11. Frankowski - Działalność Grupy Internacjonał.pdf

(137 KB) Pobierz

IOTR

RANKOWSKI

DZIAŁALNOŚĆ WARSZAWSKIEJ

FEDERACYJNEJ GRUPY

ANARCHISTÓW-KOMUNISTÓW

“INTERNACJONAŁ”

W LATACH 1905-1908

Zielona Góra 1997

DZIAŁALNOŚĆ WARSZAWSKIEJ FEDERACYJNEJ GRUPY ANARCHISTÓW-

KOMUNISTÓW “INTERNACJONAŁ” W LATACH 1905-1908

Aby choćby w zarysie określić filozoficzne załoŜenia anarchizmu moŜna ograniczyć się do

ukazania czterech jego głównych elementów:

a) odrzucenie władzy państwowej,

b) krytyka istniejących struktur oraz instytucji politycznych i ekonomicznych,

c) postulowana wizja przyszłej organizacji społecznej,

d) rewolucyjna droga realizacji ideału.

Te specyficzne elementy pozwalają zdaniem politologów na traktowanie anarchizmu jako odręb-

nej ideologii.

Krytyka istniejącego społeczeństwa związana jest silnie z wrogim stosunkiem do polityki,

będącej ucieleśnieniem idei władzy, do państwa z jego narzędziami ucisku (prawo i instytucje), do

Kościoła i religii zachowujących autorytety i hierarchię, do demokracji w której mniejszość musi

podporządkować się większości, do kapitalizmu, który symbolizuje ucisk zarówno ekonomiczny

jak i społeczny. Krytykowano takŜe socjalizm państwowy za wszystko co jest związane z drugim

członem tego pojęcia. Z niechęcią odnoszono się do nacjonalizmu i militaryzmu. Pojawia się

równieŜ nienawiść do tradycji, gdyŜ przeszłość uwaŜano za łańcuch przypadkowych zdarzeń

godnych potępienia, z którymi aktem woli moŜna zerwać całkowitą więź. W zamian za to pojawić

ma się wolność, będąca naczelną ideą anarchistów. Ma ona stworzyć warunki do spontanicznego i

twórczego działania jednostek i grup społecznych, uczynić wszystkich panami swojego losu,

odpowiedzialnymi za swoje czyny. Ma utorować drogę do osiągnięcia sprawiedliwości społecznej.

Realizacja tej wizji jest moŜliwa jedynie na drodze rewolucji, gdyŜ po to aby coś zbudować trzeba

najpierw coś zburzyć.

Anarchizm jako ruch antypaństwowy pojawia się w połowie XIX w., w epoce silnie rozwijają-

cego się indywidualizmu, będącego pewnego rodzaju odpowiedzią na próby reform ustrojów

państwowych, które nie przyniosły spodziewanych efektów. Spowodowały tylko rozczarowanie

do wszystkich form rządu. Przez dłuŜszy czas anarchistami były tylko jednostki, głównie myśli-

ciele indywidualiści jak Max Stirner czy Pierre Joseph Proudhon. Dopiero w latach 1866-1872

powstają coraz sprawniej działające organizacje. Wtedy teŜ pod sztandary anarchizmu wstępują

najróŜniejsi ludzie. Z jednej strony skrajni indywidualiści, metafizycy bezwzględnej wolności,

którzy nie mogli pogodzić się z Ŝadnym państwem i z Ŝadną organizacją społeczną. Z drugiej

strony przedstawiciele proletariatu i tzw. inteligencji pracującej, niezadowoleni ze swoich zarob-

ków, a pragnący polepszenia swojej sytuacji ekonomicznej. Pojawiły się takŜe elementy krymino-

genne: przestępcy i awanturnicy pragnący wykorzystać ruch dla własnych celów. Nie naleŜy

zapominać o prowokatorach działających na zlecenie policji. Konsolidacja ruchu anarchistycznego

związana jest niewątpliwie z osobą Michaiła Bakunina i jego Międzynarodowego Aliansu Demo-

kracji Socjalistycznej. Po wykluczeniu anarchistów z szeregów I Międzynarodówki w 1872 roku

zaczynają oni własną działalność. UwaŜa się jednak, Ŝe szczytowym osiągnięciem filozofii anar-

chistycznej była doktryna Piotra Kropotkina, twórcy anarchokomunizmu. Wraz ze spadkiem

autorytetu Bakunina i teorii anarchokolektywizmu Kongres Federacji Jurajskiej w La Chaux-de-

Fonds 10-12.10.1879 uznał anarchistyczny komunizm za cel działania ruchu.

