KRYSTYNA CHWEDEŃCZUK pies czy wilk INSTYTUT WYDAWNICZY NASZA KSIĘGARNIA WARSZAWA 1987 Autorzy fotografii Joanna Gromadzka, Grażyna Lewińska, Barbara Zalewska Opracowanie graficzne Stanisław Szczuka Redaktor Maria Pietrzyk Redaktor techniczny Jolanta Czapska Korektor Monika Paszkowicz SPIS TRECI Wstęp 5 1 Ś O wilku mowa 7 2. Przodek psa 15 3. Trudne poczštki 19 4. Charaktery i charakterki 33 5. Koty, psy i wilki 41 6. Wilcze obyczaje 53 7. Wilczy apetyt 63 8. Zdolne, ale leniwe 69 9- Dzień jak co dzień 77 10. Pies czy wilk 81 . Epilog 85 I " Wstęp Ś.ŚŚŚ.: Tę ksišżkę chcę rozpoczšć od wyrazów wdzięcznoci. Moje badania nad wilkami byłyby niemożliwe bez życzliwoci i pomocy następujšcych osób dyrektora Warszawskiego Ogrodu Zoologicznego, dr. Macieja Rembiszewskiego, którego aprobata i wyrozumiałoć towarzyszyły mojej pracy, oraz moich koleżanek, Joanny Gromadzkiej, Krystyny Jakubów, Krystyny Jarzombkowskiej i Barbary Zalewskiej, które pomagały mi nieustannie w doglšdaniu i w obserwacjach nad wilkami, a także służyły radami i wsparciem moralnym. Im wszystkim wyrażam głębokš wdzięcznoć. Przez nasz dom przewinęło się wiele psów. Były psy ładne i doć paskudne, bardzo mšdre i niezbyt mšdre, przeważnie kundle. Sporód tych kilkunastu psów największš ilociš zachowań atawistycz-nych, pierwotnych wyróżniał się dalma-tyńczyk Pedro, jakby człowiek wycisnšł na jego charakterze i instynktach najmniejsze piętno. Każdy z nas uważa, że zna się wietnie na psach. Sš tacy, co mogš rozprawiać 0 nich godzinami. Ale dlatego, że wydajš się nam tak znane, nie zastanawiamy się głębiej nad ich zachowaniem. Przyjmujšc za oczywiste to, co oczywiste nie jest, nierzadko popełniamy błędy w interpretacji psich zachowań. Co do mnie, im dłużej przebywałam z psami, tym bardziej narzucało mi się przekonanie, iż rozumiem je coraz mniej, choć wiem o nich coraz więcej. Od kiedy za pojawił się Pedro, nurtowało mnie pytanie, które z jego zachowań stanowiš pozostałoć po wilczych przodkach, które za pojawiły się pod wpływem obcowania z człowiekiem. Postanowiłam spróbować choćby częciowo odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu człowiekowi, który przypuszczalnie przed tysišcleciem udomowił wilka czynišc z niego psa, udało się przekształcić nie tyle jego wyglšd, bo to oczywiste, ile cechy psychiczne, inteligencję. A więc czy wilk od małego chowany jak pies i jak pies traktowany, pozostanie wilkiem, czy też będzie psem w wilczej skórze? Moje marzenia, by prowadzić tego typu badania, ziciły się, gdy rozpoczęłam pracę w Warszawskim Ogrodzie Zoologicznym, a ksišżka ta będzie próbš częciowej" choćby odpowiedzi na pytanie, czy 1 na ile pies pozostał wilkiem. 1 vŤ,i8 'im. O wilku mowa Co staje nam przed oczami, gdy słyszymy słowo wilk"? W najlepszym razie wyobrażamy sobie zwierzę nieco podobne do owczarka niemieckiego, ale znacznie brzydsze i zdecydowanie mniej sympatyczne od psa. Przeważnie jednak słowo wilk" jest skšpane we krwi i wieje od niego grozš. Większoć ludzi słyszšc, że zajmuję się wilkami, serdecznie mi współczuje i niezmiennie przestrzega przed grożšcymi mi ciężkimi okaleczeniami i tragicznš mierciš, co jest rzekomo niechybnym następstwem tego rodzaju zajęcia. Z reguły odpowiadam im, że jest to jedna z najprzyjemniejszych i bezpieczniejszych prac, co nikogo nie przekonuje, a widok mojego nieokaleczonego ciała uchodzi za oznakę szczęcia graniczšcego z cudem. A szczerze mówišc, z czym ma się kojarzyć wilk nam, wychowanym na bajkach o Czerwonym Kapturku, trzech winkach i na niezliczonych przypowieciach i legendach, w których straszliwe watahy napadajš na bezbronnych ludzi i ich dobytek? Jednak nie wszędzie na wiecie wilk ma tak złš i zaszarga-nš opinię. W oczernianiu wilka celuje Europa, już bowiem w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza w Kanadzie jest on normalnym zwierzęciem łownym bšd chronionym, a koła jego miłoników szybko się powiększajš. Dzięki temu w Kanadzie istniejš grupy naukowców badajšcych ten gatunek i tam włanie powstajš najpełniejsze opracowania powięcone wilkowi. W kanadyjskich sklepach z pamištkami można nabyć jako maskotkę puchatego wilczka czy breloczki do kluczy ozdobione plastikowym odlewem wilczego tropu (oczywicie pomniejszonym); również w Kanadzie przyznawana jest Ciapek wród traw nagroda Currana za pracę naukowš lub działalnoć powięconš poznawaniu i ochronie tego gatunku. Nagroda Currana bierze swš nazwę od nazwiska człowieka, który w latach dwudziestych naszego stulecia wyznaczył studolarowš premię dla każdego, kto udowodniłby, że wilk napadł na człowieka. Ponieważ nagrody tej nie przyznano nikomu przez 25 lat, przeznaczono jš dla najlepszych prac, wystaw, ksišżek i filmów powięconych wilkom. Wilk jest dla ogółu ludzi istotš nader tajemniczš, choć w istocie jest jednym z lepiej poznanych zwierzšt nie udomowionych. Przedstawię więc na wstępie nieco wiadomoci o tym gatunku. Wilk wród ssaków lšdowych, poza człowiekiem, jest najszerzej rozprzestrzenionym zwierzęciem. Zamieszkuje bez mała całš półkulę północnš, od tropików do Arktyki. Należy do rodziny psowatych (Canidae) z rzędu drapieżnych \Camivora). Jak wszystkie psowate jest bardzo dobrze przystosowany do biegania (wilk może pokonać dziennie do 200 km). Gatunek Canis lupus dzieli się na wiele podgatunków (różni autorzy różnie podajš od 13 do 38). Najczęciej jednak przyjmuje się liczbę 32 podgatunków. Zwierzęta, o których będzie mowa w tej ksišżce, należš do podgatunków: Canis lupus lupus wilk europejski i Canis lupus occidentalis wilk amerykański. Pierwszy z nich zamieszkuje znacznš częć Europy (w tym Polskę) i Azji, drugi za rodkowozachodniš Kanadę. Wilki europejskie sš zwierzętami redniej wielkoci (60-65 cm w kłębie), o silnych długich łapach, mocnej głowie, niezbyt długim ogonie i maci najczęciej szarorudawej. Wilki amerykańskie sš wyższe, smuklejsze, o dłuższych łapach i ogonie, maci poczšwszy od mlecznej poprzez wszystkie odcienie rudoci i szaroci, skończywszy na osobnikach czarnych. Wilki sš największymi sporód dziko żyjšcych na kuli ziemskiej psowatych, ich ciężar dochodzi bowiem do 80 kg. Pojawiły się na Ziemi około 15 min lat temu i od około 1 -2 min lat występowały w postaci podobnej do współczenie nam żyjšcych. Wilki, obdarzone przez naturę wietnym węchem i słuchem oraz niezłym wzrokiem, żyjš przeważnie w mniejszych lub większych grupach. Sš to zwierzęta monogamiczne (jeden samiec i jedna samica tworzš parę małżeńskš"). Życie w grupie ułatwia polowanie na duże zwierzęta i jest pomocne, a nawet niezbędne w odchowywaniu młodych. 8 Jedynie 20% spotykanych na swobodzie wilków występowało jako pojedyncze sztuki. Najczęciej tworzš grupy liczšce do dwudziestu osobników, a rekordowš współczenie grupę zanotowano na Alasce, obserwujšc stado złożone z 36 zwierzšt. Przeciętnie jednak liczba wilków w grupie wynosi kilka do kilkunastu sztuk; wielkoć ta jest chyba optymalna do tego, by zwierzęta mogły skutecznie polować, a jednoczenie wszystkie pożywić się upolowanš zdobyczš. Ponadto w zbyt dużych grupach trudno utrzymać hierarchię między zwierzętami, a u wilków utrzymanie hierarchii jest niezwykle istotne. Wilki tworzš osobnš hierarchię wród samic i wród samców, natomiast z moich obserwacji wynika, iż najważniejszym zwierzęciem w grupie jest dominujšcy samiec. Skład wilczej grupy bywa różny. Często jest to dominujšca, dojrzała płciowo para z zeszłorocznym jeszcze niedojrzałym płciowo przychówkiem, wilk bowiem jest zdolny do rozrodu dopiero w wieku około 22 miesięcy. W grupie, w której jest kilka zwierzšt zdolnych do rozrodu, najczęciej do zapłodnienia dochodzi u dominujšcej samicy, ponieważ para stojšca na czele grupy nie dopuszcza innych zwierzšt do krycia dominujšca samica odgania pozostałe samice, a jej partner samce. Jeli jednak dojdzie do pokrycia samicy stojšcej niżej w hierarchii, domi-nantka może zniszczyć miot tamtej, co parokrotnie obserwowano w ogrodach zoologicznych. To działanie zmierzajšce do ograniczenia nadmiernej liczby potomstwa ma głęboki sens biologiczny chodzi o to, by nie dopucić do nadmiernego wzrostu liczby drapieżników, które nie mogłyby wyżywić się istniejšcymi zasobami pokarmowymi. Okres rui u samicy wilka (cieczka) występuje raz w roku, między styczniem a kwietniem, różnie u różnych podgatunków. Występuje bardzo regularnie, tak że można przewidzieć co do tygodnia, kiedy przyjdš na wiat młode. W Warszawskim Ogrodzie Zoologicznym wilki amerykańskie miały cieczkę pod koniec lutego, europejskie około połowy marca. Mniej więcej na trzy tygodnie przed porodem samica kopie głębokš norę. Po cišży trwajšcej około 63 dni rodzi od 3 do 9 szczeništ, najczęciej 5. Wilczęta, podobnie jak pieski, rodzš się lepe i głuche. Oczy otwierajš między 11 a 15 dniem życia. Szczenię poronięte jest gęstym ciemnym puchem i ma kłapciate uszka, które stajš około trzeciego tygodnia życia. Przez pierwszy miesišc ży- Gringo w letniej sierci cia szczenięta najczęciej nie opuszczajš nory, póniej robiš to na krótko, z czasem jednak okres przebywania poza norš z dnia na dzień się wydłuża. W pierwszym okresie życia wilczki żywiš się wyłšcznie mlekiem matki, póniej przechodzš na pokarm mięsny, który otrzymujš od dorosłych osobników. Dostarczycielem pokarmu jest na ogół które z rodziców lub jaki wilk towarzyszšcy parze rodzicielskiej, na przykład o rok starszy brat lub siostra. Głodne szczenię zbliża się do dorosłego zwierzęcia i obejmuje jego pysk swoim pyszczkiem oraz liże jego wargi. Takie zachowanie powoduje odruchy wymiotne u wilka, który zwraca przed szczenięciem pokarm 10 Półroczna Zołza w biegu z żołšdka. Starsze szczenięta bywajš doprowadzane do upolowanej zdobyczy, by już w pierwszej zimie życia czynnie uczestniczyć w polowan...
md_rapid