III. Rewitalizacja środowiska
1. Wyjaśnij pojęcia: środowisko, teren (po)przemysłowy, rekultywacja, zagospodarowanie, rewitalizacja.
ŚRODOWISKO – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami (POŚ).
TEREN (PO)PRZEMYSŁOWY – teren przemysłowy – tereny zajęte pod budynki i urządzenia służące do produkcji przemysłowej, a także ujęcia wody, czynne hałdy, wysypiska, magazyny, stacje transformatorowe, oczyszczanie ścieków itp. Teren poprzemysłowy - zdegradowane, nie użytkowane lub nie w pełni wykorzystane tereny przeznaczone pierwotnie pod działalność gospodarczą, która została zakończona. Innymi słowy jest to teren, na którym odbywała się produkcja przemysłowa. Definicja szersza dodaje obszar usług dla przemysłu, a najszersza włącza obszar oddziaływania przemysłu w związku z tym wyróżnia trzy typy terenów poprzemysłowych:
· Typ I – teren, który był przeznaczony na proces produkcyjny.
· Typ II – tereny funkcji towarzyszących przemysłowi np. ośrodki administracyjne i badawcze, biura projektów, ujęcia wody i inne.
· Typ III – obejmuje tereny oddziaływania przemysłu np. zanieczyszczenie
REKULTYWACJA – nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg (Uogril).
ZAGOSPODAROWANIE – rozumie się przez to rolnicze, leśne lub inne użytkowanie gruntów zrekultywowanych (Uogrill). Polega na wykonaniu docelowych zabiegów zapewniających odpowiednie wykorzystanie zrekultywowanych gruntów.
REWITALIZACJA – obejmuje proces rekultywacji i proces ponownego zagospodarowania terenu (w tym oczyszczenie, przebudowę, modernizację istniejącego pokrycia terenu), które przywrócą stan umożliwiający pełnienie przez ten teren funkcji użytkowych Polega na łączeniu w jednym procesie działań o charakterze technicznym, środowiskowym i społecznym, a ich rezultatem ma być przywrócenie ładu przestrzennego, poprawa stanu środowiska, ożywienie gospodarcze oraz poprawa jakości życia lokalnej społeczności. Istotnym jest również podejmowanie działań w celu ochrony wybranych elementów dziedzictwa przemysłowego, jak również ochrony walorów przyrodniczych będących efektem naturalnej sukcesji.
2. Wymień przyczyny i skutki przekształcenia środowiska.
Przyczyny przekształcenia środowiska możemy podzielić na naturalne i antropogeniczne (wywołane działalnością człowieka).
Naturalne:
· Pożary
· Powodzie
· Wichury
· Wybuchy wulkanów
Antropogeniczne
· Działalność górnicza – wydobywanie surowców w górnictwie odkrywkowym i podziemnym, odwadnianie kopalń
· Urbanizacja – rozwój i rozrost miast, budowanie nowych dróg, osiedli, budynków użyteczności publicznej itp.
· Przemysł – budowa i rozbudowa zakładów przemysłowych, tworzenie stref przemysłowych, budowa dróg dojazdowych
· Rolnictwo – stosowanie środków ochrony roślin i nawozów
· Przyrost ludności – i związany z tym wzrost zapotrzebowania na produkty, energię, wodę, zwiększenie produkcji ścieków i odpadów.
Skutki przekształcania środowiska możemy podzielić ze względu na rodzaj oraz czas trwania.
Podział skutków przekształcania środowiska ze względu na rodzaj:
· Przekształcenia geomechaniczne - zmiany struktury górotworu oraz ukształtowania powierzchni terenu, powstawanie pustek poeksploatacyjnych, zwałowisk nadkładu.
· Przekształcenia hydrogeologiczne - zmiany położenia i dynamiki wód podziemnych (powstawanie leja depresji) oraz ich zanieczyszczenie związkami szkodliwymi,
· Przekształcenia hydrologiczne - zmiany położenia i przepływu wód powierzchniowych, zanieczyszczenie tych wód związkami szkodliwymi w wyniku np. zrzutów wód i ścieków
· Przekształcenia powietrza - zanieczyszczenie pyłami i gazami pochodzącymi m.in. z przemysłu i górnictwa
· Przekształcenia gruntów i gleb - zmiana ich składu mechanicznego i chemicznego oraz zmiana stosunków wodnych. Zajmowanie gruntów pod zabudowę.
· Przekształcenia szaty roślinnej - są konsekwencją przekształceń gleb, a także mogą wynikać bezpośrednio z przekształceń powietrza. Przekształcenia te powstają także na skutek zajmowania coraz to nowych obszarów pod zabudowę.
· Ubytek zasobów surowców – na skutek ich eksploatacji
· Hałas – związany z działalnością przemysłową ale także i postępującą urbanizacją
· Zmiany w krajobrazie – wynikające ze zmiany morfologii terenu oraz urbanizacji i rozwoju przemysłu.
Podział skutków przekształcania środowiska ze względu czas trwania:
· Trwałe i nieodwracalne np.:
o Ubytek zasobów kopaliny ze złoża na skutek eksploatacji.
o Większość przekształceń morfologii terenu
o Przekształcenie krajobrazu i ekosystemów.