Kropotkin budował swój system na podstawie obserwacji natury: zachowań zwierząt i ludzi, a

takŜe na własnej interpretacji dziejów. Doszedł on do wniosku, Ŝe współzawodnictwo jest zawsze

szkodliwe dla gatunku, a pomoc wzajemna jest niezawodnym środkiem gwarantującym kaŜdemu

bezpieczeństwo. Interes jednostki zlewa się u niego z interesem ogółu, jej potrzeby duchowe

zepchnięte są na dalszy plan, gdyŜ wytwory ludzkości są jej wspólnym dziedzictwem, w którym

trudno wyznaczyć poszczególne osoby. Państwo kapitalistyczne jest tworem szkodliwym, ale

tylko przejściowym, gdyŜ proces ewolucji pcha społeczeństwo w kierunku komunizmu - co

zaowocuje w rezultacie komunistycznym anarchizmem. Rewolucja wg Kropotkina nie jest siłą

burzącą, ale zjawiskiem przyrodniczym potrzebnym do przełamania oporu tradycji. Jest to po

prostu okres przyspieszonej ewolucji. Na gruzach systemu państwowego ma powstać sieć komun

- niewielkich, autonomicznych i niezaleŜnych gospodarczo wspólnot pracy, które przejmą takŜe

zadania organizacji usług publicznych. W sferze ekonomicznej anarchokomunizm oznaczał

likwidację pieniędzy, własności prywatnej i grupowej oraz moralny obowiązek pracy połączony z

równouprawnieniem w kwestii dystrybucji dóbr. Dzień pracy ma liczyć 5 godzin, a pracować

mają wszyscy w wieku od 25 do 50 lat. UmoŜliwić ma to pokrycie popytu na Ŝywność. Rozbudzo-

ne potrzeby duchowe będą mogły być zaspokojone dzięki skróceniu dnia pracy, gdyŜ pełna

wolność ma zapewnić czas wolny, a nie praca produkcyjna.

Kropotkin uwaŜał, Ŝe robotnicy inspirowani przez teoretyków są w stanie sami wprowadzić w

Ŝycie program przyszłego społeczeństwa. Dzięki niemu doktryna anarchistyczna stała się popu-

larna zarówno wśród robotników jak i w grupach intelektualistów.

Idee Kropotkina objęły swym zasięgiem nie tylko Europę Zachodnią. Przeniknęły takŜe do

Rosji i na tereny Królestwa Polskiego, gdzie pojawiały się od 1902 roku. Jednakie ruch anarcho-

komunistyczny w Rosji nie był jednolity, a wybuch rewolucji 1905 zastał anarchizm rosyjski w

trakcie kształtowania swojego oblicza. Pojawiły się dwa nurty róŜniące się między sobą podej-

ściem do zagadnień obecnej rewolucji i uŜycia terroru. Pierwszy z nich związany był ze stronni-

kami Kropotkina i zwany od miesięcznika "Chleb i Wola" "chlebowolcami". UwaŜali oni, Ŝe naleŜy

natychmiast włączyć się do działań rewolucyjnych. Drugi nurt skłaniał się w kierunku anarcho-

syndykalizmu i opowiadał się za terrorem zorganizowanym, lecz wydarzeń 1905 nie traktował

jako rewolucji, gdyŜ uznano, Ŝe Rosja nie jest do takowej przygotowana. Nawoływali takŜe do

tworzenia rewolucyjnych syndykatów i przygotowania rewolucji anarchistycznej. Na gruncie

"chlebowolców" pojawił się takŜe nurt "czarnoznamieńców" (nazwa od pisma "Czarnoje Znamja" -

"Czarny sztandar"). Odrzucali oni pokojową drogę walki oraz wprowadzili konieczność prowa-

dzenia działalności terrorystycznej wobec burŜuazji tam gdzie tylko nadarzy się sposobność. Sama

przynaleŜność do burŜuazji, jako do klasy wyzyskiwaczy usprawiedliwiała zamach. Odrzucali

równieŜ działalność związkową, gdyŜ uwaŜali, Ŝe związki zajmują się problemami socjalnymi, a

zdaniem anarchistów jest prowadzenie czystej walki klasowej, dąŜąc do likwidacji kaŜdej władzy,

nie tylko burŜuazyjnej. Właśnie ten nurt zyskał najwięcej zwolenników na terenie Królestwa

Polskiego. Jednak mimo istnienia grupy znanych propagatorów anarchizmu na ziemiach polskich

(E. Abramowski, J. Zieliński, J.W. Machajski, A. Wróblewski) idee przez nich głoszone nigdy nie

odegrały istotniejszej roli w Ŝyciu społeczeństwa polskiego. Większość tych postulatów nie mogła

być zrealizowana na gruncie polskim. Hasła walki z wszelką władzą i z państwem nie znajdowały

posłuchu. Społeczeństwo wychowane w tradycji walk o niepodległość marzyła o odbudowie

własnego państwa nie przyjmując idei antypaństwowych. JeŜeli juŜ na terenach polskich działały

grupy anarchistyczne to ich organizatorami była głównie młodzieŜ Ŝydowska.

Pierwsze grupy anarchistyczne na ziemiach polskich pojawiły się wiosną 1903 roku w Białym-

stoku, rozpoczynając od razu oŜywioną działalność agitacyjną. Pod koniec 1903 roku anarchiści

stworzyli silną i wpływową organizację "Internacjonalna Grupa-Walka", odbierając członków

Bundowi. Działalność wzmogła się na wieść o “krwawej niedzieli” w Petersburgu 22.01.1905 i

początkach rewolucji w Rosji. Jesienią 1905 Federacja Anarchistyczna w Białymstoku na czele z

Judą Grossmanem, głównym teoretykiem i organizatorem grup "czarnoznamieńców", zorganizo-

wała konferencję, na której postanowiono rozpoczęcie działalności propagandowej w innych

miastach, a głównie w Warszawie i w Łodzi. Do Warszawy wysłano agitatorów wśród nich

anarchistę o pseudonimie Karol, którzy mieli zaszczepić wśród warszawskich robotników niezna-

ne im hasła anarchizmu. Jednak akcja ta nie przyniosła spodziewanych efektów, gdyŜ pozycja

PPS-u wśród robotników była zbyt silna. Sukcesem natomiast zakończyła się agitacja wśród

ludności Ŝydowskiej. W zaistniałej sytuacji utworzono w Warszawie “Federacyjną Grupę Anarchi-

stów-Komunistów Internacjonał”. W skład tej grupy, jak juŜ wspomniano, wchodziła głównie

ludność Ŝydowska. Pod względem ideowym federacja reprezentowała nurt "czarnoznamieńców".

Jednak wg notatki warszawskiej Ochrany nazwa "Internacjonał" jako oficjalna nazwa grupy

pojawiła się w końcu sierpnia 1905

. Grupa podzielona była na kilka samodzielnych federacji, z

których kaŜda składała się z 4 oddziałów: oddział broni - zajmował się zdobywaniem uzbrojenia i

materiałów wybuchowych, oddział techniczny zajmował się drukowaniem broszur i ulotek,

zadaniem oddziału literackiego było zaopatrywanie grupy w literaturę przywoŜoną najczęściej z

zagranicy, natomiast oddział organizacyjny miał za zadanie prowadzenie agitacji (akcje propa-

Według D. Grinberga zaląŜki grupy powstały juŜ w styczniu 1905 roku z kół dyskusyjnych robotniczej

młodzieŜy

Ŝydowskiej

liczących około 120 osób. “Z dziejów polskiego anarchizmu”, w: “Mówią Wieki”

1981, nr 11, s. 13

gandowe) i zdobywanie nowych członków grupy.

Po raz pierwszy anarchiści z "Internacjonału" dali o sobie znać 09.(22).09.1905, kiedy to Israel

Blumenfeld wrzucił bombę do kantoru bankiera Szereszewskiego odmawiającego przekazania

pieniędzy na działalność organizacji. JednakŜe nikomu nic się nie stało. Nową akcję zorganizowa-

no 05.(18).11.1905, w dniu pogrzebu prawosławnego arcybiskupa Jeronima na Woli. Na wracający

z Woli oddział Kozaków rzucono bombę, która nie spowodowała Ŝadnych obraŜeń wśród Ŝołnie-

rzy. Według świadków czynu tego dokonało dwóch osobników naleŜących do grupy "Internacjo-

nał". Federacja ponownie dała o sobie znać wieczorem 13.(26).11 wrzucając 2 lub 3 bomby do

kawiarni Hotelu "Bristol". Miały miejsce dwa wybuchy, które rozbiły szyby i zniszczyły niektóre

przedmioty w lokalu. Ranne zostały dwie osoby

. Oprócz zamachów grupa prowadziła takŜe

działalność ekspropriacyjną. Jak informuje oberpolicmajster Mejer w meldunku do generał-

gubernatora Skałona, anarchiści chodzą po domach burŜuazji i zostawiają mandaty z napisem

"OstrzeŜenie" po rosyjsku Ŝądając duŜych sum pieniędzy (800-1000 rubli). Po uiszczeniu opłaty na

rzecz grupy zostawiają rachunki pisane po polsku i w jidysz z niebieskim stemplem organizacji.

Nie wpłacenie Ŝądanej kwoty pociągało za sobą podłoŜenie bomby. Jednak nie wszystkie akcje

"Internacjonału" kończyły się sukcesem. 22.11 (05.12). 1905 policja została poinformowana, Ŝe

anarchiści pojawią się na ulicy Prostej 8 po pięć tysięcy rubli. W urządzoną zasadzkę, po krótkiej

strzelaninie wpadło 5 osób: Lewek Flinker, Josek Roziennik, Josek Goldszajn, Icek Salomon i

Nuchin Wolf Sarna. Znaleziono przy nich: rewolwer "Nagan", kindŜał, bombę oraz mandaty

(jedno "OstrzeŜenie" i sześć zapłaconych). Zostali oni zamknięci w X Pawilonie Cytadeli, a następ-

nie zesłani. Tylko Josek Roziennik został rozstrzelany bez wyroku sądowego, na mocy prawa

stanu wojennego wprowadzonego 10.11.1905 roku.

Działalność grupy nie ograniczała się tylko do akcji terrorystycznych. Prowadzono takŜe

działalność propagandową. Pod koniec października 1905 wydano manifest w jidysz wzywający

robotników do strajku powszechnego. Nawoływano równieŜ do walki, z caratem i burŜuazją,

której celem miało być wywalczenie anarchistycznego komunizmu. Uznano, Ŝe naleŜy wziąć

masowy udział w strajku i rozpocząć działania mające sparaliŜować funkcjonowanie państwa, a

więc: przerwać połączenia telefoniczne i telegraficzne, niszczyć szyny i mosty, niszczyć urzędy

państwowe, występować przeciwko burŜuazyjnym lokalom. NaleŜy oswobodzić więźniów, zająć

sklepy i rozdać dobra biednym. W walce nie naleŜy okazywać litości rodzinom burŜuazji, gdyŜ

one wcześniej "kąpały" się we krwi proletariatu. Terror ma stać się główną formą walki i prze-

kształcić strajk w rewolucję. Drugi manifest "Duch niszczenia jest duchem twórczości" pojawił się

w drugiej połowie listopada 1905 roku i wydany został po polsku. Anarchiści boleli, Ŝe ruch

strajkowy ustaje, ale nie oznacza to, Ŝe walka się skończyła. NaleŜy toczyć ją dalej, jako czystą

walkę klasową, walkę o wolność proletariatu. W zajmowanych miastach naleŜy zakładać komuny

anarchistyczne.

Kolejny manifest pojawił się w grudniu 1905 i skierowany był przeciwko idei republiki demo-

kratycznej. Napisany został w jidysz. Ostrzegali, Ŝe republika taka będzie tworem burŜuazyjnym,

osiągniętym kosztem proletariatu, w której robotnicy będą w dalszym ciągu eksploatowani. Jako

przykład takiej działalności burŜuazji, podają Wielką Rewolucję Francuską. Dlatego ponownie

nawołują do walki, zarówno politycznej jak i ekonomicznej, przy uŜyciu terroru.

Pod koniec roku 1905 grupie warszawskiej udało się utworzyć filię w Łodzi i rozpocząć agitację

wśród robotników Ŝydowskich. Świadczą o tym manifesty wydawane w Łodzi: pierwszy

02.02.1906 roku, drugi w połowie 1906 roku. Pisane były w jidysz i powielają hasła głoszone w

odezwach warszawskich. Wspominają takŜe o anarchistach zamordowanych przez władze car-

skie.

W grudniu 1905 roku działalność grupy "Internacjonał" została zahamowana przez masowe

aresztowania. Dotknęły one takŜe inne organizacje anarchistyczne działające w Warszawie: "Prole-

tariat". 02 (15).01.1906 roku powzięto decyzję o rozstrzelaniu 13 członków "Internacjonału". Zostali

skazani baz wyroku sądowego. Egzekucje odbyły się 03 (16) i 04 (17). W rezultacie rozstrzelano 11

osób. Dwóm kobietom zamieniono karę śmierci na katorgę. Po egzekucji ciała wrzucono do Wisły.

“Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do 1914 roku”, zebrał i opracował H. Rappaport, Warszawa

1981, s. 14. D. Grinberg twierdzi,

Ŝe

zamachu tego nie dokonali anarchiści z “Internacjonału”, ale była

dziełem grupy, tzw. “bezmotywników” – op. cit. S. 13

W czasie przesłuchań nikt z nich nie wyrzekł się zasad anarchokomunizmu.

Interesujący wydaje się meldunek z 04 (17).01.1906 roku o zachowaniu się skazańców. Spośród

5 skazanych dwóch: Karol Skurza i Szmul Furcajg płakało i błagało o litość. Pozostała trójka

zachowywała się spokojnie, a Izzak Szpiro przed strzałem krzyknął: "Niech Ŝyje anarchia". Ludzie

ci mieli od 16 do 18 lat. 17 (30).01.1906 roku wykonano kolejną egzekucję na 5 członkach "Interna-

cjonału". OskarŜeni zostali o akty terroru, propagandę antypaństwową i grabieŜe. Egzekucję

wykonano bez wyroku sądu w Cytadeli warszawskiej. Rozstrzelani zostali: Froim Grauman,

Moszek Pugacz, Simcha Mendzelewski, Kopel Igałson i Israel Blumenfeld. Po tych akcjach policji

znaczna część działaczy udała się za granicę m.in. Rafał Barańczuk (Saszka ParyŜskij). Działalność

anarchistów w Warszawie ustała.

Natomiast władze carskie uznały, Ŝe problem anarchizmu na terenie Królestwa jest tak powaŜ-

ny iŜ naleŜy powołać specjalny organ, który zajmie się tymi sprawami. Tak więc 18 (31).01.1906

roku utworzona zostaje Specjalna Komisja do Spraw Anarchokomunistów. Kilka dni później, po

skardze polskich prawników, wydano zakaz wykonywania wyroków śmierci bez orzeczenia sądu.

Rozporządzenie to przekazano do Warszawy

Wydarzenia ze stycznia 1906 roku odbiły się szerokim echem w społeczeństwie polskim. Z

jednej strony organ PPS-u "Robotnik" z 03.02.1906 roku uznał śmierć młodych anarchistów za

niepotrzebne ofiary, nie przynoszące sprawie polskiej Ŝadnych korzyści. Potępiono równieŜ

metody walki anarchistów. Z jednej strony, jeden z głównych propagatorów idei anarchistycznych

na ziemiach polskich, Józef Zieliński w swym odczycie wygłoszonym w ParyŜu 18.03.1906 roku

ostro skrytykował metody stosowane przez władze carskie wobec anarchistów: "...rząd katuje,

wiesza, rozstrzeliwuje gorzej niŜ psów anarchistów, bez śledztwa i sądów..." oraz pisma "Słowo" i

"Nowa Reforma" za identyfikowanie anarchistów z przestępcami.

W marcu 1906 roku przybył do Warszawy niemiecki anarchista Johann Golcman, znany jako

August Waterloo lub Sen-Goj. Został on wydelegowany przez Kongres Anarchistyczny, w celu

odbudowy ruchu w Warszawie i Łodzi. Plonem jego akcji stało się reaktywowanie "Internacjona-

łu", przy okazji powstały takŜe inne grupy "Zmowa Robotnicza" i "Czerwona Chorągiewka".

OdŜyła takŜe filia "Internacjonału" w Łodzi, rozszerzając swą działalność na Piotrków. Pojawił się

równieŜ organ anarchokomunistów drukowany w Londynie "Głos rewolucji". Artykuły w nim

zamieszczone nawoływały do walki z burŜuazją oraz z socjaldemokracją oszukującą proletariat

wizjami reform. Począwszy od strajków akcje anarchistów mają przekształcać się w powstanie

prowadzone przy uŜyciu terroru. Zrekonstruowana grupa warszawska dała o sobie znać w poło-

wie 1906 roku odezwą przeciw "kombinatorom" podszywającym się pod anarchistów. Ostro

wystąpili przeciwko bandytom uŜywającym nazwy ich organizacji do własnych celów. Zatrzyma-

no kilka osób, które podając się za anarchistów próbowali wyłudzić pieniądze. Działacze grupy

całkowicie się od nich odcinają. Wystąpiono takŜe przeciwko PPS-owi, gdyŜ jej bojówki zwalczają

robotników grabiących sklepy burŜuazji. Jeśli akcje socjalistów będą się powtarzały to anarchiści

odpowiedzą bombą na kaŜdy strzał do robotnika. Nawołują jednak do jedności proletariatu w

walce z kapitalizmem. W tym miejscu naleŜy zwrócić uwagę na rolę prowokacji policyjnych. Jeśli

anarchiści nie wykazywali odpowiedniej gorliwości, pomagała sobie policja przy pomocy prowo-

katorów. Wydaje się, Ŝe szczególnie liczny był ich udział w napadach rabunkowych. Trudno

dzisiaj powiedzieć jaka ich część była dziełem współpracowników policji. Akcje te miały na celu

zohydzenie ruchu anarchistycznego i w duŜej mierze cel swój osiągnęły.

W połowie 1906 roku anarchiści rozpoczęli działalność bojową w Warszawie. Jedną z pierw-

szych akcji "Internacjonału" było zabicie pomocnika posterunkowego, Konstantynowa 27.04

(10.05). Czynu tego dokonał Szyja Mirel. Następną akcję grupa przeprowadziła w marcu 1907 na

ul. Grzybowskiej. Bomba była przeznaczona dla dyrektora gimnazjum rzemieślniczego. JednakŜe

w miejscu akcji pojawili się bandyci, pod wodzą Muszkata. Mimo nalegań nie zamierzali opuścić

tego miejsca, potem przestępcy zaczęli strzelać. Bojowcy ukryli się w domu gminy Ŝydowskiej,

gdzie jeden z nich upuścił bombę, która na szczęście nie eksplodowała. Jego towarzysz podniósł ją

i cisnął w bandytów. Ładunek wybuchając ranił 3 z nich oraz kilku niewinnych przechodniów. W

walce zginął Gerszel Zilbergold. W zaistniałej sytuacji grupa wydała odezwę w jidysz wyjaśniają-

Przeciwko wykonywaniu kary

śmierci

bez wyroku sądowego protestował m.in. adwokat S. Patek – H.

Rappaport “Anarchizm i anarchiści na ziemiach polskich do roku 1914”, “Z pola walki” 1981, nr 3-4, s. 195

11. Frankowski - Działalność Grupy Internacjonał.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: