[Pokaż]
Wesprzyj Wikipedię, społeczny projekt non-profit. — Wesprzyj nas
Biblia, Pismo Święte (z greckiego biblion – zwój papirusu, księga) – zbiór ksiąg uznawanych przez Żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament. Biblia hebrajska – Tanach obejmuje księgi Starego Testamentu. Muzułmani uważają, iż część Biblii (np. Psalmy, Księgi Mojzeszowe) powstała w wyniku boskiego objawienia, ale jej treść została zmieniona (zafałszowana).
Na przestrzeni dziejów kanon ksiąg wchodzących w skład Biblii zmieniał się w obrębie każdej z wielkich religii monoteistycznych. Dotyczy to w szczególności chrześcijaństwa, w którego łonie bardzo długo trwały dysputy na temat kanonu, zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu. Pierwsze zatwierdzenie kanonu chrześcijańskiego nastąpiło w 397 roku na Synodzie Kartagińskim, który ostatecznie odrzucił część ksiąg krążących jako listy i ewangelie, zwane obecnie apokryfami lub pseudoepigrafami. Kanon Biblii w wersji katolickiej został potwierdzony na soborze trydenckim w 1546 roku. Protestancki kanon Nowego Testamentu jest identyczny z katolickim, natomiast Starego – z hebrajskim (Tanach). Księgi starotestamentalne, które nie wchodzą w skład kanonu hebrajskiego (a więc uznawane są przez żydów i protestantów za apokryfy), a zaliczają się do katolickiego, katolicy i prawosławni nazywają księgami deuterokanonicznymi.
Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:
· 39 ksiąg – kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi)
· 46 ksiąg – kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)
· 49 ksiąg – kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu – prawosławni uznają wszystkie księgi które pojawiły się w Biblii greckiej - Septuagincie).
Księgi Starego Testamentu powstawały według różnych współczesnych badaczy w okresie od XII do II wieku p.n.e. Krytyka tradycjonalistyczna uważa jednak, że powstawały one wcześniej, począwszy od XIII a nawet XV wieku. Księgi prorockie – jak się sądzi – powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe. Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim.
Księgi Starego Testamentu chrześcijanie dzielą na:
· księgi historyczne
· księgi profetyczne
· księgi dydaktyczne
Według innego podziału, mającego korzenie w judaizmie są to: Pięcioksiąg Mojżeszowy, Prorocy i Pisma.
Dla judaizmu najważniejsza jest najstarsza część Biblii – Pięcioksiąg Mojżeszowy, który opisuje powstanie świata, losy Żydów od Abrahama aż do powrotu z Egiptu do Palestyny, oraz – co dla żydów jest najważniejsze – podstawowe zasady judaizmu, od sposobu sprawowania kultu i obchodzenia świąt, po szczegółowe zasady odżywiania się i ubioru. Na Pięcioksiąg składają się: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa.
Dla judaizmu i islamu święte są także wszystkie pozostałe księgi Starego Testamentu. Są to oprócz Tory: Księgi proroków – w nich zawarte są wszystkie kolejne proroctwa, czyli zgodnie z tradycją treści, które prorocy na zlecenie Boga przekazywali wiernym. Często znajdują się tam również opisy dziejów poszczególnych proroków, księgi hagiograficzne – dzielą się one na księgi poetyckie, będące zbiorami pieśni, przysłów, kazań i poematów, które uznano za święte, oraz księgi o charakterze historyczno- legendarnym opisujące dzieje osób, które były dla żydów ważne ze względów religijnych, ale nie zostały uznane za proroków.
Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 52 – 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich. Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu jako pism świętych, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg.
Księga Rodzaju [Rdz], Pierwsza Księga Mojżeszowa [1 Mojż] (hebr. Bereszit (od pierwszych słów Na początku), gr. Genesis) - pierwsza księga Biblii, należąca do Starego Testamentu, zaliczana do Pięcioksięgu (Tory).
Autorstwo Księgi Rodzaju tradycja żydowska i chrześcijańska przypisywała Mojżeszowi. Według tradycyjnej teorii przyjmującej autorstwo Mojżesza, księga została napisana w XIII-XII wieku p.n.e.
