2_Wspolczesne_tendencje_w_badaniach_poradnictwa_kariery.pdf

(334 KB) Pobierz
Studia Poradoznawcze 2013
ISSN 2299-4971
Anna Bilon
Dolnośląska Szkoła Wyższa
Współczesne tendencje
w badaniach poradnictwa kariery
Celem artykułu jest analiza aktualnych trendów i  tendencji w  badaniach i  teo‑
riach poradnictwa kariery. Autorka dokonuje swoistego podsumowania dotych‑
czasowych badań i  tendencji w  obszarze poradnictwa kariery, a  także przedsta‑
wia, jak poradnictwo to może być analizowane w perspektywie teorii strukturacji
Anthony Giddensa.
Słowa kluczowe:
poradnictwo kariery, teorie, badania, teoria strukturacji
Wprowadzenie
Jak zauważa wielu badaczy w Polsce (Kargulowa, 2007; Siarkiewicz, 2010; Szumi‑
graj, 2011; Wojtasik, 2011) i na świecie (Watts, Dartois, Plant, 1987; Sultana, 2009;
McLeod, 2003; Savickas, 2001), wraz z  rozwojem instytucjonalnych form porad‑
nictwa kariery wzrastało zainteresowanie tą  praktyką społeczną badaczy, repre‑
zentujących różne dyscypliny naukowe. John McLeod i badacze polscy od dawna
twierdzą, że poradnictwo kariery, jako przedmiot analiz i badań, wymaga podejścia
interdyscyplinarnego, ponieważ interpretacja tej aktywności ludzkiej wymaga ko‑
rzystania z takich obszarów wiedzy, jak ekonomia, psychologia, psychiatria, filozo‑
fia, religioznawstwo, wiedza o sztuce, ekologia, teologia, antropologia itd. (McLeod,
2003, s. 13‑14) Wynika to m.in. z faktu, że poradnictwo to osadzone jest w wielu
kontekstach społecznych.
Mimo postulowanej interdyscyplinarności można zauważyć, że  wiele prowa‑
dzonych badań jest mocno skupionych na  kwestiach podejmowanych w  obrębie
poszczególnych dyscyplin naukowych, takich jak:
◆ psychologia (psychologia pracy, psychologia zawodu, psychologia organi‑
zacji itd. Terminologia różni się w zależności od danego kraju; w literatu‑
rze anglojęzycznej znaleźć można zarówno
career psychology
1
,
vocational
psychology
(Walsh, Savickas, Hartung, 2013),
occupational psychology
2
,
jak
1
2
Zob.: http://www.thecareerpsychologist.com/ (data dostępu: 14. 04. 2012).
Zob. czasopismo wydawane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne: „Journal of Occu‑
pational Health Psychology”.
I. Studia i rozprawy
43
◆
◆
◆
◆
◆
i counselling
psychology
3
itd.). W jej obrębie podejmowane są zarówno kwe‑
stie rozwoju zawodowego i tożsamości zawodowej człowieka, jak i kwestie
metod i technik wsparcia ludzi w rozwoju kariery. To z tej dyscypliny zro‑
dził się niemalże cały dyskurs poradnictwa kariery (Wojtasik, 2011);
socjologia (w tym także socjologia poradnictwa i psychoterapii, zapropono‑
wana przez Petera Moralla, 2008). W zależności od kraju teorie socjologicz‑
ne wykorzystywane są w analizach społecznej funkcji poradnictwa (Lindh,
Dahlin, 2000), a w polskim poradoznawstwie są coraz częściej aplikowane
do analiz poradnictwa rozumianego jako proces i działanie społeczne (Kar‑
gulowa, 2007; Szumigraj, 2011);
pedagogika, w  której analizuje się poradnictwo zarówno w  obrębie syste‑
mów kształcenia, jak i  w  całożyciowym uczeniu się człowieka (Piorunek,
2004);
HRM (Human
Resource Management),
gdzie podejmuje się np. kwestie re‑
orientacji zawodowej i zwolnień grupowych (ang.
outplacement),
zarządza‑
nia kadrami i poradnictwa dla określonych grup zawodowych (Burzyńska,
2010);
coraz częściej również andragogika, w której obrębie podejmuje się kwestie
uczenia się w miejscu pracy i znaczenia pracy w całożyciowym uczeniu się
człowieka oraz, jak podkreśla A. Kargulowa, dąży się do budowania porad‑
nictwa andragogicznego (Kargulowa, 2006);
poradoznawstwo, czyli polską teorię poradnictwa. Na język angielski nazwa
poradoznawstwo jest tłumaczona jako
counsellogy.
Jak udało mi się ustalić,
pierwotnie ten angielski termin został zaproponowany wiele lat temu przez
Thomasa Wilsona i Aarona B. Stillsa (Wilson, Stills, 1981) jednak nie został
powszechnie zaakceptowany w środowisku badaczy. Współcześnie pojawił
się również w  Korei Południowej, gdzie, podobnie, jak w  Polsce, oznacza
naukę o  poradnictwie (Kim, 2011). W  tej subdyscyplinie, jak się wydaje,
dokonuje się najszerszych i  najbardziej teoretycznych analiz poradnictwa
(Bilon, 2010).
Tony Watts, Jean Guichard, Peter Plant i María Luisa Rodríguez, badając po‑
radnictwo kariery we Wspólnocie Europejskiej w  latach 90. XX wieku, zwrócili
uwagę na fakt, że doradcy kariery kształtują swoją tożsamość zawodową w oparciu
o dyscyplinę/subdyscyplinę, w której obrębie odbyło się ich przygotowanie zawo‑
dowe (Watts, Guichard, Plant, Rodríguez, 1994). Nie jest rzeczą nową, że podobną
prawidłowość można zauważyć wśród badaczy poradnictwa. Problematyka, me‑
todologia badań oraz ich interpretacja w dużej mierze kształtowane są przez dys‑
cyplinę, w  której obrębie prowadzi się analizy poradnictwa. Inną, dość oczywistą
3
Zob. czasopismo wydawane przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne: „Journal of
Counseling Psychology”.
44
Studia Poradoznawcze 2013
prawidłowością jest różnicowanie się badań w  obrębie poszczególnych krajów/
rejonów geograficznych. Najogólniej jednak można stwierdzić, iż w poradnictwie
kariery (a właściwie poradoznawstwie) stosuje się zarówno badania generalizujące,
jak i badania diagnostyczne (rozróżnienie typów badań por. Nowak, 1985).
W dalszej części tekstu przejdę do wskazania współczesnych tendencji i kierun‑
ków w prowadzonych badaniach nad poradnictwem kariery oraz teoriach porad‑
nictwa kariery. Ze względu na złożoność tego zagadnienia zdecydowałam się wska‑
zać jedynie główną problematykę podejmowaną w  badaniach oraz dominujące
w nich podejścia teoretyczne i metodologiczne.
Badania nad poradnictwem i doradztwem
Jako aktywność wielopoziomowa i  wielopłaszczyznowa poradnictwo kariery jest
obszarem, który jest źródłem wielu formułowanych przez badaczy problemów
badawczych. By podjąć próbę systematyzacji poruszanej problematyki, warto
mieć na uwadze, iż termin „poradnictwo kariery” jest terminem dwuczłonowym.
W  uproszczonym ujęciu dynamiczny rozwój badań dotyczy więc zarówno samej
kariery, jak i  poradnictwa w  ogóle. Z  tego też powodu badania i  teorie dotyczą‑
ce poradnictwa kariery przebiegają, jak się wydaje, niejako „dwutorowo”. Z jednej
strony współcześni badacze korzystają z  osiągnieć badań poradnictwa psycholo‑
gicznego oraz psychoterapii, a z drugiej tworzą własne teorie i modele poradnictwa
kariery.
Można zauważyć, że badania skupione na karierze (życiu zawodowym) są pró‑
bami odpowiedzi na następujące pytania:
◆ czym jest współczesna kariera,
◆ jak rozwija się kariera współczesnego człowieka (w tym także: jakich tran‑
zycji doświadczają współcześni ludzie),
◆ jakie wzory karier mogą występować we współczesnym świecie,
◆ jakie konsekwencje dla życia zawodowego i  pozazawodowego człowieka
niosą za sobą współczesne zmiany społeczne, takie jak globalizacja, kryzys
gospodarczy, rozwój technologii, migracje, neoliberalna polityka itd. (Bań‑
ka, strona internetowa).
Prowadzone badania w  celu uzyskania odpowiedzi na  powyższe pytania za‑
liczyć można do  dwóch nurtów. Pierwszym z  nich jest
nurt klasyczny,
w  którym
badań dokonuje się niejako „w  obrębie” dominującego dotychczas paradygmatu,
przez który rozumiem nie tyle paradygmat w obrębie nauki, zaproponowany przez
Thomasa Kuhna (Kuhn, 1963), ile całokształt sposobów postrzegania rzeczywisto‑
ści społecznej, w  tym praktyki poradnictwa. W  obrębie nurtu klasycznego wciąż
prowadzi się badania, zakładając, że rozwój kariery jest procesem linearnym, oraz
stosuje się klasyczne teorie, takie jak wymienione przez Augustyna Bańkę teorie
I. Studia i rozprawy
45
psychodynamiczne, teorie humanistyczne, teorie cech i teorie poznawcze (Bańka,
2004). Przykładem takich badań jest wiele analiz procesu podejmowania decy‑
zji (ang.
career decision-making),
opartych na  założeniach teorii Donalda Supera,
a więc podkreślających również rolę planowania życia zawodowego oraz gotowości
do podejmowania decyzji zawodowych itd. (Hirschi, Läge, 2007).
Drugim nurtem jest
nurt krytyczny.
Najkrócej i najtrafniej prowadzone w tym
nurcie badania (i teorie) podsumował Mark L. Savickas (Savickas, 2003, s. 87‑96),
zwracając uwagę, że badania nad karierą są badaniami (i teoriami) „dopasowania”
jednostki do  środowiska (lub też, jak podkreślają np. badacze portugalscy: „ada‑
ptacji” lub „socjalizacji” człowieka do  współczesnych warunków społeczno‑eko‑
nomicznych; Santos, Ferreira, 1998), są badaniami rozwoju człowieka i badaniami
społecznego uczenia się (tamże). Jednocześnie – jak pisze autor – współcześni ba‑
dacze dokonują swoistej dekonstrukcji zarówno koncepcji kariery, jak i koncepcji
rozwoju zawodowego. Zamiast o  „karierze”, postmodernistyczni badacze mówią
raczej o „miejscu pracy w życiu człowieka” (tamże, s. 89). Zamiast o „rozwoju ka‑
riery”, mówią raczej o „kierowaniu swoją karierą” (ang.
management)
(tamże) lub
konstruowaniu kariery (Savickas, 2011). Zmianę w  karierach współczesnych lu‑
dzi Anthony Watts określił jako „wstrząs kariery” (ang.
career quake),
prowadzący
do  konieczności jej zredefiniowania. Według autora karierę definiować możemy
jako „całożyciową progresję (rozwój) jednostki w uczeniu się i pracy” (Watts, 2012).
Najpełniej koncepcja „konstruowania” własnej kariery znalazła odzwierciedle‑
nie w jednej z najważniejszych teorii ostatnich lat: teorii poradnictwa w projekto‑
waniu życia (ang.
life-design counselling).
W teorii tej kariera rozumiana jest jeszcze
szerzej. Zakłada się w  niej, że  współczesna kariera człowieka jest: kontekstualna
(a  dokładniej, możliwości rozwoju kariery zawsze są  kontekstualne), dynamiczna
(jest dynamicznym procesem), rozwija się nielinearnie, cechuje się wieloma per‑
spektywami i wypracowanym wzorcem osobowym (Savickas i in. 2009, s. 239).
Przytoczona przeze mnie, powyższa charakterystyka współczesnego ujmowa‑
nia kariery, jak się wydaje, w jakimś stopniu odzwierciedla osiągnięty przez badaczy
nurtu krytycznego konsensus dotyczący samej kariery. (Oczywiste jest, że współ‑
czesna kariera człowieka implikuje nowe jej wzory i  przebieg, zupełnie odmien‑
ne od  tych, które obserwować można było na  początku XX wieku). Przedstawia
również, jaką problematykę ostatnimi laty podejmują badacze poradnictwa kariery.
Jest ona przedmiotem badań m.in. wspomnianego już Marka Savickasa (Savickas,
2003), A.G. Wattsa (Watts, 2012), Barrie Hopson (Hopson, 2009) (i  wielu innych
badaczy zagranicznych), a w Polsce problematykę tę podejmuję badacze tacy, jak B.
Wojtasik (Wojtasik, 2003), A. Bańka (Bańka, 2005) Marcin Szumigraj (Szumigraj,
2003), Joanna Minta (Minta, 2012), Agnieszka Cybal‑Michalska (Cybal‑Michalska,
2013) i inni.
Ze względu na fakt, iż badania samego procesu poradnictwa niejako „zawiera‑
ją w sobie” badania procesu poradnictwa kariery (Kargulowa, 2007, s. 43), zdecy‑
dowałam się dalej nie odróżniać badań prowadzonych nad samym poradnictwem
46
Studia Poradoznawcze 2013
i  badań prowadzonych nad poradnictwem kariery. Znaczenie badań (i  teorii) sa‑
mego poradnictwa dla poradnictwa kariery potwierdzają również Wendy Patton
i  Mary McMahon, które wyraźnie podkreślają, że  poradnictwo kariery „wyrosło”
z teorii kariery i teorii poradnictwa (Patton, McMahon, 2006). Wspomnę jednak,
że badania i teorie poradnictwa (a ściślej różnych rodzajów poradnictwa) mają w li‑
teraturze światowej wyraźnie psychologiczny charakter i  w  głównej mierze u  ich
podstaw leży założenie, iż poradnictwo jest interakcją międzyosobową, w porado‑
znawstwie natomiast jest ono częściej postrzegane nie tylko jako międzyosobowa
relacja, ale także jako proces życia społecznego (Bilon, 2010).
Tworzenie własnych modeli/koncepcji poradnictwa kariery jest być może spo‑
wodowane, po pierwsze, gwałtownym rozwojem dyskursu dotyczącego poradnic‑
twa kariery, a  po  drugie może wynikać z  faktu, że  obecnie mocno podkreśla się
rozdział między poradnictwem a psychoterapią (McLeod, 2003). Innym powodem
jest fakt – jak pisze A. Bańka – że żadna z klasycznych teorii psychologicznych
nie
jest
(…)
wystarczającą podstawą do budowania praktyki doradczej z punktu widze-
nia zmienności współczesnych karier
(Bańka, 2004). Autor zwraca więc uwagę na to,
że  zmieniły się niemalże wszystkie społeczno‑kulturowe konteksty poradnictwa
kariery.
Współczesne badania dotyczące poradnictwa kariery można by określić jako
próby odpowiedzi na pytania:
◆ czym jest współczesne poradnictwo kariery (jakie są jego wyznaczniki i ce‑
chy charakterystyczne),
◆ jakie teorie są potrzebne we współczesnym poradnictwie kariery,
◆ jaką rolę pełni poradnictwo kariery we współczesnym świecie (lub: w jaki
sposób współczesne poradnictwo może odpowiedzieć na wyzwania współ‑
czesnej sytuacji społeczno‑ekonomicznej),
◆ jak powinien przebiegać proces poradnictwa (w tym także: jak proces ten
powinien zostać zorganizowany, zarówno na  poziomie interakcji między‑
osobowej, jak i poziomie systemów, by był dostępny dla każdej jednostki),
◆ jakie kompetencje powinien posiadać doradca,
◆ jakie metody są skuteczne w praktyce poradnictwa,
◆ kim jest współczesna osoba radząca się (badania biograficzne osób ko‑
rzystających z  poradnictwa kariery, w  tym badania dotyczące różnic
kulturowych).
Choć pytania te  nie wydają się nowe – ponieważ cały dyskurs dotyczący po‑
radnictwa kariery był w ten czy inny sposób próbą udzielenia na nie odpowiedzi
– współcześni badacze, jak np. autorzy koncepcji poradnictwa w  projektowaniu
życia, podkreślają, że 
obecnie istniejące podejścia są  niewystarczające. Po  pierwsze
dlatego, że są  one zakorzenione w założeniach stabilności cech osobistych jednostek
i stabilnych miejscach pracy. Po drugie, karierę traktują one jako stałą sekwencję eta-
pów. Koncepcje takie, jak tożsamość zawodowa, planowanie kariery, rozwój kariery

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin