2014_2_Poradnictwo_w_konstruowaniu_zycia.pdf

(127 KB) Pobierz

Studia Poradoznawcze 2014

ISSN 2299-4971

Maria Eduarda Duarte

University of Lisbon

Poradnictwo w konstruowaniu życia.

Cele, procesy, instrumenty

Założeniem niniejszego artykułu jest przedstawienie refleksji nad poradnictwem

kariery. Autorka zakłada trzy główne cele. Pierwszym z nich jest próba wskazania

luki pomiędzy teorią poradnictwa kariery a rzeczywistością poradniczą. Drugim

jest omówienie niektórych teoretycznych rozważań, które są obecnie przedmiotem

debat skupionych wokół nowego paradygmatu konstruowania życia (life

designing)

i jego relacji z działaniami poradniczymi: omówienie poradnictwa jako procesu

nieustannych interakcji, który pomaga w rozwiązywaniu problemów, lokuje podej-

mowanie decyzji w obrębie usystematyzowanej i realistycznej ramy oraz umożliwia

połączenie potrzeb jednostki z wymaganiami kontekstu, w którym działa ona, roz-

wija się i żyje. Z tego powodu model konstruowania życia jest holistyczny i kon-

tekstowy oraz pełni rolę profilaktyczno-ochronną. Trzeci z celów to opis procesu

poradnictwa z punktu widzenia paradygmatu konstruowania życia (life

designing):

z teoretycznych rozważań wyłania się wykorzystywanie konkretnych metod i tech-

nik interwencji, wspierających rozwój wiedzy o sobie samym (self-knowledge),

sprzyjających, bądź opóźniających proces podejmowania decyzji. Zamiast wyni-

ków testów lub interpretacji profilów osobowościowych, to narracje i działania po-

dejmowane przez jednostki są centralnym punktem ogniskującym aspekty meto-

dyczne i metodologiczne. Istniejące techniki i narzędzia są „rekonfigurowane” przy

użyciu ich w podejściu charakterystycznym dla społecznego konstrukcjonizmu.

Ten sposób postrzegania poradnictwa kariery zilustrowany jest studium przypadku

omówionym po prezentacji zarysu metod zgodnych z paradygmatem „Poradnic-

two w konstruowaniu życia” (Life

Designing Counselling).

W konkluzjach podane

zostały niektóre z wyzwań, jakie stoją przed współczesnymi doradcami, zaintereso-

wanymi kwestiami omówionymi w artykule.

Słowa kluczowe:

poradnictwo kariery, przygotowanie zawodowe doradców

Wprowadzenie

Obserwacja realnych zmian, w tym zmian w „naturze” pracy i zatrudnienia, pro-

wadzi do wniosku, że i tradycyjne metody pracy poradnictwa kariery muszą

ulec modyfikacji, co w szczególności dotyczy sposobu prowadzenia wywiadów

Studia Poradoznawcze 2014

(rozumianych jako narzędzie psychologiczne) w trakcie procesu poradniczego.

Owe modyfikacje wskazują na istotne przeobrażenia w obszarze, w którym pracują

lub będą pracować doradcy kariery.

„Poradnictwo w konstruowaniu życia” (life

designing counselling)

– nowy para-

dygmat praktyki poradnictwa kariery – wymaga od radzącego się refleksji nad swo-

im „ja” i środowiskiem, otwartości na komunikaty zwrotne oraz swoistej zdolności

do wyobrażenia sobie możliwych „ja” (Savickas, Nota, Rossier, Dauwalder, Duarte,

Guichard, Soresi, Van Esbroeck; Van Vianen, 2009). Z tego powodu również i do-

radcy powinni zdobyć nowe kompetencje, co stanowi dla nich swoiste wyzwanie.

Charakter ciągłych zmian oraz wiążące się z tym wymagania stawiane działaniom

poradniczym (zwłaszcza wywiadom prowadzonym w trakcie procesu poradnicze-

go) powodują konieczność konstruowania relacji w oparciu o indywidualne nar-

racje i opowieści oraz współtworzenia dialogu, który umożliwia radzącym się eks-

presję emocji, ujawnienie swego życia, odkrycie przesłanek dla jego zmiany oraz

identyfikację najbardziej znaczących elementów „ja”.

W paradygmacie „Poradnictwo w konstruowaniu życia” cały proces pomo-

cowy oparty jest na współkonstruowaniu tożsamości i takim radzeniu, w którym

każda strona (doradca i osoba radząca się) oddziałuje i reaguje na drugą. Sukces

tego rodzaju relacji opiera się na właściwym przygotowaniu zawodowym doradcy.

Część wyzwań stojących przed doradcami zainteresowanymi tymi kwestiami zosta-

nie omówiona w studium przypadku, gdzie podkreślone zostaną również kluczowe

kompetencje doradcze (to, do czego doradca jest bądź powinien być zdolny).

Model interwencji w paradygmacie „Poradnictwo w konstruowaniu życia”

określają trzy główne założenia.

Pierwszym z nich jest swoiste podejście do narracyjności (Savickas M. L.,

Nota L., Rossier J., Dauwalder J.-P., Duarte M. E., Guichard J., Soresi S., Van Esbro-

eck R., 2009) i wsłuchiwanie się w opowieści radzącego się (podczas spotkania po-

radniczego) w poszukiwaniu ich znaczenia. Drugim założeniem jest takie szkolenie

doradców, w którym procesowi konstruowania życia przypisuje się aktywne i dy-

namiczne znaczenie (Duarte, 2009a). Trzecie zaś związane jest głównie z kwestiami

tożsamości: podkreśla wyzwanie, jakim jest poszukiwanie siebie samego, odkrywa-

nie, kim się jest, jakie oczekiwania stawiają inni, itd.

W konkluzji postaram się wskazać, jak myśli te łączą się ze sobą.

Identyfikowanie luki pomiędzy teorią poradnictwa kariery

a rzeczywistością poradniczą

Tradycyjne poradnictwo kariery wyrosło z epistemologii pozytywistycznej, jednak-

że tradycyjna koncepcja poradnictwa może dziś być zwodnicza, ponieważ opiera

się na dążeniu do modyfikacji postępowania radzącego się zgodnie z wcześniej

zdefiniowanym modelem. Widoczne jest to w próbach dopasowania wyników

I. Studia i rozprawy

obserwacji empirycznych do propozycji teoretycznych, przy czym mniej uwagi po-

święca się tu jasności pojęciowej. Jednakże obecnie stosowanie takiego podejścia

w działaniach poradniczych jest chybione i bezcelowe, gdyż w świecie „płynnej”

nowoczesności od jednostki wymaga się otwartości i elastyczności, by mogła ona

stawić czoło „sztucznej” technologii. Rozziew pomiędzy teorią a praktyką porad-

nictwa wciąż się utrzymuje, dlatego między innymi, że nadal stosowane są poprzed-

nio skonstruowane modele. Poradnictwo kariery, widziane jako proces obiektywny,

który musi być oceniany naukowymi metodami zbierania danych, nie przystaje już

do nowej rzeczywistości. Jak pisze Alicja Kargulowa (2012), „daje się zauważyć,

że w działaniach doradców nadal dominuje wcześniej wytworzona, a nie zawsze

zweryfikowana w refleksyjnym namyśle” wiedza (Kargulowa, 2012, s. 30).

Oczywiście, powszechnie uznaje się, że wiedza jest fundamentalna dla pozna-

nia rozwoju zarówno jednostek, jak i całych społeczeństw. Znany jest również fakt,

że wiedza upowszechniana jest dzięki technologii. Ale to kapitał intelektualny, któ-

ry kreuje wartości i w którym zakorzenione są zarówno zmiany strukturalne w go-

spodarce, jak i systemy komunikacji i wiedzy, przyczynia się do paradygmatycznej

zmiany w poradniczych koncepcjach i praktykach. Istotą tej zmiany jest odejście

od wąskiej analitycznej perspektywy logicznego pozytywizmu posługującego się

wynikami testów i przyjęcie stanowiska konstruktywistycznego, w którym dzia-

łania poradnictwa kariery postrzega się jako (krytyczny) proces indywidualnego

nadawania znaczeń.

Podążając za myślą Immanuela Kanta (1781/1996) oraz jego krytyką empiry-

zmu i racjonalizmu możemy wskazać na rozróżnienie, ale i pokrewieństwo, między

krytycyzmem a krytyką.

Krytycyzm

oznacza krytyczną analizę możliwości, źródeł,

wartości, praw i ograniczeń racjonalnej wiedzy. Jest to stanowisko filozoficzne,

zgodnie z którym zasada jest niezależna od osoby lub – przede wszystkim – od wra-

żenia zmysłowego i ograniczeń, które nakłada ono na wiedzę. Z drugiej strony,

krytyka

– która oryginalnie wywodzi się z łac.

critica,

zaczerpniętego z greckiego

wyrażenia

kritikê tékne,

czyli „sztuka sądzenia/rozstrzygania” – oznacza zdolność

do oddzielenia, oceny i decydowania. Jest aktem dobrowolnym należącym do sfery

postępowania jednostki, jest rozumowaniem, które określa, jak odróżnić prawdę

od fałszu. W skrócie – jest to akt umysłu wynikający z wątpliwości co do „prawdzi-

wości” danej sytuacji (Duarte, 2012).

Wracając do poradnictwa, możemy powiedzieć, że poradnictwo kariery wciąż

pozostaje pod wpływem tradycji empiryzmu i jest to jeden z powodów ciągłego roz-

dźwięku pomiędzy teorią a praktyką. Teorie i praktyki, które pojawiły się do końca

XX wieku i odpowiadały ówczesnym uwarunkowaniom, nie są adekwatne do no-

wej, zmiennej, rzeczywistości. Obecnie nie dąży się do wyznaczania paradygma-

tycznych norm, czy standardów: zamiast tego, wcześniejsze teorie poddaje się kry-

tycznemu oglądowi z uwzględnieniem kryteriów nowej rzeczywistości XXI wieku.

W „erze komunikacji satelitarnej (…) rola usieciowionego poradnictwa wy-

maga (…)

zbiorowego

wysiłku zarówno badaczy, jak i refleksyjnych praktyków”

Studia Poradoznawcze 2014

(Kargulowa, 2012, s. 31). Chciałabym podkreślić i wzmocnić to twierdzenie. W ta-

kim zbiorowym wysiłku badacze lub praktycy mogą porównywać, na przykład,

działania poradnicze osadzone w teoriach i technikach przewidywania wypracowa-

nych w czasach stabilności środowiska i zatrudnienia – np. teorię rozwojową Do-

nalda Supera (Super, 1990) oraz wyrastające z niej modele interwencji – z teoriami,

które umieszczają jednostkę w procesie ciągłych zmian, w społecznym, ekonomicz-

nym i kulturowym kontekście, a przy tym – w zgodzie z krytyczną perspektywą

– sprawdzić, które z nich mają większy potencjał tworzenia wartościowych modeli

poradnictwa we współczesnym społeczeństwie, charakteryzującym się niepewno-

ścią na rynku pracy. Psycholodzy rozwojowi chcą bowiem ustalić, jak wyposażyć

jednostkę w zbiór instrumentów, który ostatecznie pozwala jej antycypować decy-

zje. Natomiast w nowym podejściu konstruktywistycznym (Savickas, 2005) psy-

cholodzy koncentrują się na procesie konstruowania – lepiej współ-konstruowania

(co-construction) – jako źródle zmian tożsamości, wzmocnień zaradności i satys-

fakcji jednostki.

Jednocześnie – mówiąc krótko – badacze i praktycy, dostrzegając rozdźwięk

pomiędzy teoriami poradnictwa a rzeczywistością, zadają sobie pytanie, czy model

interwencji oparty na podejściu „Poradnictwo w konstruowaniu życia” jest w stanie

z powodzeniem ten rozdźwięk zlikwidować. W tym wypadku „powodzenie” zda-

je się zależeć od opanowania umiejętności wypracowania indywidualnej narracji

i ciągłej jej analizy. Oznacza ono również zdefiniowanie sensu tej narracji poprzez

analizę informacji, które są indywidualnie przetwarzane. Na powodzenie składa się

również nazwanie kontekstu i poszerzenie wiedzy o nim, a także zrozumienie indy-

widualnych motywacji i uważne spojrzenie na każdą jednostkę.

Działania poradnicze w „Poradnictwie w konstruowaniu życia”

„Poradnictwo w konstruowaniu życia” wychodzi z pięciu założeń dotyczących ludzi

i ich życia zawodowego: (1) możliwości osadzone są w kontekście, (2) procesy są dy-

namiczne, (3) rozwój jest nielinearny, (4) perspektywy są wielorakie, a (5) wzorce

są z gruntu osobiste (Savickas i in., 2009).

W „Poradnictwie w konstruowaniu życia” sam proces konstruowania i prowa-

dzenia relacji, ponieważ występują w niej wzajemne interakcje obu uczestniczących

w nim stron, jest współtworzeniem narracji. Powodzenie tego rodzaju relacji zależy

od poziomu specjalistycznego wyszkolenia doradcy. W porównaniu z tradycyjnym

podejściem poradniczym, najistotniejsza różnicą jest to, że w „Poradnictwie w kon-

struowaniu życia” uznaje się, iż jednostki konstruują swoje „ja” na podstawie po-

strzegania tego, jak inni na nie reagują. Owi

inni

nie są oddzieleni od radzących się

jednostek i nie są „poza nimi”. Dzięki temu jednostka wykorzystuje spostrzeżenia

i uwagi na temat swojego „ja”, by zbudować swoje rozumienie życia, w tym również

rozumienie życia zawodowego (Guichard, 2009).

