Amare Roma - Nasi Romowie - Podręcznik - pr zb pod red Jacka Kunikowskiego (2010).pdf

(4196 KB) Pobierz
Amare Roma
| Nasi Romowie
Podręcznik
Amare Roma
| Nasi Romowie
Podręcznik
Od wydawcy
Romowie nie posiadali nigdy własnego państwa, nie mieli w związku z tym wła-
snego systemu szkolnictwa, a język romski nie funkcjonował w formie pisemnej.
Historii nikt nie spisywał ani nie nauczał, a to ona stanowi zaś fundament tożsa-
mości narodu. Romowie nigdy nie mieli szansy poznawania własnej przeszłości.
W rodzinach romskich historia jest pamięcią jednostek, to zbiór opowieści wła-
snego rodu, losy najbliższych.
Publikacja ta powstała w ramach projektu „Zwykłe szanse dla niezwykłych lu-
dzi” i jest ściśle związana z innymi działaniami. Z założenia ma ona pełnić funk-
cję podręcznika dla Romów, którzy uczą się czytania i pisania. Chcieliśmy, żeby
Romowie umiejętności w tej dziedzinie pogłębiali, ucząc się o własnej historii.
Poziom trudności tekstów jest różny. Są materiały dziennikarskie, jak i teksty
wymagające więcej skupienia. Ciekawostką jest fakt, że publikujemy także baśń
napisaną przez miejscowego Roma.
Wydawnictwo to kierowane jest nie tylko do romskiej społeczności. W świecie
gadziów potomkowie przybyszów znad Gangesu wciąż pozostają nieznani. In-
tencją autorów i wydawcy jest, by publikacja ta przybliżyła ten tajemniczy lud
wszystkim, którzy po nią sięgną.
3
Amare Roma
| Nasi Romowie
Podręcznik
Praca zbiorowa pod redakcją Jacka Kunikowskiego
Teksty:
Irena Kawałek, Jacek Kunikowski, Anna Pisulska,
Adam Drogomirecki, Mariusz Suchy
Ilustracje:
Roman Tryhubczak (rysunki), Jerzy Jakubów (grafiki)
Fotografie:
Piotr Cybulski, Jacek Kunikowski, Anna Pisulska, Adam Bartosz,
Alina Ślusarek, zasoby archiwalne Państwowego Muzeum KL Auschwitz-
Birkenau www.auschwitz.org.pl, zdjęcia archiwalne z zasobów Deutsches
Bundesarchiv, Encyclopedia of the Holocaust, Michael Hanke.
Korekta:
Izabela Bogucka, Agnieszka Jakubik
Skład:
Charakter Consulting sp. z o.o.
Wydawca:
Miejski Ośrodek Kultury w Kowarach
Kowary, marzec 2010
Spis treści
Od wydawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1. Historia
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cyganie – pochodzenie i związek z Romami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romano drom (Cygańska droga) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cyganie na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Piotr Rotemberg i jego grupa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cygańscy Królowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cyganie w Polsce XX wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Więcej o Romach
7
8
11
16
17
20
22
Porjamos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romowie w PRL-owskiej rzeczywistości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romskie grupy w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Język romski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romskie profesje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Romowie w Kowarach
25
36
40
43
46
Wydawnictwo w ramach projektu „Zwykłe szanse dla niezwykłych
ludzi” jest współfinansowane ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Nr POKL. 01.03.01-00-073/09
Rom czy Cygan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romowie wciąż nieznani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romowie współcześnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cororo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dni kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romane amare Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rom idzie do szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wykształcenie zdobywa wciąż niewielu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Programy pomocowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kurs prawa jazdy w nagrodę za naukę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wspomnienia o Romach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romowie w Kowarach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kowarscy artyści i Romowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Opowiadanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
55
57
59
68
72
74
77
83
86
89
91
93
95
96
4
5
Historia
Wstęp
Od stuleci Cyganie wzbudzali zainteresowanie, przyciągając uwagę swoją inno-
ścią. Każdy, nawet dziecko bez problemu odróżni Cygana od nie-Cygana. Ciemna
cera, włosy, kolor oczu, niekiedy rysy twarzy, ubiór i w końcu inny, niż powszech-
nie używany język, pozwalają bez trudu odróżnić Cyganów od nie-Cyganów.
Pojawianie się Cyganów rejestrowali kronikarze w różnych krajach Europy i na
innych kontynentach. Cyganie byli bohaterami podań, legend i baśni ludowych;
wielu dzieł literackich, szczególnie okresu romantyzmu. Koczowniczy tryb ży-
cia, powszechnie kojarzony z wolnością, cygańska muzyka i taniec, nieodłącz-
nie towarzyszące cygańskim taborom, były natchnieniem wielu poetów, malarzy
i kompozytorów tamtego okresu.
Stali się symbolem swobody, niezależności. To od nich właśnie wywodzi się ter-
min „cyganeria”. Nazwę tę przyjęły środowiska artystyczne, demonstrujące po-
gardę dla konwenansów, norm społecznych i materializmu. W kulturze ludowej
Cygan pojawił się jako jedna z postaci kolędników. W tradycyjnej szopce bożo-
narodzeniowej postać Cygana z niedźwiedziem przetrwała do dzisiaj. Motyw
cygański przejawia się również i dzisiaj w ludowym malarstwie i rzeźbie, jako
wspomnienie minionych lat.
1
Historia
6
Irena Kawałek
7
Historia
Cyganie – pochodzenie i związek z Romami
W większości postrzegamy „historię” jako pisemne świadectwa, budowle i inne
materialne dowody dotyczące ważnych wydarzeń i ludzi, którzy mieli wpływ na
kształt naszego życia w przeszłości. Romowie i wiele innych grup oraz społeczno-
ści istniejących od czasów prehistorycznych po czasy współczesne nie posiadają
takich świadectw na swój temat i przez siebie stworzonych. Jednakże z antropo-
logicznego punktu widzenia pojęcie „historii” ma szersze i głębsze znaczenie.
Tym, co sprawia, że ludzie są świadomi swojej rzeczywistości społecznej oraz sta-
ją się obserwatorami i twórcami kultury przekazywanej z pokolenia na pokolenie
jest tzw. „pamięć historyczna”. Pamięć ta w społecznościach, które przekazują
kulturę ustnie, sięga czasów prehistorycznych.
Takim przykładem jest kultura romska, przejawiająca się poprzez podtrzymywa-
nie tradycji i zwyczajów, tworzenie muzyki, taniec, sztuka i rzemiosło. Stanowi to
wyraz ich zbiorowej tożsamości i trwałości w czasie. Ważnym jej elementem jest
także dzielenie się opowieściami dotyczącymi życia prywatnego oraz tworzenie
i odtwarzanie mitów i legend o wspólnym pochodzeniu.
Istnieje anegdota o pochodzeniu Cyganów. Otóż, gdy Bóg stworzył Ziemię, a ple-
mię Adama i Ewy ją zaludniło i lud ten po niej się rozproszył – Stwórca posta-
nowił podzielić Ziemię między ludzi, by każdy wiedział, gdzie jest jego miejsce.
W tym celu polecił wszystkim zgromadzić w jednym miejscu, w wyznaczonym
czasie. Gdy ludzie przyszli, podzielił Ziemię między przybyłych nakazując, by
o swą ziemię dbali, uprawiali ją i żyli na niej w zgodzie ze współbraćmi. Gdy
wszyscy rozeszli się do swoich krain, przywędrowała na miejsce spotkania jesz-
cze jedna grupa ludzi. Spóźnialskimi okazali się Cyganie. Stwórca oburzony, że
nie posłuchali polecenia i nie przybyli w wyznaczonym czasie, nie mając już dla
nich ani kawałka Ziemi (bo wszystko już wcześniej podzielił) postanowił, że lud
ten będzie wędrować przez obce krainy, głosząc Słowo Boże. Natomiast ludzie
zamieszkujący krainy, do których Cyganie zawędrują, będą mieli obowiązek ich
przyjąć, dać możliwość utrzymania na postojach, wesprzeć i pozwolić wędro-
wać im dalej. I tak to lud cygański wędruje po Ziemi po dziś dzień bez swojej
ojczyzny.
Wędrujący Cyganie, określani niekiedy „bezpaństwowcami”, nie gromadzili ma-
terialnych dowodów swej historii. Dlatego też, mimo licznych badań, nie można
z całą pewnością ustalić, skąd wywodzą się ich przodkowie i co było powodem
rozpoczęcia ich wędrówki. Szlaki wędrówek Cyganów można jedynie odtworzyć
na podstawie wpływów w ich języku i kulturze, jaki miały społeczności, wśród
których przebywali. Liczne opracowania badaczy problematyki cygańskiej, szcze-
gólnie oparte na badaniach ich języka (dialektów), wskazują, że przywędrowali
z Indii.
Słowo „Cyganie” w języku polskim oraz w innych językach europejskich: Tsiga-
nes, Zigeune, Cikan, Zinkali, pochodzi z języka greckiego od nazwy bizantyjskiej
sekty religijnej wędrującej po terenie Bizancjum – Athinganoi, czyli Nietykal-
ni, której tryb życia był bardzo podobny do prowadzonego przez Cyganów (np.
wróżbiarstwo).
W średniowiecznych kronikach Cyganie zwani byli również Egipcjanami, a na-
wet – jak potwierdzają to zachowane do dzisiaj ówczesne dokumenty – Fara-
onami. Wzięło się to stąd, że Romowie podawali za swą ojczyznę Mały Egipt.
W średniowieczu Małym Egiptem nazywano północno-zachodnie regiony Gre-
cji i zachodnią Anatolię w Turcji. Anatolia to należący obecnie do Turcji półwy-
sep w Azji, leżący między Morzem Czarnym, a Zatoką Iskenderun.
Powiązanie Cyganów z Egiptem widoczne jest w nazwach jakimi określano
ich w Hiszpanii (Gitano – dawniej „Egyptiano”), Holandii (Egyptier – dawniej
„Gyptenares”), Anglii (Gypsies – dawniej „Egyptions”), na Bałkanach (Agupti).
W niektórych krajach nazwy te są nadal używane (Anglia, kraje Bałkańskie).
Cyganom nadawano również nazwy, które wskazywały kraj, z którego przybyli.
Francuzi nazywali ich – Bohemiens (Czesi), Skandynawowie – Tartar lub Tartare
(Tatarzy), Holendrzy – Heydens (Poganie), Polacy – Wołochy /Serbowie (Włosi/
Serbowie).
Jednakże najbardziej rozpowszechniona nazwa to Cygan: po francusku – Tsiga-
ne, bułgarsku i serbsku – Ciganin, słoweńsku – Cigan, rumuńsku – Tigan, grecku
– Acingan, po polsku i rosyjsku – Cygan.
Obecnie w Polsce preferuje się używanie nazwy Rom, ze względu na negatywne
skojarzenia ze słowem Cygan („cyganić” – kraść, oszukiwać).
W 1971 roku pod Londynem zorganizowano z inicjatywy kilku organiza-
cji zachodnioeuropejskich I Światowy Kongres Romów. Uczestniczyło w nim
50 przedstawicieli z 14 krajów, w tym wielu nie-Romów. Uczestnicy Kongresu
ustalili wówczas, że termin „Rom” jest właściwy na określenie wszystkich Cyga-
nów. W związku z tą decyzją zwrócono się do państw członkowskich Organizacji
Narodów Zjednoczonych o uznanie Cyganów za odrębną grupę narodową i na-
zwanie ich Romami.
Współczesne badania wskazują na związek nazwy “Rom” z nazwą grupy etnicznej
pochodzenia indyjskiego, zamieszkującej kraje Bliskiego Wschodu – Doma lub
Domowie (co oznacza dosłownie w języku domari: „ludzie”). Domowie mają bo-
gatą kulturę opartą na muzyce, tańcu, oraz tradycji ustnej, są blisko spokrewnieni
8
9

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin