ZARYS DZIEJÓW POLSKICH ZESŁAŃCÓW DO ROSJI I zsrr.pdf

(1343 KB) Pobierz
KANCELARIA SENATU
BIURO ANALIZ I DOKUMENTACJI
Dział Analiz i Opracowań Tematycznych
ZARYS DZIEJÓW
POLSKICH ZESŁAŃCÓW DO ROSJI
I ZWIĄZKU SOWIECKIEGO
(XVII-XX w.)
OPRACOWANIA TEMATYCZNE
OT-571
WRZESIEŃ 2009
Zdjęcia zamieszczone w opracowaniu są własnością
Muzeum Niepodległości w Warszawie
Materiał przygotowany przez Dział Analiz i Opracowań Tematycznych Biura Analiz i Dokumentacji.
Biuro zamawia opinie, analizy i ekspertyzy dotyczące poszczególnych projektów ustaw sporządzone
przez specjalistów reprezentujących różne punkty widzenia.
Wyrażone w materiale opinie odzwierciedlają jedynie poglądy autorów.
©Copyright by Kancelaria Senatu, Warszawa 2009
Opracowanie:
Robert Stawicki
Biuro Analiz i Dokumentacji Kancelarii Senatu
Dyrektor – Agata Karwowska-Sokołowska – tel. 022 694 94 32, fax 022 694 94 28,
e-mail: sokolows@nw.senat.gov.pl
Wicedyrektor – Ewa Nawrocka – tel.022 694 98 53,
e-mail: nawrocka@nw.senat.gov.pl
Dział Analiz i Opracowań Tematycznych tel. 022 694 98 04
Zarys dziejów polskich zesłańców
do Rosji i Związku Sowieckiego (XVII-XX w.)
Obchodzona w tym roku okrągła 70. rocznica wybuchu II wojny
światowej,
po raz
kolejny skłania nas do historycznej zadumy nie tylko nad pamiętną datą 1 września
1939 roku, kiedy to wojska niemieckie, bez wypowiedzenia wojny, dokonując zbrojnej
agresji wkroczyły w granice Rzeczypospolitej, lecz również nad datą 17 września, kiedy nasz
kraj został zbrojnie zaatakowany przez wschodniego sąsiada – Rosję Sowiecką. Obustronna,
militarna agresja III Rzeszy Niemieckiej i Rosji Sowieckiej była następstwem zawarcia przez
te państwa, w formie umowy międzynarodowej, paktu o nieagresji podpisanego w Moskwie
23 sierpnia 1939 r. Zarówno treść tego porozumienia jak i tajny protokół dodatkowy z dnia
28 września, w którym rozgraniczono strefę wpływów obu państw, stanowiły podstawę
kolejnego w historii, podziału państwa polskiego, zwanego, przez wielu historyków
i publicystów IV rozbiorem. Skutki tego wydarzenia a zwłaszcza ogrom strat, które poniosło
polskie społeczeństwo, zarówno w sferze materialnej, jak i duchowej, odczuwane są do
dzisiaj.
Konsekwencją agresji sowieckiej na Polskę było zajęcie w całości jej wschodnich
terenów, składających się na ponad połowę terytorium ówczesnej Polski oraz ustanowienie
okupacji tych ziem, ze wszystkimi wynikającymi z niej konsekwencjami. Nasuwa się więc
historyczna analogia do znamiennych i tragicznych dla losu Polski i Polaków wydarzeń
sprzed dwustu lat. Do najbardziej charakterystycznych konsekwencji podobieństw epoki
rozbiorów i wojennej historii lat 1939–1941 należy zaliczyć utratę przez Polskę
niepodległości oraz formę i charakter represji stosowanych przez okupantów wobec Polaków.
Celem opracowania jest przypomnienie bolesnego dla Polaków, brzemiennego
w tragiczne skutki i zarazem najbardziej represyjnego elementu okupacji sowieckiej w latach
1939–1941, mianowicie problematyki deportacji obywateli polskich w głąb Związku
Sowieckiego, w tym na Syberię. Wydaje się jednak,
że
opracowanie to nie byłoby pełne,
gdyby nie przypomnienie również historii wcześniejszych zsyłek Polaków w głąb Rosji.
3
Biuro Analiz i Dokumentacji, Dział Analiz i Opracowań Tematycznych
Zesłania carskie (XVIII-XX w.)
Miał rację markiz Astolphe de Custine – XIX- wieczny francuski podróżnik, baczny
obserwator i znawca systemu sprawowania władzy w Rosji, który mówił,
że
„Syberia
rozpoczyna się od Wisły”. Ujmując temat nieco symbolicznie, Autor trafnie określił obszar
absolutnej, represyjnej wobec Polaków, władzy carskiej rozciągający się od Wisły i ciągnący
się tysiące kilometrów na wschód, aż po brzegi Oceanu Spokojnego. Władzy represyjnej,
karzącej więzieniem czy też zesłaniem każdego niepokornego Polaka, uznawanego za
buntownika i wichrzyciela.
Syberyjska martyrologia została dobrze utrwalona w polskiej pamięci, poprzez
historyczne doświadczenia pokoleń Polaków w minionych dwóch stuleciach. Syberia
(„katorga syberyjska, „zsyłka”, „zesłanie”) kojarzona była i zwana przez większość Polaków
podobnie, i to zarówno w sferze symboliki odczuć jak i realności doświadczeń tam
doznanych. „Nieludzka ziemia” „Golgota wschodu”, „ziemia milczenia”, „ziemia przeklęta”,
„ziemia wiecznych
śniegów”,
„lodowe piekło” to tylko niektóre z określeń, które znamy
z licznych pamiętników i relacji zesłańców, którymi określali miejsce pobytu dalekie od
ojczystego kraju.
Pomimo, iż podstawowym tematem niniejszego opracowania jest przypomnienie
tragicznej historii zesłań i martyrologii Polaków, należy krótko wspomnieć o innym jeszcze
wymiarze polskiej obecności w głębi Rosji. Dla wielu naszych rodaków te bezkresne tereny
stały się drugą ojczyzną z wyboru. Byli to chłopi oraz liczni przedsiębiorcy oraz handlowcy,
którzy emigrując z terenów dawnej Polski osiedlali się na urodzajnych ziemiach
środkowej
Syberii, bądź z powodzeniem rozwijali wszelaką działalność handlową i przemysłową
4
Zarys dziejów polskich zesłańców do Rosji i Związku Sowieckiego...
w miastach i miasteczkach syberyjskich. Należy również pamiętać,
że
nie wszyscy polscy
zesłańcy byli przymusowo kierowani do katorżniczych prac w kopalniach, czy ciężkiej
i monotonnej służby wojskowej w granicznych fortach czy stanicach. Wielu spośród nich to
przedstawiciele najrozmaitszych profesji i zawodów: nauczyciele, lekarze, architekci
i budowniczowie oraz liczni naukowcy różnych specjalności. Dane im było wykonywać
swoje zawody oraz często realizować również pasje i marzenia. Miało to miejsce zwłaszcza
w przypadku znamienitych polskich podróżników i odkrywców. Wystarczy wspomnieć tu
o Bronisławie Piłsudskim, Benedykcie Dybowskim, Janie Czerskim czy Aleksandrze
Czekanowskim. Obfity plon ich badań oraz odkryć botanicznych, geograficznych czy
etnograficznych stanowi do dzisiaj trwały wkład nauki polskiej w rozwój nauki
światowej.
W podsumowaniu tego wątku, jedno można powiedzieć z całą pewnością. Wszystkich
tych ludzi, bez względu na pochodzenie i stan posiadania, mimo różnic w przeżywanych
cierpieniach i zesłańczych doznaniach,
łączyła
tęsknota za utraconą ojczyzną i wolnością.
Pierwsze zesłania Polaków na Syberię, czyli obszar części azjatyckiej Rosji, ciągnący
się od Uralu aż po Sachalin, Wyspy Kurylskie i Kamczatkę, miały miejsce już w XVII wieku.
Byli to jeńcy wojenni okresu wojen polsko-moskiewskich. Pojmani w bitwach i licznych
utarczkach, porywani z granicznych stanic, uprowadzani z kresowych osad wysyłani byli na
rubieże moskiewskiego państwa. Część z nich przymusowo kierowana była do służby
w sotniach kozackich, chroniących zdobyczy i granic stale rozrastającego się imperium
moskiewskiego, inni zajmowali się handlem, rzemiosłem, budową licznych fortyfikacji,
mostów i przepraw lub pracowali na roli.
O ile zesłania jenieckie XVII wieku miały mniej represyjny charakter, nacechowany
bardziej wspomnianą wyżej potrzebą utrwalania władztwa carskiego na nowo zajmowanych
ziemiach, o tyle wywózki Polaków na Syberię w następnych stuleciach miały już charakter
zdecydowanie bardziej represyjny. Od tej pory większość z nich kierowano na katorgę, do
niewolniczej i wyniszczającej pracy oraz na osiedlenie bez prawa powrotu do ojczyzny.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin