F
Fadus (rzym. przydomek o nieznanym znaczeniu). Gajusz Cuspius Fadus, ok. 44-48 r. po Chr., prokurator Judei, pierwszy po Agryppie I; zwalczał rozmaite niepokoje, m.in. powstanie Teodasa (Dz 5,36). me [pt]
Fajans. W odróżnieniu od współczesnego fajansu (pokryte szkliwem przedmioty wykonane z wypalonej gliny/ceramika; od włoskiego miasta Faenza), pierwotnie oznaczał przedmiot wykonany z piasku kwarcowego z dodatkiem gliny, uformowany i wypalony, a następnie pokryty glazurą; glazurę tworzyła mieszanka piasku kwarcowego, sody oraz metalicznych barwników. Za kraj, w którym narodził się fajans, uważany jest Egipt (ok. 4 tys. lat przed Chr.), a według najnowszych znalezisk również płn. Mezopotamia. Poczynając od drugiej połowy środkowej epoki brązu (ok. 1750-1550 r. przed Chr.), fajans wytwarzany był również w Palestynie, bardzo często w połączeniu ze szkłem (z powodu takich samych surowców i podobnych warunków technicznych, np. piece do wypalania w temperaturze do 1000 stopni Celsjusza); liczne znaleziska archeologiczne. ►Ceramika, me [pt]
Falek ► Peleg.
Fałsz. W NT jedynie w sensie przenośnym na określenie zejścia z drogi Prawdy; klasyczne przedstawienie błądzących (►Fałszywa nauka) daje 2 P 2 (por. także Jud 1,3-16). W 1 J 4,6 Duchowi fałszu przeciwstawia się Ducha Prawdy, me [tt]
Fałszywa nauka/Herezja. „Fałszywa”, prowadząca ku zepsuciu nauka określana jest często jako „błądzenie” lub „kuszenie” (Ps 119,110). Wg NT jest ona nie tylko zaliczana do kategorii właściwej ludziom niewykształconym („ciemna/podejrzana sekta”), ale też uchodzi za przeciwną Bogu i demoniczną. Fałszywa nauka pojawia się bezpośrednio w środowisku Bożej prawdy i przyjmuje jej zewnętrzne zarysy (Mc 7,1 5); rozwija wokół siebie kusicielski urok (2 Tm 3,6). W tle tych biblijnych poglądów stoi motyw apokaliptyczny: na końcu czasów wzrośnie zagrożenie ze strony mocy przeciwnych Bogu. Tak oto wielokrotnie zapowiada się, iż w nadchodzących „czasach ostatecznych” mnożyć się będą błędne nauki (Mk 13,22; Ap 12,11-17). Spory chrześcijaństwa z przedstawicielami fałszywych nauk (herezji), nazywane polemiką z heretykami, często przybierają stereotypową formę. Wciąż powtarzającym się tu rysem jest np. wzmianka o moralnej niegodziwości głosicieli błędnych nauk (1 Tm 4,1 n; 2 Tm 2,16-18; 2 P 2,2n). Fałszywe nauki czasów NT są jedynie w niektórych przypadkach konkretnie uchwytne: Paweł w Liście do Galatów walczy z judaizującymi, a w 2 Liście do Koryntian występuje przeciw judaizującemu gnostycyzmowi; także listy pasterskie walczą przypuszczalnie przeciwko ►gnozie o zabarwieniu żyd. bądź wczesnochrześcijańskim (podobnie listy św. Jana, List Judy i 2 List św. Piotra). Ostrzeżenia w Mk 13,6.2ln skierowane są być może pod adresem zelockich proroków. Jako że głosiciele błędnych nauk działają wewnątrz Kościoła, konieczne jest „rozpoznawanie duchów”
(por. 1 Kor 12,10; 1 J 4,2n), by móc ich odróżnić od prawdziwych nauczycieli. Ostatecznego podziału dokona Bóg na Sądzie Ostatecznym (Mt 13,36-42). me [tt]
Fałszywi apostołowie. Pawłowe określenie grupy misjonarzy, którzy wystąpili w Koryncie, utrzymując, że mają większe kompetencje niż on (2 Kor 11,13). me [ts]
Fałszywy prorok. Prorocy, którzy głosili „kłamstwo” występowali oficjalnie w Izraelu przede wszystkim w czasie przed wygnaniem babil. (586-538 r. przed Chr.). W Pwt 13,2-6 i 18,20-22 wymienione są charakterystyczne cechy takiego fałszywego proroka: przemawianie we własnym imieniu albo imieniu obcego bóstwa, obraz realizacji przepowiedni, chęć zysku (Mi 3,5; Jr 6,13), a przede wszystkim zapowiedzi pomyślności dawane w niewłaściwym czasie. Z powodu swojej zuchwałości fałszywi prorocy karani byli śmiercią. Także w pierwszych wspólnotach chrześc. zdarzali się fałszywi prorocy (2 P 2,1). me [ts]
Fanuel (hebr. oblicze Ela/Boga). Ojciec prorokini ►Anny [3], która wychwalała Boga i mówiła o Jezusie (Łk 2,36-38). fr [łs]
Faraon. Hebr. słowo par’oh pochodzi od egip. wyrażenia „duży dom” i oznacza w pierwszej kolejności pałac królewski. Od XVIII dynastii (1555-1305 r. przed Chr.)
terminem tym nazywany jest także król. Egipskie tytułowanie królów wskazuje, że faraon jako osoba był człowiekiem, a jako człowiek sprawujący władzę - bogiem. Boski przymiot spływał na niego podczas koronacji; śmierć zabierała mu aspekt ludzki. W Biblii „faraon” pojawia się albo bez imienia (w takiej postaci znajduje się w opowieściach związanych z ►Józefem [1], Rdz 39-50, oraz z Mojżeszem, Wj 1-15; w NT np. Rz 9,17), albo występuje jako tytuł przed imieniem własnym (1 Krl 11,40; 14,25: Szeszonk (Sziszak); 2 Krl 23,29: Neko; Jr 44,30: Chofra); taki zwyczaj przyjął się w Egipcie od ok. 1000 przed Chr. me [łs]
Faraton (gr. transkrypcja hebr. imienia ►Pireaton). W starożytności miasto Pireaton, położone 10 km na zach. od Sychem, rozbudowane przez Seleucydów do ogromnej twierdzy podczas wojny przeciwko Machabeuszowi Jonatanowi (1 Mch 9,50). fr [pt]
Fares (hebr. wyłom). W drzewie genealogicznym Jezusa wymieniony jako przodek Dawida (Mt 1,3-6; Łk 3,33). fr [łs]
Faryzeusze. Interpretacja etymologiczna jako „odrębni/oddzielni” (hebr. peruszim, gr. farisaioi) nie jest pewna: prawd, było to przezwisko (sekciarze), które zostało im nadane przez przeciwników, ponieważ ich przestrzeganie Prawa oddzielało ich od tłumu. Sami nazywali siebie „towarzyszami” (hebr. haberim). W dosyć powszechnej opinii uczonych za poprzedników faryzeuszy uważa się wymienionych w Księgach Machabejskich asydejczyków. Ruch faryzejski powstał w czasach Machabeuszy w kontekście walki przeciwko dominacji wpływów hell. (por. 1 Mch 2,42). Pod koniec II w. przed Chr. (za czasów panowania Jana Hirkana I, 134-104 r. przed Chr.) faryzeusze wystąpili prawd, po raz pierwszy jako zorganizowana już grupa, a mianowicie jako zdecydowani przeciwnicy ówczesnej polityki Hasmoneuszy. W czasie wojny domowej w latach 93-88 przed Chr. byli krwawo prześladowani jako wewnętrzna grupa politycznych opozycjonistów. Faryzeusze zyskali na znaczeniu za rządów królowej Aleksandry Salome (76-67 r. przed Chr.); wtedy po raz pierwszy kilku z nich dostało się do Wysokiej Rady. Po zdobyciu Jerozolimy przez Rzymian (70 r. po Chr.) faryzeusze stali się decydującą władzą w kwestii reorganizacji judaizmu; ich przywódcą był wówczas Jochanan ben Zakkaj. Od tego czasu mówi się już o rabinach, wzg. judaizmie rabinicznym. Wątpliwości budzi to, jak surowa dyscyplina panowała w szeregach faryzejskich „towarzyszy” i na ile silnie skonsolidowana była ich organizacja. Członkowie tej grupy byli osobami świeckimi (!), które w swoim życiu codziennym chciały dobrowolnie przestrzegać surowych zasad czystości zawartych w ST, reguł, które były tam napisane z myślą o kapłanach. Prawidłową wykładnię Prawa faryzeusze otrzymali od uczonych w Piśmie, którzy także należeli do tej grupy. Te przepisy wykonawcze w odniesieniu do ustawodawstwa ST miały na celu jego aktualizację i dopasowanie do wyzwań współczesności; przepisy te - jako „Tora ustna” - również były wywodzone od Mojżesza (traktat Miszny, Abot 1,1). Tora była dla faryzeuszy znakiem wyboru narodu Bożego. Dokładne wypełnianie Prawa miało spowodować nadejście ostatecznego czasu zbawienia albo przynajmniej go przyspieszyć. Z tego też powodu faryzeusze odrzucali zarówno możliwość poddania się władzy pogańskiej, jak i wojnę przeciwko okupantowi.
W przeciwieństwie do ►saduceuszy tradycja ustnej interpretacji Prawa była dla faryzeuszy tak samo ważna jak sama Tora. Ten wielki szacunek dla tradycji ustnej jest cechą charakterystyczną faryzeuszy. Do innych cech tej grupy należą zabarwione narodowo oczekiwanie na nadejście Mesjasza z domu Dawida i oczekiwanie zmartwychwstania umarłych oraz Sądu Ostatecznego; przez sąd ten może cało przejść ten, kto wypełnia Prawo i robi dobre uczynki - przy czym miłosierdzie Boże może przyjść z pomocą osobie sprawiedliwej. Poglądy Jezusa w wielu kwestiach były bliskie poglądom faryzeuszy.
Konflikt pomiędzy nimi - jak go opisują Ewangelie - został z biegiem czasu wyolbrzymiony i uschematyzowany. Ewangeliści rozprawiali się z judaizmem swoich czasów i wiele z tego przenieśli do tradycji o Jezusie. Stereotypowe wyobrażenie o faryzeuszach, które w chrześcijaństwie spotykane jest do dzisiaj, sprowadza się właśnie do tamtych wydarzeń.
W żadnym wypadku nie można bowiem odmówić historycznym faryzeuszom - pomimo niektórych ich błędów - religijnej powagi. Faryzeusze dwa razy w tygodniu pościli i oddawali dobrowolnie 10% swoich dochodów (por. Łk 18,12), co również traktowali jako wypełnienie woli Bożej. Ta powaga w kwestiach religijnych pozwoliła faryzeuszom, jako jedynej grupie w judaizmie, pozostać na tyle silnymi, aby pomimo wydarzeń z 70 r. (I wojna żydowska) utrzymać się przy życiu, me [łs]
Faselis (gr. fasola). Doryckie miasto nadmorskie w Licji, do którego konsul rzym. Lucjusz wysłał informacyjne pismo (wysłane także do szeregu innych miejscowości i krain), z którego wynikało, że Rzym przyjął ofertę sojuszu od Szymona Machabeusza (1 Mch 15,23). fr [łs]
Fasola ► Świat roślin.
Faziron (znaczenie niejasne). Mieszkające w namiotach, prawdopodobnie arabskie plemię, które przyłączyło się do Bakchidesa w walce przeciwko Machabeuszom; Jonatan zniszczył je podczas jednej z bitew (1 Mch 9,66). fr [pt]
Febe (gr. błyszcząca/lśniąca). W Rz 16,ln Paweł poleca tę kobietę rzymskiej wspólnocie chrześcijan; prawd, doręczyła ►List do Rzymian. Jest ona przedstawiona nie tylko jako „siostra” - chrześcijanka, lecz przede wszystkim jako „diakonisa Kościoła w Kenchrach”, czyli w jednym z dwóch portów korynckich. Terminy „diakon/diakonisa” wydają się określać urząd już ugruntowany w pierwotnym Kościele. Wspomniany dwuwiersz z Listu do Rzymian jest jednym z najważniejszych świadectw istnienia diakonatu, który jest owocem łaski (zob. Rz 12,7) i który należy odróżnić od innych funkcji i urzędów w pierwotnym Kościele. Godnym uwagi jest bez wątpienia fakt, że w Rz 16,1 jest mowa o diakonisy. To, że chodzi tu o kogoś więcej niż jedynie o opiekunkę zaradzającą aktualnym potrzebom, widać na podstawie słów Pawła w Rz 16,2: Febe była w Kenchrach prostatis (BT: „wspierała wielu”), czyli dosłownie „zwierzchniczką” albo - na podstawie inskrypcji - prawd, nawet „panią konsul”. Jest to więc przypadek, że w jednym z miast portowych w połowie I w. po Chr. przełożoną wspólnoty chrześcijańskiej była kobieta. W późniejszych czasach było to do tego stopnia nie do pomyślenia, że przy pomocy różnych tłumaczeń ukryto ten fakt. me [łs]
Feliks (łac. szczęśliwy). Marek Antoniusz Feliks, w latach 52-59 po Chr. prokurator Judei; jego drugą żoną była najmłodsza córka Agryppy I, Druzylla. Wg opinii rzym. historyka Tacyta jego rządy były katastrofalne: powiększyły się szeregi zelotów, wzrastał opór przeciwko Rzymowi. Wg Dziejów Apostolskich przez dwa lata przetrzymywał on Pawła w areszcie śledczym w Cezarei, przy czym w grę mogły wchodzić nieczyste motywy
(Dz 23,23-24,27). Po zdjęciu z urzędu został oskarżony przez Żydów w Rzymie o sprawowanie złych rządów, ostatecznie jednak uwolniono go od zarzutów. me [pt]
Feministyczna egzegeza. To metoda interpretacyjna zmierzająca do wyzwolenia poprzez uświadomienie sobie istnienia struktur opartych na dominacji i dyskryminacji oraz ich przezwyciężenie, a przy tym wyraźnie koncentrująca się na kategoriach płci. Systemowa analiza patriarchatu uwzględnia poza tym również wielowymiarowe formy ucisku, które wywoływane są poprzez rasizm, wyzysk ekonomiczny, kolonializm itd. Na ile egzegeza feministyczna podnosi kwestię równoprawności płci, na tyle dostarcza nowych parametrów dla bibl. hermeneutyki, stawiając tekstom bibl. oraz ich wykładniom krytyczne pytania dotyczące specyficznych seksistowskich stereotypów i uprzedzeń, budowania wizji społeczeństwa i historii z punktu widzenia jednej płci oraz nieczystych dążeń do legitymizacji uprzywilejowanej pozycji jednej płci. Zasadniczym instrumentem feministycznej dekonstrukcji i krytyki ideologicznej jest tzw. hermeneutyka podejrzeń. Zasada krytyki władzy wywodzona jest z samej Biblii, ponieważ wszelkie stosunki hierarchiczne poddawane są ostrej krytyce przez Ewangelię Jezusa, a przez to legitymizuje moment chrześc. samokrytyki własnej tradycji. Drugim narzędziem egzegezy feministycznej jest hermeneutyka przypomnienia, która próbuje wydobyć z tekstów biblijnych ślady obecności kobiet, przypominając fragmenty usunięte lub zapomniane. Jednocześnie historiografia feministyczna musi przełamać milczenie tekstów skoncentrowanych na mężczyznach i ich męskie wykładnie, przez co historia kobiet okazuje się podwójnie ułomna, aby tzw. inni zepchnięci na margines stali się znowu słyszalni i widzialni. To, co istnieje w źródłach, naznaczonych przez ich patriarchalny kontekst, to nie są obiektywne sprawozdania oparte na faktach, lecz określone konstrukcje rzeczywistości, które w istotny sposób są naznaczone epoką, społeczeństwem i jego horyzontem kulturowym, a z drugiej strony legitymizują i wzmacniają odpowiednie oczekiwania ról społecznych. W przeciwieństwie do przedstawienia, które „męskość” czyni normą, można się liczyć z tym, że kobiety o wiele bardziej angażowały się w życie publiczne Izraela oraz w życie wspólnoty Chrystusowej i w jej zadania, niż wskazywałyby na to posiadane przez nas informacje. Poza tym dekonstrukcja feministyczna kieruje się przeciwko zawężeniu w patrzeniu na boskość do obrazów językowych i wyrażeń odwołujących się do męskiego punktu widzenia, jak również przeciwko logice dualizmu płci, która to, co „żeńskie”, stawia w opozycji do tego, co „boskie”. Aby bibl. teksty mogły na nowo oddziaływać z całą swą wyzwalającą mocą, muszą być odczytywane bez odniesienia do ich męskich przedstawień i interpretacji, ate [pt]
Fenicja (gr. kraj purpury). Gr. określenie pasu wybrzeża nad Morzem Śródziemnym, który odpowiada mniej więcej dzisiejszemu państwu Liban. Etymologia ludowa
(językowo niepewna) wywodzi nazwę od ślimaka szkarłatnego, którego występowanie miało wielkie znaczenia dla gospodarki tego kraju. Sami mieszkańcy nazywali siebie Kanaanitami, wzg. Kananejczykami (►Kanaan) albo Sydończykami. Fenicja nigdy nie była jednolita politycznie, mimo że występują tam bardzo wczesne ślady osadnictwa i można tam dostrzec starą kulturę. Znaczenie polityczne i gospodarcze osiągnęły jedynie samodzielne miasta nadbrzeżne, takie jak Akko, Bejrut (Berytos...
nbogdanus