1. PISMO:
HIEROGLIFY – znaki pisma obrazkowego złożone ze spółgłosek ; Egipt
MINUSKUŁA – mała litera alfabetu
MAJUSKUŁA – DUŻA litera alfabetu
ANTYKWA – proste, czytelne i nowoczesne pismo
LIGATURA – czcionka z 2 połączonymi literami
TEKSTURA – pismo do szybkiego przepisywania ksiąg w XIV wieku, przypomina sploty, litery są ciasno upakowane
FRAKTURA – pismo wąskie, o ostro łamanych liniach i zawiłych ozdobach
BASTARDA – pismo łagodne i zaokrąglone, połączenie tekstury i minuskuły
ROTUNDA – odmiana bastardy, szerokie i zaokrąglone litery, powstała w Italii w XIII wieku
2. NARZĘDZIA PISARSKIE:
STILUS – metalowy rylec do tabliczek woskowych
CAPSA – pojemnik do przechowywania i transportu zwojów
3. MATERIAŁY PISARSKIE:
PAPIRUS – materiał pisarski z trzciny papirusowej do produkcji zwojów ; od 3 wieku przed naszą erą ; Egipt i Aleksandria. Paskie cięto i suszono, atrament z sadzy.
PERGAMIN – materiał pisarski ze skór zwierzęcych do kodeksów ; Europa i Bliski Wschód
ZWÓJ – postać książki w formie wstęgi nawijanej na drążki ze skóry ; od 4 wieku przed naszą erą
TRYPTYCH – 3 związane tabliczki
POLIPTYCH – więcej niż 3 związane tabliczki
PINAKES – tabliczka składana jako dar dla bogów ; sceny religijne i mitologiczne ; 4 wiek przed naszą erą
PALIMPSEST – rękopis napisany na materiale, z którego zmazano tekst
4. ZDOBNICTWO:
ARABESKI – delikatne ornamenty roślinne: Rzym
MAURESKI – geometryczne ornamenty roślinne: Islam
RUBRYKOWANIE – przekreślanie lub podkreśłanie liter czerwoną farbą
ILUMINACJA – zdobnictwo książkowe ; inicjały i wzory
INICJAŁ – wyróżnienie 1-ej litery tekstu
BORDIURA – roślinne zdobienie zamknięte w obramowieniu ; na marginesach
FLORATURA – roślinne zdobienie na marginesach ; w Psałterzu floriańskim
DROLERIE – małe scenki figuralne lub zwierzęce na marginesach lub w inicjałach ; humorystyczne
MINIATURA – ręcznie malowana rycina lub inicjał na rękopisach, często zdobiona złotem
RUBRYKATOR – malarz inicjałów
5. OPRAWY:
a) OPRAWA ZŁOTNICZA – luksusowe, z klejnotami, z dyptykami-płytkami z kości słoniowej: Bizancjum i Europa Zachodnia ; średniowiecze:
· OPRAWA EMALIOWANA:
o Techniką celkową: wlewano barwną emalię między metalowe przegródki i polerowano
o Techniką żłobkową: wylewanano emalię na blachę z rysunkiem wklęsłym
b) OPRAWA KOPERTOWA:
v Ze szlachetnych gatunków barwionej skóry lub jedwabiu
v Dolna okładzina oprawy zachodziła w kształcie klapy do
połowy górnej
v Ozdabiane były ornamentami geometrycznymi
c) OPRAWA MNISZA:
v Oszczędnościowa
v Skóra sięgająca do połowy okładki, dalej widoczna była deska.
d) OPRAWA INTROLIGATORSKA:
· OPRAWA TŁOCZONA NA ŚLEPO – bez złoceń
· OPRAWA Z TŁOCZENIAMI ZŁOCONYMI:
v Zwięzy tworzyły zgrubienia na grzbecie
v Klamry były wykonane z kamieni lub pereł
v Ochronne okucia na brzegach i guzy w centrum: metalowe i drewniane
v Stemple dające wzór wypukły, tzw. tłoczenie na ślepo
v Ozdobne tłoki: postacie świętych, mitologiczne, zwierzęta, rośliny- tłoki ornamentalne
v Łancuchy chroniły przed kradzieżą
e) OPRAWA SAKWOWA – rodzaj oprawych skórzanych średniowiecza:
v Miały zwisający płat skóry, który można było związać w węzeł, guz umożliwiający przyczepienie oprawy np. do pasa.
f) OPRAWA PŁASZCZOWA = ZAWIJANA:
v Jedna skóra zawinięta na okładki, druga szersza i dłuższa przyszyta do brzegów.
v Zwisające rogi zakończone były tzw. chwastami.
v Materiał: aksamit, jedwab, skóra
g) OPRAWA SKÓRZANA – tańsza, z Egiptu:
· OPRAWA NACINANA - naciętą i nawilżoną skórę naciągano przez wzór, rysunek rozszerzał się i stawał się wyraźny ; od VII wieku
· OPRAWA TŁOCZONA – od VIII wieku
6. RĘKOPIŚMIENNICTWO:
SKRYPTORIUM – pomieszczenie gdzie przepisywano książki ; klasztory
INCIPIT – formuła na początku rękopisu: tytuł i imię autora / pierwsze słowa tekstu
EXPLICIT – formuła na końcu rękopisu oznajmiająca koniec dzieła: imię skryptora i datę ukończenia pracy
PECJA – dzielenie rękopisu i rozdanie jego części kopistom
LIBRARIUSZ – rozdzielał książki mnichom
7. INKUNABUŁY:
INKUNABUŁ – książka drukowana w początkowym okresie rozwoju drukarstwa
42-WIERSZOWA BIBLIA GUTENBERGA – przypomina rękopis, brak karty tytułowej, dane w kologonie, zdobnictwo ręczne
INKUNABULISTYKA – nauka o drukach do 1500 roku, zapoczątkowana przez Jana Sauberta w 1643
KSIĄŻKA DRZEWORYTOWA->KSYLOGRAFICZNA->BLOKOWA – powstała z odbijania klocków drzeworytowych
8. TECHNICZNE SPRAWY DRUKU:
SYNGATURA – znak identyfikujący drukarza
KUSTOSZ – numer porządkowy arkusza
REPREZENTANT – mała drukowana literka wskazująca gdzie umieścić inicjał
SYGNET DRUKARSKI – dekoracyjny znak drukarni od XV wieku
KOLOFON – dane o utworze: autor, tytuł, drukarz, miejsce i rok umieszczana na końcu książki
REJESTR – wykaz składek w książce drukowanej na końcu ; były to początkowe wyrazy i sygnatury, zastąpiony przez spis treści
FOLIACJA – numerowanie kart
PAGINACJA – numerowanie stron; Aldius Manu-tius
TABULA RIBRIKARUM – spis nagłówków mówiący gdzie dopisać nagłówki rozdziałów
FILIGRAN – znak wodny na papierze
EXLIBRIS – znak własnościowy w formie karteczki wklejanej do okładki ; ozdobny
SUPEREXLIBRIS – herby tłoczone tłokiem metalowym na okładce książki ; XV i XVI wiek
STEREOTYPIA – odlewy składu dla większych nakładów
KUSTOSZ – litera lub liczba wskazująca kolejność składki
REKLAMANT – początkowy wyraz poprzedniej składki, przenośnik
Choniczek.pl