczerzy swój testament i ustanowił pamiątkę dla swojego ludu. Teraz jednak On sam jest Barankiem paschalnym, a nowymi Bożymi dziełami zbawczymi są: Jego wcielenie (to, że stał się człowiekiem), Jego cierpienie i śmierć oraz Jego zmartwychwstanie. W słowie, które zapowiada Jezusowe dzieło odkupienia, a zwłaszcza w Eucharystii, w której Jezus dziś wydaje samego siebie, tak jak wówczas, jest „wspominany” przez swoich braci, tzn. pozostaje rzeczywiście obecny. Dzieło zbawienia Jezusa ma miejsce tu i teraz (Mt 18,19; 28,20;
1 Kor 11,26). Chrześcijanie są zobowiązani, by już dziś wyruszyć z Jezusem, Arcykapłanem i znosić z Nim Jego urągania (Hbr 13,13), a jednocześnie powinni postępować w Jego nowej, chwalebnej rzeczywistości (Rz 6,4). ms [ts]
Pamiętnik. Forma literacka, w której zawarta jest relacja mówiąca w wyraźny, rzeczowy sposób o wydarzeniach z przeszłości, jak również czasami zapowiada się to, co zdarzy się w przyszłości. Adresatem może być Bóg albo społeczność ludu. W ST przykłady takich form znajdują się w Ezd 7-9 (np. relacja o powrocie z Babilonu, lista repatriantów; relacja o podróży; zakaz małżeństw mieszanych i modlitwa pokutna Ez-drasza), w Ne 1-6 (modlitwa Nehemiasza, powrót, budowa murów i reakcja wrogów) i w Ne 12,27-13,31 (poświęcenie murów i dalsze oczyszczenia), fr [ts]
Pan. Biblijny zwrot do Boga, stanowiący tłumaczenie hebr. tytułu Adonaj i gr. Kyrios.
Zawarta jest w nim relacja osobistej podległości mówcy, który zaznacza autorytet osoby, do której się zwraca. A zatem mamy tutaj do czynienia z interesującym przeciwieństwem terminu ba’al, w którym na pierwszym planie znajduje się relacja podporządkowująca i posiadania - czy to w stosunku do kobiety (jako małżonek, np. w Rdz 20,3), czy to w kontekście właściwości (np. „Pan gniewu” w Prz 22,24). Tytuł Adonaj w tekście hebr. pojawia się ok. 440 razy, przy czym w ponad dwóch trzecich przypadków występuje razem z ►JHWH. Termin upodobali sobie przede wszystkim prorocy, szczególnie Ezechiel. Przez to wyraża się ich osobisty stosunek zależności oraz ich przekonanie o byciu jedynie przekazicielem orędzia Bożego.
W LXX Kyrios pojawia się w ponad 6000 miejscach, ponieważ w gr. tłumaczeniu dodatkowo, obok występującej zwykle formy Adonaj, słowo Kyrios konsekwentnie służyło dla oddania tetragramu JHWH. Tytuł został przejęty przez NT, nawet jeśli w niektórych tekstach kyrios jest zwykłym zwrotem grzecznościowym. Im wyraźniej Jezus z Nazaretu jako Zmartwychwstały wkracza w sferę Boga, tym częściej stosuje się wobec Niego tytuł Kyrios.
Jednocześnie pierwotne chrześcijaństwo wzbraniało się przed tytułowaniem cesarza mianem kyriosa. Na obie tendencje wskazuje zwłaszcza hymn w Flp 2,6-11: „Dlatego też Bóg Go nad wszystko wywyższył i darował Mu imię ponad wszelkie imię, aby na imię Jezusa zgięło się każde kolano istot niebieskich i ziemskich i podziemnych. I aby wszelki język wyznał, że Jezus Chrystus jest PANEM - ku chwale Boga Ojca”. Pozostało tutaj zachowane wyraźne odróżnienie Jezusa Chrystusa od Boga, odnoszenie do Jezusa tytułu Pan nie oznacza Jego identyczności z Bogiem. Jezus pozostaje w swym działaniu tym, który działa dla Boga. Wyraźne staje się to w wypowiedziach, takich jak 1 Kor 8,6: „dla nas istnieje tylko jeden Bóg, Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dla którego my istniejemy, oraz jeden Pan, Jezus Chrystus, przez którego wszystko się stało i dzięki któremu także my jesteśmy”. W przyjściu tego Pana chrześcijanie pokładają nadzieję, czemu dają wyraz w (aramejskim) zawołaniu
►Maranatha (= Przyjdź, Panie; 1 Kor 16,22) i podobnie w zakończeniu Apokalipsy:
...
nbogdanus