· Długotrwałe:
o Zmiany geochemiczne w wodach i glebie.
o Niszczenie szaty roślinnej
o Zmiana sposobu wykorzystywania terenu.
· Przekształcenia okresowe (przemijające):
o Hałas.
o Drgania sejsmiczne powstające podczas urabiania metodami strzałowymi.
o Zapylenie powietrza.
3. Podaj strukturę i rodzaje terenów wymagających rewitalizacji.
Struktura i rodzaje terenów wymagających rewitalizacji:
· Tereny poprzemysłowe w tym tereny pogórnicze (tereny, na których zlokalizowane były obiekty kopalni, wyrobiska poeksploatacyjne ze zwałowiskami nadkładu i odpadów górniczych, obiekty infrastruktury technicznej, otoczenie terenu przemysłowego kopalni narażone na bezpośrednie lub pośrednie wpływy działalności górniczej).
· Tereny powojskowe (poligony, infrastruktura).
· Tereny miejskie (przestrzenie publiczne, osiedla mieszkaniowe, tereny poprzemysłowe).
· Tereny wiejskie (układy ruralistyczne, tereny rolnicze, tereny poprzemysłowe).
Tereny, które wymagają naprawy, określa się w zależności od stopnia ich degradacji:
· Terenami zdegradowanymi - grunty, których rolnicza lub leśna wartość użytkowa zmalała, w szczególności w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej.
· Terenami zdewastowanymi - grunty, które utraciły całkowicie wartość użytkową w wyniku pogorszenia się warunków przyrodniczych albo wskutek zmian środowiska oraz działalności przemysłowej, a także wadliwej działalności rolniczej.
· Terenami zanieczyszczonymi - teren, na którym występują przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń substancji chemicznych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie standardów jakości ziemi.
W zależności od przyczyny degradacji wyróżnia się trzy rodzaje terenów przekształconych w wyniku działalności człowieka:
· Teren poprzemysłowy to obszar zdegradowany, nieużytkowany lub nie w pełni wykorzystany, pierwotnie przeznaczony pod działalność gospodarczą. Innymi słowy jest to teren, na którym odbywała się produkcja przemysłowa. Definicja szersza dodaje obszar usług dla przemysłu, a najszersza włącza obszar oddziaływania przemysłu w związku z tym wyróżnia trzy typy terenów poprzemysłowych:
o Typ I – teren, który był przeznaczony na proces produkcyjny.
o Typ II – tereny funkcji towarzyszących przemysłowi np. ośrodki administracyjne i badawcze, biura projektów, ujęcia wody i inne.
o Typ III – obejmuje tereny oddziaływania przemysłu np. zanieczyszczenie
· Tereny poeksploatacyjne to jeden z rodzajów terenów poprzemysłowych, powstały w wyniku eksploatacji kopalin metodą odkrywkową, podziemną lub otworową. Charakterystycznymi pozostałościami po procesie eksploatacji są wyrobiska odkrywkowe i podziemne, obniżenia terenu, zwałowiska nadkładu, odpadów górniczych i przeróbczych oraz obiekty infrastruktury kopalń. Obszary poeksploatacyjne tworzyć mogą rejony poeksploatacyjne czyli skoncentrowanie na niewielkim obszarze wielu obiektów dawnych kopalń, zakładów przeróbki kopalin i ewentualnie ich przetwarzania wraz ze zwałowiskami, osadnikami oraz obiektami infrastruktury technicznej i budowlanej.
· Brownfield – zanieczyszczony teren lub jego część posiadający potencjał do jego zagospodarowania. Termin ten stosowany jest również dla określenia terenów zabudowanych, dla których poszukuje się nowych funkcji, a także dla określenia terenów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności wykraczającej poza działalność przemysłową czy górniczą.
4. Wymień podstawy prawne rewitalizacji.
Przepisy prawa w zakresie rewitalizacji są rozproszone. Na obowiązujące prawodawstwo, stanowiące podstawę dla działalności związanej z rekultywacją i zagospodarowaniem, składa się szereg ustaw oraz aktów wykonawczych, a w przypadku rewitalizacji realizowanej przy wsparciu funduszy Unii Europejskiej również programów operacyjnych. Nieco inne akty prawne będą dotyczyć czynnych zakładów górniczych, terenów pogórniczych pozostawionych bez rekultywacji oraz terenów po zakładach górniczych zlikwidowanych w wyniku restrukturyzacji:
Akty prawne odnoszące się do rekultywacji:
· Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
· Ustawa Prawo ochrony środowiska.
· Ustawa Prawo geologiczne i górnicze.
· Ustawa o ochronie przyrody
· Ustawa Prawo wodne
· Ustawa o odpadach wydobywczych.
· Ustawa o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
· Rozporządzenie MŚ w sprawie planów ruchu zakładów górniczych.
· Rozporządzenie MŚ w sprawie szczegółowych wymagań dot. projektów zagospodarowania złóż.
· Rozporządzenie MŚ w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi.
· Rozporządzenie MŚ w sprawie kryteriów wystąpienia szkody w środowisku.
· Rozporządzenie MŚ w sprawie rodzajów działań naprawczych oraz warunków i sposobu ich prowadzenia.
Akty prawne odnoszące się do zagospodarowania
· Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.
· ...
luk_grabow