Księga Rodzaju jest księgą historyczną, to znaczy opisuje wydarzenia w sposób chronologiczny, ze związkami przyczynowo-skutkowymi. Według większości współczesnych biblistów nie relacjonują one dokładnie faktów, a jedynie zawierają echa pewnych faktów historycznych i doświadczeń dziejowych narodu żydowskiego. Niektóre opowiadania (np. historia potopu, wieży Babel) mają tworzywo wspólne z kulturalnym dorobkiem starożytnego Wschodu, zostały jednak opracowane teologicznie.
Grecka nazwa księgi (genesis) wiąże się ze słowem "geneza", czyli "początek", staropolski rodzaj (czyli narodziny). Księga składa się z 50 rozdziałów i dzieli na dwie części.
Pierwsza część (rozdziały 1-11) opisuje historię pierwotną, odpowiada m.in. na pytania o początek ludzkości i źródło grzechu. Jest kompilacją dwóch źródeł: jahwistycznego i kapłańskiego, które wykorzystują częściowo materiały mitologiczne. Bóg stwarza świat (zob. Stworzenie świata według Biblii oraz pierwszych ludzi, Adama i Ewę). Pierwotny stan szczęścia w ogrodzie Edenu, upadek (grzech pierworodny) i wygnanie ludzi z raju. Zabójstwo Abla przez Kaina. Zepsucie ludzkości i potop - Noe. Budowa wieży Babel.
Druga część (rozdziały 12-50) poświęcona historii patriarchów: od Abrahama do Józefa i ponawianego przymierza z Bogiem.
· Historia Abrahama i Izaaka: Powołanie Abrama przez Boga; Abram w Egipcie; Błogosławieństwo króla Melchizedeka; Obietnica licznego potomstwa; Narodziny Izmaela, pierworodnego syna Abrama; Przymierze z Bogiem, obrzezanie, zmiana imienia na Abraham; Zniszczenie Sodomy i Gomory; Narodziny Izaaka i oddalenie Izmaela; Ofiarowanie Izaaka Bogu w kraju Moria; Śmierć i pogrzeb Sary, żony Abrahama; Małżeństwo Izaaka z Rebeką;
· Historia Jakuba: Narodziny Ezawa i Jakuba; Jakub oszustwem zdobywa pierworództwo i błogosławieństwo ojca; Jakub w Charanie, praca dla stryja Labana i małżeństwo z jego córkami - Rachelą i Leą; Walka Jakuba z aniołem; Pojednanie Jakuba z Ezawem; Dwunastu synów Jakuba;
· Historia Józefa: Bracia sprzedają Józefa kupcom izmaelickim; Józef niewolnikiem Potifara; Józef w więzieniu; Objaśnienie snu faraona i powierzenie urzędu zarządcy Egiptu; Pierwsza wizyta braci w Egipcie; Józef ucztuje z braćmi i poddaje ich próbie; Pojednanie i osiedlenie się domu Jakuba w Egipcie; Charakterystyka rządów Józefa w Egipcie; Błogosławieństwo Jakuba dla swoich synów, śmierć Jakuba i Józefa.
Księga Wyjścia [Wj], Druga Księga Mojżeszowa [2 Mojż] - to druga księga Pisma Świętego.
Księga Wyjścia należy do Pięcioksięgu i tym samym do Starego Testamentu. Jest bardziej spójna i przejrzysta niż poprzedzająca ją Księga Rodzaju. Choć większości wydarzeń nie da się poprzeć innymi źródłami historycznymi, pobyt Izraelitów w Egipcie jest niezaprzeczalny.
Według tradycji autorem Księgi Wyjścia jest Mojżesz; współcześnie uważa się, że fragmenty Księgi powstawały w różnych epokach historycznych. Prawdopodobnie najważniejszą część Księgi Wyjścia stanowi rozdział 20, w którym Jahwe nadaje swojemu ludowi prawo - Dekalog, czyli 10 przykazań.
Księga Hioba [Hi], Księga Joba [Job] – dydaktyczny poemat stanowiący jedną z ksiąg Biblii hebrajskiej.
Księga zawiera 42 rozdziały pisane oryginalną formą języka hebrajskiego, różnie datowaną. Tradycja przypisuje autorstwo Mojżeszowi. Treścią tej księgi jest opis cierpienia sprawiedliwego Hioba i jego dyskusji z przyjaciółmi, do której włącza się sam Bóg. W istocie autor porusza dwie ważne kwestie: Dlaczego niewinni cierpią? Dlaczego Bóg pozwala, by na ziemi istniało zło?
Księga Hioba to księga dydaktyczna, inaczej mądrościowa. Powstała ona w V-III w. p.n.e. po zburzeniu Jerozolimy i po okresie niewoli babilońskiej. Hioba można uważać za prefigurację Chrystusa. Prefiguracja to zjawisko, zdarzenie, fakt, osoba zawierająca cechy czegoś, co nastąpiło później i będące jednocześnie pewnego rodzaju zapowiedzią tego. Hiob był wiernym i sprawiedliwym czcicielem Boga. Chociaż został skazany na ciężką próbę (utracił majątek, dzieci i zachorował na trąd) nie stracił wiary w Bożą sprawiedliwość. Jest on symbolem cierpienia niezawinionego. Przyjaciele Hioba przy spotykających go nieszczęściach radzili mu, aby uznał swoją winę, gdyż sądzili, że tragedie które go dotknęły są karą za grzechy. Hiob jednak był przekonany o swojej prawości i bronił jej odważnie. Hiob wierzył w istnienie Sprawiedliwego. Dyskutował z nim, pytał dlaczego te dramaty spotkały właśnie jego, lamentował nad sensem swojego życia, ale pozostał wierny Bogu. Jest on przykładem archetypu człowieka ciężko doświadczonego przez los. 3 mowy Sofara, Elifaza i Bildada, przemowa ELIHU i Boga…
Księga Psalmów [Ps], Psałterz, Psałterz Dawidowy (gr. Psallo - śpiewać) - wchodzący w skład Biblii zbiór 150 utworów poetyckich w języku hebrajskim.
Psalmy są zróżnicowane pod względem gatunkowym: można wyróżnić lamentacje, hymny pochwalne i dziękczynne, psalmy (przeznaczone do wykonywania przy akompaniamencie instrumentu strunowego zimmer) "królewskie", dydaktyczne, mądrościowe, prorockie i inne. Psalmy są wybitnym pomnikiem literatury starożytnego Izraela, lecz przede wszystkim stanowią dokument pobożności żydowskiej czasów starożytnych. Chrześcijanie upatrują w wielu psalmach proroctw dotyczących życia i mesjańskiego posłannictwa Jezusa Chrystusa. Psalmy stały się wzorem dla chrześcijańskiej poezji religijnej, były też tłumaczone przez wybitnych poetów.
Zebranie psalmów (i autorstwo wielu z nich) tradycja żydowska i chrześcijańska przypisywała królowi Dawidowi. Część psalmów zawiera w pierwszym wierszu imiona różnych osób. Są one poprzedzone przyimkiem le (np. le Dawid), który interpretowano tradycyjnie jako lamed auctoris - oznaczający autora. O dawnej tradycji świadczy przekład Wulgaty, w którym imiona znalazły się w dopełniaczu (np. "Dawidowy"), mimo że Septuaginta stosowała w tym miejscu celownik.
Najwięcej, bo 73 psalmów ma w tytule imię Dawida. Przekłady starożytne różnią się w stosowaniu imion w tytułach. Septuaginta ma imię Dawida w 84 psalmach, Wulgata w 65. Zbiór psalmów Dawida otwierał Psałterz, dlatego stał się naturalnie w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej jedynym autorem wszystkich psalmów. Psalm 95 choć nie posiada tytułu oznaczającego autora, został zacytowany w liście do Hebrajczyków przy użyciu formuły mówiąc przez Dawida. Sobór Trydencki używał określenia Psałterz Dawidowy, które później przyjęło się w literaturze kat. Pozostałe psalmy przypisano Mojżeszowi (1), Salomonowi (2), Asafowi (13), synom Koracha (2) oraz Hemanowi i Etanowi Ezrachitom.
Współczesna krytyka zwraca uwagę, że starożytna poezja hebrajska używały przyimka le w różnych znaczeniach i psalmy "Dawida", można rozumieć jako psalmy "z cyklu Dawida" lub "mający związek z Dawidem". Współczesna krytyka katolicka stoi na stanowisku, że zbiór Dawidowy ma pewien związek z Dawidem, o którego talencie muzycznym i poetyckim wspominały liczne księgi historyczne Starego Testamentu.
Księga Koheleta [Koh], Księga Eklezjastesa [Ekl], Księga Kaznodziei Salomona [Kazn] - księga należąca do pism dydaktycznych Starego Testamentu. Kohelet - to nazwa urzędu osoby uprawnionej do przemawiania podczas zebrań. Autor podaje się za syna króla Dawida, a pewne informacje wskazują na osobę króla Salomona - co jednak stanowi prawdopodobnie fikcję literacką. Datowanie księgi nie jest pewne; tematyka i styl wskazują na III w. p.n.e. Księga zawiera świadectwo zainteresowań filozoficznych oraz eschatologicznych starożytnych Izraelitów.
Księga Koheleta zawiera rozważania nad sensem życia ludzkiego. Wynika z nich, że nic nie ma absolutnej wartości, nie jest trwałe, nie potrafi w pełni uszczęśliwiać. Ani bogactwa, ani władza, sława, nawet mądrość nie czynią człowieka pewnym i zadowolonym. Tę myśl wyrażają słowa: "vanitas vanitatum, et omnia vanitas" - "marność nad marnościami i wszystko marność". Przekonanie o tym, że wszystko jest marnością dotyczy zjawisk przyrody, zabiegów człowieka zmierzających do osiągnięcia bogactwa i sławy, używania przyjemności i mądrości. Kohelet mówi o zachłanności ludzi, marnotrawstwie, traceniu i omijaniu tego, co piękne, chęci korzystania z jak największych przyjemności.
Człowiek poddany jest prawom przemijania i zapomnienia. Powinniśmy czerpać z życia pełnymi garściami wszystko to, co sprawia nam radość – tak można odczytać treść zapisaną w księdze Koheleta. Autor podkreśla, że nie należy wyczekiwać jakiegokolwiek końca, a jedynie cieszyć się z tego, co mamy i to bez względu na wszystko. W życiu jest czas na radość i na smutek, i powinniśmy zachować odpowiedni dystans do życia. Należy utrzymywać umiar i rozsądek nie tylko w szczęściu, ale także przy niepowodzeniach. Podsumowując: powinniśmy żyć według prawa Bożego, gdyż Bóg nie przemija, jego mądrość jest wieczna, niezmienna. Wszystko, co posiadamy jest od Boga i On będzie sądził człowieka. Konkluzja Księgi Koheleta zawiera się w ostatnich wersach: "Boga się bój i przykazań jego przestrzegaj, bo cały w tym człowiek! Bóg bowiem każdy czyn wezwie przed sąd dotyczący wszystkiego, co ukryte: czy dobre było, czy złe" (Biblia Tysiąclecia).
Słowo marność (łac. vanitas). Motyw marności najbardziej widoczny jest w epoce średniowiecza i baroku (fascynacja śmiercią przejawiała się w sztuce i literaturze). W innych epokach pojawiały się również związane z przemijaniem świata przemyślenia na tle egzystencjalnym. W wersji hebrajskiej do czynienia mamy ze słowem hewel, którego najlepszym tłumaczeniem jest (przemijanie). Parafraza więc brzmiałaby przemijanie nad przemijaniem; wszystko przemija.
Pieśń nad pieśniami [PnP lub Pnp] , Pieśń Salomona – jedna z ksiąg dydaktycznych (mądrościowych) Starego Testamentu. Utwór o charakterze miłosnym, najczęściej interpretowany alegorycznie.
Nie istnieją żadne pewne informacje co do autorstwa księgi, gdyż przypisanie utworu Salomonowi w tytule i jeszcze kilku innych fragmentach jest prawdopodobnie zabiegiem literackim, popularnym wśród ksiąg biblijnych (Salomonowi przypisywano również Księgę Koheleta oraz Mądrości). W t...
Volakis