I. Studia i rozprawy

W założeniach poradnictwa kariery, jakim jest „Poradnictwo w konstruowa-

niu życia”, podkreśla się, że poradnictwo jest procesem nieustannych interakcji.

Proces ten nierozerwalnie łączy się z emocjami i uczuciami uczestników i pomaga

jednostce w rozwiązaniu problemu. Sam proces podejmowania decyzji sytuuje ją

w usystematyzowanej i realistycznej ramie, która pozwala na połączenie potrzeb

jednostki z wymaganiami kontekstu, w którym działa ona, rozwija się i żyje (Du-

arte, 2011). Dlatego też „Poradnictwo w konstruowaniu życia” ma charakter ca-

łożyciowy, holistyczny i kontekstowy oraz pełni funkcję profilaktyczno-ochronną

(Savickas i in., 2009).

„Całożyciowość” oznacza, że poradnictwo nie tylko umożliwia ludziom jed-

norazowe zdobycie umiejętności radzenia sobie z konkretną zmianą w konkret-

nym momencie życia, ale pozwala ustalać, jakie umiejętności i wiedzę jednostka

powinna zdobywać, aby rozwijać się przez całe życie. Oznacza to, że w poradnic-

twie należy wziąć pod uwagę cały szereg dodatkowych kwestii, a w szczególności

to, jakimi metodami można owe umiejętności radzenia sobie osiągnąć, jacy spe-

cjaliści mogą wspierać jednostki, jaką rolę pełni w tym środowisko jednostki, oraz

jaki moment jest najbardziej odpowiedni na interwencję. „Holistyczne” podejście

zawiera w sobie założenie wspierania i pomagania jednostkom, których problemy

dotyczą wszelkich rodzajów „kombinacji” problemów zawodowych lub osobistych.

Jest to podejście do konstruowania życia jako całości, a nie podejście, które zakłada

działanie doradcy tylko w sytuacjach problemowych lub łączących się z koniecz-

nością podjęcia decyzji zawodowych. Nie traktuje również kariery jako czegoś,

co wiąże się wyłącznie z pracą.

Jako podejście „kontekstualne”, „Poradnictwo w konstruowaniu życia” szcze-

gólną wagę przywiązuje do środowiska i kontekstu życia jednostki. Wszystkie kon-

teksty i środowiska są ważne, zarówno te z przeszłości, jak i te teraźniejsze. Eks-

plorowanie wszystkich ról życiowych i wszystkich zapamiętanych wydarzeń jest

niezbędne w procesie samokonstruowania.

Niektóre studia przypadków potwierdzają przydatność i adekwatność przed-

stawianego modelu, potwierdzając możliwość wykorzystywania go w działaniach

poradniczych. Jest to bowiem model wyjaśniający, interpretujący raczej niż eks-

ploracyjny czy opisowy. Pozwala on zrozumieć, wewnętrzną zmienność jednostki

i uchwycić ważność zmiennych kontekstowych, a w szczególności uwzględnić spo-

łeczno-kulturowe konteksty, które mogą sprzyjać definiowaniu roli doradcy. Ważną

pracę na tym polu wykonali już Anna Bilon i Józef Kargul (2012) analizując rolę,

jaką odgrywa kontekst w zrozumieniu wypowiedzi słownych.

Program badań związanych z działaniami poradniczymi w paradygmacie „kon-

struowanie życia” kluczową rolę przypisuje badaniom „oddolnym”. Wychodzi się

z założenia, że warunki i okoliczności, w których „konstruowanie życia” umożliwia

redefinicję tożsamości zawodowej osoby radzącej się (uznanej za nierozerwalnie

związaną z procesami społecznymi typowymi dla danej kultury) najpełniej uchwy-

cić można poprzez nagromadzenie studiów przypadków. Analiza poszczególnych

Plik z chomika:

kacha1982

Inne pliki z tego folderu:

Gruszczyński Leszek - Kwestionariusze w socjologii.pdf (47121 KB)
Rynek pracy w pl.pdf (11223 KB)
Kvale, Prowadzenie wywiadów.pdf (10283 KB)
od-aktora-do-autora.pdf (5500 KB)
Modele aktywizacji osób bezrobotnych.pdf (5814 KB)

2014_2_Poradnictwo_w_konstruowaniu_zycia.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: