Klaus Mann - MEFISTO - KIK.rtf

Mann Klaus

MEFISTO

„Przebaczam aktorowi wszystkie błędy człowieka. Nie przebaczam człowiekowi żadnego błędu aktora.”

Goethe Wilhelm MeUter

PRELUDIUM

1936

—              W jednym z ośrodków przemysłowych Niemiec za­chodnich skazano podobno ponad ośmiuset robotników, wszystkich na długoletnie więzienie — i to w wyniku jednego tylko procesu.

—              Zgodnie z moimi informacjami robotników tych było nie więcej niż pięciuset; natomiast stu innych wcale nawet nie sądzono, tylko zgładzono potajemnie ze względu na ich przekonania.

—              Czy płace są naprawdę tak strasznie niskie?

—              Nędzne. W dodatku stale je obniżają, a ceny rosną.

—              Dekoracja gmachu Opery na dzisiejszy wieczór kosz­towała jakoby sześćdziesiąt tysięcy marek. Do tego do­chodzi jeszcze co najmniej czterdzieści tysięcy marek in­nych kosztów, nie licząc strat pośrednich, jakie poniósł skarb państwa, w związku bowiem z przygotowaniami do balu gmach Opery był przez pięć dni zamknięty.

—              Mała uroczystość urodzinowa.

—              Aż wstręt bierze, że trzeba brać udział w tej ko­medii.

Dwaj młodzi dyplomaci cudzoziemscy skłonili się z naj­uprzejmiejszym uśmiechem przed oficerem w galowym mundurze, który rzucił im nieufne spojrzenie zza mono- kla.

—              Cała generalicja się tu zebrała — podjęli rozmowę po chwili, kiedy już byli pewni, że galowy mundur odda­lił się dostatecznie.

—              Ale wszyscy są entuzjastami sprawy pokoju — Jfi dał złośliwie drugi.

—              Jak długo to jeszcze potrwa? — zapytał pierwszy z wesołym uśmiechem, kłaniając się maleńkiej i uroczej! damie z poselstwa japońskiego, która wkraczała na salę wsparta ramieniem olbrzymiego oficera marynarki.

—              Musimy być na wszystko przygotowani.

Urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych przyłą­czył się do dwóch młodych attachés poselstw cudzoziem­skich. Obaj zaczęli od razu chwalić wystawną i piękną dekorację sal.

—              Tak, pan prezes ministrów lubuje się w tych rze­czach — odrzekł z pewnym zakłopotaniem urzędnik Mini­sterstwa Spraw Zagranicznych.

—              Ale wszystko jest w najlepszym guście — zapewnili go obaj młodzi dyplomaci niemal równocześnie.

—              Oczywiście — potwierdził z przymusem przedstawi­ciel Wilhelmstrasse.

—              Tak wspaniałej imprezy towarzyskiej nie można so­bie wyobrazić nigdzie poza Berlinem — dodał jeden z cu­dzoziemców.

Urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych zawahał się sekundę, zanim zdecydował się na uprzejmy uśmiech.

Nastąpiła krótka przerwa w rozmowie. Trzej panowie rozglądali się dokoła i przysłuchiwali balowej wrzawie.

—              Imponujące — szepnął w końcu jeden z cudzoziem­ców, tym razem bez przymieszki sarkazmu, niemal za­lękniony, pod wrażeniem przytłaczającego przepychu, ja­ki go otaczał. Powietrze przesycone światłem i zapachem perfum mieniło się tak silnie, że raziło oczy. Mrużył je przed tym migotliwym blaskiem z szacunkiem, ale zara­zem nieufnie.

„Gdzie ja się właściwie znalazłem? — myślał ów mło­dzian rodem z jednego z państw skandynawskich. — Miejsce to jest niewątpliwie bardzo piękne i efektownie urządzone, ale równocześnie przejmuje grozą. Ci wystro­jeni ludzie okazują wesołość, która nie wzbudza zbyt wiel­kiego zaufania. Poruszają się jak marionetki, tak dziwnie

podrygują, tacy są sztywni. W źrenicach ich coś się czai, nie patrzy im dobrze z oczu, jest w nich równie dużo okrucieństwa jak lęku. U nas w kraju ludzie spoglądają inaczej, z większą życzliwością i swobodą. Śmieją się też inaczej, tam u nas na Północy. Tutaj w śmiechu brzmi za­razem szyderstwo i rozpacz; jest w nim coś bezczelnego, wyzywającego, a przy tym jakaś beznadziejność, przeraźli­wy smutek. Tak nie śmieje się nikt, kto się dobrze czuje we własnej skórze. Tak się nie śmieją mężczyźni i kobie­ty, którzy wiodą uczciwe, stateczne życie...”

Wielki bal z okazji czterdziestych trzecich urodzin pre­zesa Rady Ministrów odbywał się we wszystkich salach i pomieszczeniach gmachu Opery. Strojny tłum poruszał się po obszernych foyers, korytarzach i przedsionkach.

Korki szampana strzelały w lożach, których wyśdełane poręcze ozdobione były kosztownymi draperiami; tańczono na widowni, skąd usunięto rzędy krzeseł. Orkiestra umieszczona na uprzątniętej scenie była tak liczna, jak gdyby miała wykonać co najmniej symfonię Ryszarda Straussa. Grała jednakże w zuchwałym bezładzie na prze- | mian marsze wojskowe i utwory jazzowe. Wprawdzie jazz ze względu na swoją murzyńską nieprzystojność był na terenie Rzeszy zakazany, jednak wysoki dygnitarz nie i mógł się bez niego obejść w dniu swego święta.

Zgromadzili się tu wszyscy, kto tylko odgrywał jakąś rolę w kraju, nie brakowało nikogo, z wyjątkiem samego dyktatora (kazał się usprawiedliwić silnym bólem gardła i wyczerpaniem nerwowym), a także kilku wybitnych członków partii gminnego pochodzenia — tych nie zapro- [ szono.

Natomiast zauważono wśród obecnych kilku członków I rodziny cesarskiej, wielu książąt panujących i prawie całą I arystokrację, generalicję Wehrmachtu w komplecie, wielu I wpływowych przedstawicieli finansjery i ciężkiego prze­mysłu, różnych członków korpusu dyplomatycznego, prze- I ważnie reprezentujących mniejsze lub też bardzo odległe | kraje, kilku ministrów, kilku wybitnych aktorów — wy­raźna słabość jubilata do teatru była powszechnie zna-

I-              i ... ■■■

na — a nawet jednego literata o wyglądzie wielce dekora­cyjnym, cieszącego się ponadto osobistą przyjaźnią dykta­tora. Rozesłano ponad dwa tysiące zaproszeń, w tym około tysiąca honorowych kart wstępu, upoważniających do bez­płatnego uczestniczenia w zabawie. Odbiorcy pozostałych tysiąca zaproszeń musieli zapłacić po pięćdziesiąt marek od osoby: w ten sposób zwróci się część olbrzymich wy­datków. Reszta spadnie na tych podatników, którzy nie należą do najbliższego otoczenia premiera, a więc do elity nowego towarzystwa niemieckiego.

—              Czy to nie piękna uroczystość? — mówiła korpu­lentna małżonka jednego z fabrykantów broni z Nadrenii do żony południowoamerykańskiego dyplomaty. — Bawię się po prostu znakomicie! Jestem w świetnym humorze i pragnęłabym, żeby wszyscy ludzie w Niemczech i na ca­łym świecie cieszyli się równie świetnym humorem!

Żona południowoamerykańskiego dyplomaty, która mało rozumiała po niemiecku' i którą ta zabawa nudziła, uśmiechnęła się dość kwaśno.

Wesoła małżonka fabrykanta, zawiedziona takim bra­kiem entuzjazmu, postanowiła ruszyć w dalszą drogę.

—              Przepraszam drogą panią — powiedziała z dystynk­cją, zgarniając połyskujący tren. — Muszę przywitać moją starą przyjaciółkę z Kolonii, matkę naszego intendenta Teatru Państwowego, wie pani, wielkiego Hendrika Hof- i gena.

Tu Amerykanka otworzyła po raz pierwszy usta i za­pytała:

—              Who is Henrik Hopfgen?

Na co żona fabrykanta wykrzyknęła półgłosem:

—              Jak to?! Pani nie zna Hofgena? Hofgen, droga pani, nie Hopfgen! I Hendrik, nie Henrik — on przywiązu­je wielką wagę do tej literki.

To mówiąc pośpieszyła powitać dostojną matronę, która wsparta na ramieniu znanego literata i przyjaciela fiihre- ra z godnością kroczyła przez salę.

—              Kochana pani Bello! Nie widziałyśmy się od wieków! Jakże się pani miewa, najmilsza? Czy tęskni pani czasem

za naszą Kolonią? Chociaż zajmuje pani tutaj tak świetną pozycję! A jak się miewa panna Josy, to kochane dziecko? Ale przede wszystkim: co porabia Hendrik — pani sławny syn! Mój Boże, jakże on wysoko zaszedł! Przecież on pra­wie tyle znaczy co minister! Tak, tak, najdroższa pani Bel­lo, wszyscy w Kolonii tęsknimy za panią i jej czarującymi dziećmi! .

Prawdę powiedziawszy, żona milionera nie troszczyła się ani trochę o panią Bellę Höfgen wówczas, kiedy ta mieszkała jeszcze w Kolonii i zanim syn jej zrobił wielką karierę. Damy znały się tylko przelotnie i pani Bella ni­gdy nie bywała zapraszana do willi fabrykanta. Teraz wszakże wesoła i pełna humoru milionerka po prostu nie chciała wypuścić ze swej dłoni ręki tej kobiety, której syna zaliczono do najbliższych przyjaciół prezesa Rady Mi­nistrów.

Pani Bella uśmiechała się łaskawie. Ubrana była skro­mnie, ale nie bez pewnej subtelnej kokieterii: na jej czar­nej, w miękkich fałdach spływającej jedwabnej toalecie jaśniała biała orchidea. Siwe, gładko zaczesane włosy two­rzyły ciekawy kontrast z dość jeszcze młodą, starannie, lecz dyskretnie uszminkowaną twarzą. Duże, zielonkawo- błękitne oczy patrzyły z powściągliwą, uważną życzli­wością na rozszczebiotaną panią, która cudowną kolię, dłu­gie kolczyki, paryską toaletę i cały olśniewający blask swej postaci zawdzięczała gorączkowym przygotowaniom Niemiec do wojny.

—              Dziękuję, miewamy się wszyscy doskonale — od­rzekła pani Höfgen z nie pozbawioną dumy skromnością. — Josy zaręczyła się z młodym hrabią Donnersbergiem. Hen­drik jest trochę przepracowany, ma szalenie dużo robo­ty...

—              Łatwo to sobie wyobrazić — odrzekła żona przemy­słowca z szacunkiem.

—              Pozwoli pani, że jej przedstawię naszego przyjaciela Cezara von Mucka? — rzekła pani Bella.

Literat skłonił się nisko nad strojną w pierścienie ręką bogatej pani, która od razu zaczęła dalej paplać:

—              Jakież to interesujące spotkanie! Doprawdy, cieszą się, zaraz pana poznałam z fotografii. Podziwiałam w Ko­lonii pański dramat Tannenberg, bardzo dobrze wystawio­ny. Nie są to, oczywiście, te niedościgłe kreacje jak u was w Berlinie, ale naprawdę całkiem przyzwoity spektakl, niewątpliwie zasługuje na uznanie. A. pan odbył tymcza­sem tak wspaniały wojaż, cały świat mówi o pańskich dziennikach z podróży, muszę się o nie jak najprędzej postarać.

—              Widziałem na obczyźnie dużo rzeczy pięknych i du­żo rzeczy brzydkich — odrzekł literat z prostotą. — Zjeź­dziłem jednakże wszystkie te kraje nie tylko jako obser­wator, nie tylko jako konsument, ale jako działacz, jako propagator i mam wrażenie, że udało mi się zdobyć tam, za granicą, nowych przyjaciół dla naszych nowych Nie­miec.

Stalowobłękitnymi oczyma, których przenikliwą i pło­mienną czystość sławiono w licznych felietonach, takso­wał fenomenalną biżuterię córy Nadrenii. „Mógłbym za­mieszkać u niej podczas następnej bytności w Kolonii, kiedy będę tam miał odczyt albo premierę” — myślał, głośno zaś powiedział:

—              Nasza prostolinijna mentalność nie jest w stanie pojąć, ile kłamstw krąży o naszym państwie tam, po świecie, jak nas źle rozumieją, jak złośliwie fałszują prawdę.

Natura tak ukształtowała jego twarz, że każdy repor­ter porównywał ją do „rzeźby w drzewie”: czoło poorane bruzdami, stalowe oczy pod płowymi brwiami, zacięte usta. Mówił z lekka saksońskim akcentem. Żona fabry­kanta broni była pod silnym wrażeniem zarówno jego powierzchowności, jak szlachetnej mowy. Spojrzała na niego i uwielbieniem:

—              Ach, jeżeli pan kiedy przyjedzie do Kolonii, musi nas pan koniecznie odwiedzić!

Radca stanu Cezar von Muck, prezes Akademii Li- f teratury i autor granego na wszystkich scenach dramatu 1 Tannenberg, skłonił się z rycerską godnością.

              Będzie to dla mnie prawdziwym szczęściem, łaska­wa pani. — To mówiąc przyłożył nawet rękę do serca.

Żona przemysłowca była nim zachwycona.

              Jakaż to będzie uczta duchowa móc słuchać pana

przez cały wieczór, panie radco! — powiedziała głośno. — Ileż pan musiał przeżyć! Czy się nie mylę, że był pan kie­dyś intendentem Teatru Państwowego?

Pytanie to wydało się nietaktowne zarówno dystyngo­wanej pani Belli, jak autorowi tragedii Tannenberg. Von Muck odpowiedział dość szorstko:

—              Tak jest.

Milionerka z Kolonii nie wyczuła tego. Co gorsza, pero­rowała z całkowicie niewłaściwym szelmowskim uśmie­chem.

—              A czy nie jest pan odrobinę zazdrosny o naszego Hendrika, swego następcę, panie radco?

Do tego jeszcze pogroziła mu palcem. Pani Bella nie wiedziała, gdzie oczy podziać.

Cezar von Muck wszakże dowiódł, że jest człowiekiem światowym, o umyśle wyższym, zdolnym do wspaniało­myślności. Przez jego rzeźbione rysy przemknął uśmiech, który zrazu wydawał się nieco gorzki, stopniowo jednak łagodniał, nabierał dobroci i wyrażał głęboką mądrość.

—              Z chęcią, ze szczerą chęcią odstąpiłem to ciężkie brze­mię memu przyjacielowi; nikt nie jest bardziej powołany do dźwigania go niż Höfgen. — Mówił drżącym głosem, do głębi wzruszony własną wielkodusznością i wzniosłością uczuć.

Pani Bella, matka intendenta, słuchała z przejęciem, a towarzyszkę życia króla armat tak poruszyła szlachetna i godna postawa słynnego dramatopisarza, że była bliska płaczu. Opanowała się jednak dzielnie, połknęła łzy, otarła ukradkiem oczy jedwabną chusteczką i z widocznym wy­siłkiem przemogła uroczysty nastrój. Zwyciężyła w niej właściwa mieszkańcom Nadrenii pogoda; rozpromieniła się znów i zapytała radośnie:

—              Jakie wspaniałe przyjęcie, prawda?!

Przyjęcie było istotnie wspaniałe, nie mogło być co do

tego żadnych wątpliwości. Jak wszystko lśniło, pachniało, szumiało! Trudno było stwierdzić, co rozsiewa silniejszy blask: klejnoty czy gwiazdy orderów. Rozrzutne światło żyrandoli igrało i tańczyło na obnażonych białych plecach i pięknym makijażu pań, na tłustych karkach, wykro- chmalonych gorsach albo wygalonowanych mundurach oty­łych panów; na spoconych twarzach lokai kręcących się dokoła z chłodzącymi napojami. Pachniały kwiaty pięk­nie dekorujące cały gmach; pachniały paryskie perfumy używane przez niemieckie kobiety; pachniały cygara prze­mysłowców i wypomadowane włosy smukłych młodzień­ców w obcisłych, podkreślających urodę mundurach eses­manów; pachnieli książęta i księżniczki, szefowie gestapo, mistrzowie felietonu, gwiazdy filmowe, profesorowie uni­wersytetu wykładający naukę o rasach albo wiedzę woj­skową, a także nieliczni bankierzy żydowscy, których for­tuna i stosunki międzynarodowe były tak potężne, że do­puszczono ich nawet na tę elitarną zabawę. Rozsiewano opary sztucznych pachnideł, jakby chcąc zatuszować inną woń — mdło i słodkawo cuchnącej krwi; była to wpraw­dzie miła woń, cały kraj był nią przepojony, ale w tak I wytwornym otoczeniu i w obecności dyplomatów cudzo- I ziemskich wstydzono się jej trochę.

—              Niesłychane! — powiedział pewien wyższy oficer 1 Reichswehry do drugiego. — Na co sobie ten grubas I pozwala!

—              Póki to wszystko tolerujemy — odrzekł ów drugi. I Obaj zrobili przyjemny wyraz twarzy, gdyż właśnie I

ich fotografowano.

—              Suknia Lotty kosztowała podobno trzy tysiące ma- ] rek — opowiadała artystka filmowa księciu Hohenzollern, I z którym tańczyła. Lotta była to ślubna małżonka wszech- I poteżnego, wielokrotnie utytułowanego, który kazał obcho- I dzić swoje czterdzieste trzecie urodziny niczym królewicz I z bajki. Lotta była prowincjonalną aktorką i uchodziła I za prawdziwie niemiecką kobietę, skromną, o złotym sercu. I W dniu swego ślubu królewicz z bajki kazał stracić dwóch J proletariuszy.

Potomek Hohenzollernów odrzekł:

              Moja rodzina nigdy nie pochwalała takich zbytków.

Mówiąc nawiasem, kiedy dostojna para wreszcie się poja­wi? Widocznie chodzi o to, żeby niecierpliwość, z jaką ich oczekujemy, doprowadzić do zenitul

—              Lotka to potrafi — zauważyła rzeczowo dawna kole­żanka nowego wzoru dla niemieckich kobiet.

Niewątpliwie, wspaniała uroczystość: wszyscy obecni zdawali się nią w najwyższym stopniu rozkoszować, za­równo ci, którzy otrzymali honorowe karty wstępu, jak i ci, którzy musieli zapłacić pięćdziesiąt marek za prawo uczestnictwa. Ludzie tańczyli, paplali, flirtowali; podzi­wiali samych siebie, pozostałych gości, ale najbardziej po­tęgę mogącą sobie pozwolić na tak wspaniałe imprezy. W lożach i korytarzach Opery, przy kuszących bufetach toczyły się ożywione rozmowy. Wymieniano uwagi o toa­letach pań, dyskutowano nad sumą majątku panów, nad fantami, który...