Symptomy zdolności dzieci młodszych (w wieku przedszkolnym) to:
§ łatwość zapamiętywania i uczenia się rzeczy nowych,
§ natychmiastowe rozumienie poleceń i zadań,
§ zadawanie dużej ilości pytań,
§ zainteresowanie światem, bystrość obserwacji, spostrzegawczość,
§ wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością,
§ umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas na tym, co je interesuje,
§ wymyślanie nowych zabaw, opowiadań, zdarzeń realnych i abstrakcyjnych,
§ oryginalne pomysły, bogata wyobraźnia,
§ wyrażanie myśli i emocji w różnej formie (werbalnej, muzycznej i plastycznej).
W wieku szkolnym obserwuje się u dzieci zdolnych między innymi:
§ wysoką sprawność językową, dobrą pamięć,
§ umiejętności wnioskowania,
§ szybkie tempo procesów myślowych,
§ zainteresowanie prowadzeniem obserwacji,
§ wysoką zdolność koncentracji uwagi,
§ oryginalność zadawanych pytań i wysuwanych sugestii,
§ zainteresowania czytelnicze,
§ umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów.
Oprócz wymienionych cech pozytywnych, czasami obserwujemy również u uczniów zdolnych cechy negatywne:
§ brak emocjonalnego zrównoważenia,
§ wyższy stopień neurotyzmu,
§ łatwość popadania w konflikty z otoczeniem, rywalizacja
§ agresywność, skłonność do dominacji, egoizm,
§ nadmierna próżność i pewność siebie,
§ skłonność do izolacji, skrytość, brak identyfikacji z grupą,
§ brak nawyków systematycznej pracy.
1. POJĘCIE I CECHY CHARAKTERU UCZNIA ZDOLNEGO
Szkoła współczesna (nie tylko polska) nastawiona jest na kształcenie powszechne, pracuje z uczniem przeciętnym, boryka się ze słabym i nie widzi uczniów zdolnych. Ci ostatni znudzeni nie rozwijają się na miarę swych możliwości, nie czynią odpowiednich postępów, zniechęcają się, nie lubią szkoły, czasem sprawiają problemy wychowawcze. Dlatego też należy większą uwagę niż dotychczas skupić na uczniach zdolnych.
Liczni pedagodzy i psycholodzy łączą zdolności ogólne ucznia z inteligencją. E. Gondzik charakteryzował ucznia zdolnego w sposób następujący: "Uczeń zdolny (...) wyróżnia się wysokim poziomem sprawności intelektualnej, specjalnymi zdolnościami i łatwością uczenia się, a także możliwościami osiągnięć twórczych, szerokimi zainteresowaniami (...) samodzielnością, twórczą wyobraźnią".
Cechy charakteru ucznia zdolnego:
- wysoki poziom zdolności ogólnych, czyli zdolność do rozumowania abstrakcyjnego, łatwość uczenia się, inicjatywa i oryginalność w pracy intelektualnej,
- wysoki poziom zdolności specjalnych (uzdolnień),
- wysokie osiągnięcia w nauce,
- dyspozycje lub osiągnięcia twórcze,
- silne i szerokie zainteresowania,
- silna motywacja do zajmowania się ucznia dziedziną działalności,
- zdolność do wytężonej pracy, łatwość skupienia się nad danym problemem, duże zróżnicowanie emocjonalne, szybki styl pracy,
- cechy osobowości i wytrwałość w dążeniach, samodzielność, poczucie własnej wartości, skłonność do dominacji.
*Pomocne w prawidłowym rozpoznawaniu i wyławianiu uczniów odpowiadających tym kryteriom jest baczne obserwowanie takich cech jak:
§ sprawność językowa (rozumienie szerokiego zakresu słów, łatwe dysponowanie potrzebnymi słowami oraz giętkość i umiejętność dobitnego wyrażania myśli),
§ zdolność skojarzeniowa, umiejętność ogarniania wielu idei i wiązania większej ilości faktów,
§ wyjątkowy zasób energii umysłowej i fizycznej, a nawet poczucie humoru.
Zdolne dzieci zadają mnóstwo pytań, mają bogatą wyobraźnię, szybko się uczą. Są pełne ciekawości świata, potrafią długo skupiać uwagę na pasjonujących zajęciach, mają szerokie zainteresowania, potrafią samodzielnie myśleć. Te cechy osobowości powinny im umożliwiać bardzo dobre funkcjonowanie w roli ucznia oraz uzyskanie wsparcia nauczycieli. Często tak się jednak nie dzieje. Bardzo wiele tych dzieci uczy się poniżej swoich możliwości i rzadko ma szansę na rozwinięcie swych zdolności.
się oryginalnością i twórczym podejściem do zagadnień i problemów
Próba określenia pojęcia „uczeń zdolny”
o posiada wysoki poziom zdolności ogólnych (I.I. = powyżej120), zdolności specjalnych i uzdolnień
o posiada wysokie osiągnięcia w nauce bądź możliwości takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach działalności wartościowanej społecznie;
o posiada silne i wielostronne zainteresowania, silną motywację do rozwijania zainteresowań;
o posiada określone postawy wobec szkoły, nauczycieli, treści nauczania;
o posiada cechy osobowości oraz właściwości temperamentalne sprzyjające uczeniu się (szybki styl uczenia się, duża siła procesów nerwowych, ruchliwość procesów nerwowych);
o posiada pewne cechy charakterologiczne i emotywne;
o przewyższa swoich rówieśników uzdolnieniami innymi niż tylko fizyczne;
o szybciej niż rówieśnicy rozwija się umysłowo;
· posiada inicjatywę i oryginalność w pracy intelektualnej.
3. Uczeń zdolny – dziecko inteligentne
Definicji „uczeń zdolny” jest wiele. W większości z nich zgromadzono następującą charakterystykę:
- Wysoki poziom zdolności ogólnych = inteligencji (IQ 120 i więcej);
- Wysoki poziom zdolności specjalnych = uzdolnień
- Wysokie osiągnięcia lub możliwości takich osiągnięć w nauce bądź innych dziedzinach działalności wartościowej społecznie
- Osiągnięcia oryginalne i twórcze lub możliwości takich osiągnięć.
Każda z tych cech wyróżnia uczniów zdolnych, ale poszczególni uczniowie nie muszą mieć wszystkich wymienianych cech. Ponadto uczniów tych charakteryzują inne cechy, które pozostają w określonych związkach ze zdolnościami i warunkują zarówno ujawnianie się i rozwój zdolności, jak i osiągnięć. Do cech tych należą:
- Silne i stosunkowo wielostronne zainteresowania,
- Silna motywacja do zajmowania się wybranymi dziedzinami działalności,
- Określenie postawy wobec szkoły, nauczycieli, treści kształcenia (np. duży krytycyzm w stosunku do treści nauczania lub metod nauczania),
właściwości temperamentu sprzyjające uczeniu się – tzw. szybki styl uczenia się, duża siła procesów nerwowych i ruchliwości tych procesów (czyli skłonności introwertyczne),
- Cechy osobowości, głównie cechy charakterologiczne, ale też emotywne (stosunkowo łatwo znoszą niepewność i konflikty), są wytrwali w swych dążeniach, samodzielni, mają poczucie własnej wartości, przejawiają skłonności do dominacji, niekiedy są agresywni, wyróżniają się też zwiększoną wrażliwością, dużym poczuciem sprawiedliwości społecznej, wytrwałością),
Niektóre z tych cech powodują, że uczniowie zdolni nie zawsze dobrze funkcjonują w grupach rówieśniczych. Zdarza się, że są oni wyobcowani, odizolowani od grupy kolegów – nie znajdują wśród nich partnerów o podobnym poziomie intelektualnym. Często obserwuje się chętne przebywanie tych uczniów z dorosłymi. Stan ten sprawia, że wielu uczniów zdolnych niezbyt dobrze czuje się w szkołach, w których nie indywidualizuje się kształcenia i w których panuje zbyt autokratyczny styl nauczania.
Biorąc pod uwagę efekty kształcenia i osiągnięć uzyskiwanych przez uczniów zdolnych, dokonano próby charakterystyki uczniów zdolnych (J. Rejkowski), J. Streleu, Z. Włodarski, K. Czarnecki). Uczniowie ci:
- Uczą się szybciej i łatwiej niż pozostali,
- Opanowują znacznie szerszy zakres materiału,
- Pojmują treści o stosunkowo najwyższym poziomie trudności, przejawiają skłonności do strukturyzacji materiału, dostrzegają związki, prawo, prawidłowości itp.
- Wyróżniają się oryginalnością i twórczym podejściem do zagadnień i problemów.
Wszystkie te przejawy zdolności są dostrzegalne przez nauczyciela. Możliwe jest też dostosowanie procesu nauczania (tempa zakresu i stopnia trudności) do procesu uczenia się.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY UZDOLNIONYCH DZIECI:
- wczesna umiejętność formułowania pełnych zdań i prowadzenia rozmowy
z osobą dorosłą,
- łatwość skupiania się przez dłuższy czas nad danym problemem,
- zdolność przywódcze, umiejętność współpracy,
- pewność siebie i wysoka samoocena,
- rozumowanie logiczne, abstrakcyjne,
- wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania zależności między jej
elementami,
- szeroki zakres wiedzy ogólnej,
- duża ciekawość, szerokie zainteresowanie, zamiłowanie do zadawania pytań,
- duża zdolność obserwacji,
- szeroki zakres słownictwa. Swobodne posługiwanie się językiem ojczystym,
- bogata wyobraźnia,
- umiejętność wczesnego czytania i pisania,
- wykazywanie zdolności np.: matematycznych, literackich, plastycznych,
muzycznych,
- niegrzeczne zachowanie zwłaszcza w chwilach znudzenia,
- niechęć do porażek, a czasem nieumiejętność zaakceptowania własnego braku
racji.
Należy pamiętać, że nawet bardzo zdolne dziecko jest przede wszystkim dzieckiem i potrzebuje dużo czasu, aby rozwinąć się jako osoba. Dzieci muszą doskonalić się nie tylko intelektualnie, ale także społecznie i emocjonalnie. Trzeba im również pozwolić popełniać błędy – nauka na własnych błędach jest kluczowym elementem procesu edukacyjnego.
Dziewięciomiesięczny maluch koncentruje się na jednej zabawce, trzylatek czyta, a pięciolatek rozwiązuje zadania matematyczne – czy to są już genialne dzieci? Psychologowie przypominają, że im wcześniej talent zostanie rozpoznany, tym większe prawdopodobieństwo, że dziecko będzie go pomyślnie rozwijać.
Na etapie przedszkolnym znaczne niekiedy osiągnięcia nie zawsze są zapowiedzią sukcesów w przyszłości. Warto im się bacznie przyglądać, bardziej w kontekście rozwoju dziecka niż formułowania wysokich oczekiwań. Symptomy tych zdolności możliwe są do zaobserwowania podczas typowych zajęć w przedszkolu. Najbardziej wartościowym poznawczo narzędziem pozwalającym na diagnozowanie zdolności jest obserwacja uczestnicząca nauczyciela przedszkola. Jego role trudno przecenić, gdyż nierzadko jest pierwszą osobą spoza rodziny, która ma możliwość zaobserwowania dziecka na tle rówieśników. Rodzice mają tendencję do zawyżania ocen wobec swoich dzieci. Opinie przedszkolnym są pierwszymi obiektywnymi próbami określenia dzieci na tle rówieśników.
1. Pojęcie ucznia zdolnego.
Zdolny uczeń, według W. Okonia, to uczeń osiągający lepsze wyniki od swoich rówieśników, w przypadku gdy zachowane są jednakowe dla wszystkich warunki pracy, lub uzyskujący te same co inni wyniki przy mniejszym wysiłku. Zawdzięcza to on wyższemu niż u innych rozwojowi zdolności takich jak: myślenie, zdolność obserwacji, wyobraźnia, pamięć, uwaga, sprawności manualne i ruchowe. Rozwój zdolności zależy od wrodzonych właściwości systemu nerwowego, od wpływu kształcenia i wychowania, m.in. od rozwoju pozytywnej motywacji, zainteresowań i postaw, oraz od własnej aktywności jednostki. Uczniów zdolnych możemy wyodrębnić na podstawie wyróżniających się i wybitnych osiągnięć w nauce lub za pomocą testów inteligencji. Uczeń zdolny jest to więc także uczeń o wysokim lub wybitnym ilorazie inteligencji.
Aby określić ucznia zdolnego należy zwrócić uwagę na takie właściwości jak:
1. “1. zdolność do efektywnego uczenia się rzeczy nowych i wybitne, wyróżniające się wyniki w jakiejś dziedzinie,
2. oryginalność w myśleniu i działaniu,
3. przejawianie wysokiego poziomu myślenia analitycznego i produktywnego,
4. łatwość rozumienia i przyswajania symboli abstrakcyjnych i stosunków symbolicznych oraz posługiwania się symbolami we własnych działaniach,
5. zainteresowania poznawcze, zdolność do koncentracji uwagi, zwłaszcza na treściach abstrakcyjnych, wrażliwość na problemy i wytrwałość w ich rozwiązywaniu,
6. przeżywanie satysfakcji z rozwiązywania problemów i pokonywania trudności intelektualnych.”
Wybitne zdolności intelektualne pojawiają się często w postaci niezwykle wysokiego poziomu rozwoju umysłowego i nasilonej aktywności intelektualnej. Wysoka inteligencja zaznacza się w pewnych dziedzinach, takich jak np.: matematyka, języki obce itp. Mówiąc o uczniach zdolnych wskazujemy też kierunek dla ich zdolności tj. dziedzinę, w jakiej się one przejawiają.
Tak więc o uczniu zdolnym mówimy w odniesieni do jednostek przejawiających wysoki poziom zdolności ogólnych tzw. Wszechstronnie uzdolnionych lub posiadających jakąś zdolność specjalną w sferze działalności umysłowej tzw. Uzdolnionych kierunkowo.
2. Sylwetka ucznia zdolnego.
Dzieci zdolne, w porównaniu do ich przeciętnie zdolnych rówieśników, cechują się głębszymi i rozleglejszymi dążeniami poznawczymi i większą oryginalnością myślenia. Szczególnie silne potrzeby poznawcze związane są z występowaniem zainteresowań bardziej pogłębionych. Może być to przyczyną nadmiernej koncentracji na jednej formie aktywności, co wiąże się często z konkretnym przedmiotem nauczania, a w rezultacie może powodować odwracanie się od innych zajęć i spraw typowych dla dzieci w tym wieku.
Inne cechy charakteryzujące dzieci zdolne to: wyższy poziom wiary we własne siły i zaufanie do samych siebie, silne dążenie do osiągnięć, zwłaszcza na polu intelektualnym, a także większe poczucie humoru. Charakteryzują się one większą aktywnością ogólną, pewnością siebie, zdolnością do pokonywania trudności. Uczeń zdolny jest ciekawy, pragnie eksperymentować. Obszar jego zainteresowań często różni się od zainteresowań przeciętnie uzdolnionych rówieśników.
Inną cechą często obserwowaną u uczniów wybitnie uzdolnionych jest brak tolerancji dla odmienności poglądów i postaw innych osób w sferze wartości. Często prezentując w klasie swoje intelektualne możliwości naraża się kolegom. Zdarza się więc, iż ukrywa swoje możliwości, aby nie stracić popularności i sympatii innych uczniów. Ze względu na wysoki poziom inteligencji i zdolności twórczych, a także przerastające przeciętny poziom pracowitość, pasję do nauki i pracy umysłowej może on być mniej sprawny fizycznie niż rówieśnicy.
Dzieci zdolne lubią organizować sytuacje i ludzi w struktury według określonego i zdefiniowanego porządku. Posiadają bogate słownictwo i dość duży zasób informacji. Myślą krytycznie i w myśleniu bywają niezależne. Charakteryzują się dużą podzielnością uwagi, są często wrażliwe i pragną być zaakceptowane przez innych. Dzieci zdolne chętnie podporządkowują się dyscyplinie, o ile nie krępuje ona ich aktywności poznawczej. W wieku dorastania koncentrują się zwykle na jakiejś wybranej dziedzinie i jej poświęcają więcej uwagi i wysiłku.
Niektóre cechy ucznia zdolnego mogą w pewnych sytuacjach sprzyjać aktywnemu i satysfakcjonującemu funkcjonowaniu społecznemu, w innych zaś mogą być przyczyną sytuacji odwrotnej. Dlatego ważna jest opieka nad uczniem zdolnym. Nie wolno pozostawić jednostek zdolnych własnemu losowi, gdyż wiąże się to nie tylko ze stratą dla nich, ale i dla zbiorowości. Należy więc dostrzegać i respektować ich potrzeby wynikające ze szczególnych możliwości intelektualnych i emocjonalnych, a także stworzyć dobra atmosferę i warunki sprzyjające harmonijnemu rozwojowi uczniów zdolnych.
majkacool