Ubytki niepróchnicowego pochodzenia
Def: ubytek tkanek na drodze procesów niepróchnicowych
1) atrycja - ścieranie (attrition)
2) erozja (erosion)
3) abrazja (abrasion)
1) ATRYCJA
· Stopniowa utrata twardych tkanek zęba w wyniku naturalnego żucia
· obejmuje zawsze powierzchnie czynnościowe:
o powierzchnie żujące
o brzegi sieczne
Etiologia
· Ścieranie fizjologiczne - zużycie zębów w procesie starzenia się - dot. głównie uzębienia stałego, wyjątkowo uzębienia mlecznego
· Ścieranie patologiczne dot.:
o zębów pojedynczych
o grup zębów
Przyczyny
· bruksizm
· nieprawidłowa budowa zębów
· gruboziarniste pożywienie
· kontakty przedwczesne
· wady zgryzu
Obraz kliniczny
· powierzchnie żujące i brzegi sieczne zębów są starte, gładkie, lśniące, twarde, z cienką warstwą szkliwa na obwodzie
· w części centralnej widoczna starta zębina:
o żółta
o ciemnobrązowa (zależnie od wieku i spożywanych pokarmów)
Profilaktyka
· Eliminacja:
§ parafunkcji zębowych
§ wad zgryzu
§ przeciążeń zgryzowych
· dokładny wywiad prowadzący do ustalenia, czy proces ścierania postępuje i następuje dalsze zużycie zębów
· wykonanie modeli diagnostycznych i fotografii
Wskazania do leczenia
· wrażliwość zębów:
§ na bodźce mechaniczne
§ termiczne
§ chemiczne
· trudności w utrzymaniu uzupełnień protetycznych
· wygląd zębów nie satysfakcjonujący pacjenta
Leczenie
· Wypełnienia :
§ cementy szklano-jonomerowe
§ materiały złożone
§ kompomery
· korony protetyczne (w przypadku ciągłego procesu ścierania)
· konieczne podniesienie wysokości zwarcia przed uzupełnieniem protetycznym
2) EROZJA
Utrata twardych tkanek zęba na drodze procesów chemicznych bez udziału drobnoustrojów (nadżerki nietypowe)
· czynnik kwasowy pochodzenia niebakteryjnego
· czynniki mechaniczne
· zmiany ilościowe i jakoścowe śliny
Czynniki chemiczne
· Zewnętrzne:
§ kwasy znajdujące się w powietrzu (przemysłowe)
§ kwasowe pokarmy i napoje
§ chlorowana woda w basenach kąpielowych
§ leki stosowane przy niedokwaśności żołądka
· wewnętrzne (spowodowane częstymi wymiotami):
§ w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych
§ u kobiet w ciąży
§ u alkoholików
§ w chorobach ogólnoustrojowych - anoreksja, bulimia
· zaburzenia w ilości i jakości wydzielanej śliny
· idiopatyczne (niskie pH śliny)
· kwasy prowadzące do powstawania ubytków erozyjnych charakteryzują się pH<4,5 (pH Coca Coli 2,6)
· następuje rozpuszczenie całej powierzchownej warstwy szkliwa - hydroksyapatyty i fluoroapatyty
Fazy erozyjne w szkliwie wg. Mannenberga
· aktywna - obraz przypominający “plaster miodu”- na skutek rozpuszczenia pryzmatów szkliwa i zachowania substancji międzypryzmatycznej
§ częsciej występuje u kobiet
§ u ludzi młodych w wieku 20-30 lat
· bierna- pryzmaty są mniej widoczne
Erozja zębiny
· Dotyczy głownie zębiny międzykanalikowej, z odwapnieniem zębiny okołokanalikowej
· Demineralizacja podpowierzchownej zębiny nie przekracza 100 µm głębokości
· Obnażenie kanalików zębinowych jest przyczyną nadwrażliwości na bodźce
· ubytki erozyjne najczęściej spowodowane są spożywaniem kwasowych pokarmów i napojów
· typ pożywienia lub napoju i sposób, w jaki jest spożywany , może warunkować umiejscowienie nadżerek:
§ świeże owoce – ubytki erozyjne na zębach przednich
§ soki owocowe – ubytki erozyjne na zębach przedtrzonowych i trzonowych
Szkodliwe działanie soków
§ sok cytrynowy
§ sok grapefruitowy
§ sok jabłkowy
§ sok pomarańczowy
§ sok ananasowy
§ sok śliwkowy
§ sok pomidorowy
· Pokarmy zawierające kwas cytrynowy mogą powodować ubytki erozyjne – jony cytrynianu łączą się z wapniem szkliwa i zębiny tworząc rozpuszczalny cytrynian wapnia
· Kwas cytrynowy powoduje zwiększone wydzielanie śliny, lecz nie jest ono wystarczające aby całkowicie zbuforować erozyjne działanie kwasu w jamie ustnej
· Wykazano, że bardziej istotna niż pH jest miareczkowana kwasowość napoju – ilość dodanej zasady, wymagana do doprowadzenia danego roztworu do odczynu obojętnego, pH>7,5 – określa ona potencjał erozyjny danego produktu
· Obecnie uważa się, że o powstawaniu nadżerek szkliwa decyduje nie ilość spożytych kwasów , ale częstość ich konsumpcji
· Jednorazowe spożycie nawet dużej ilości kwaśnych pokarmów nie działa szkodliwie, ponieważ zawarty w nich kwas zostanie szybko zneutralizowany przez ślinę
· powierzchnie przedsionkowe przednich zębów szczęki
· powierzchnie przedsionkowe przednich zębów żuchwy
· powierzchnie przedsionkowe przedtrzonowców
· rzadko dot. trzonowców
Postać ubytku
· płaskie ubytki szkliwa, lub półkoliste wgłębienia rozszerzające się ku obwodowi, nigdy nie obejmują brzegu siecznego i powierzchni stycznej,
· przyszyjkowo zostaje zdrowy rąbek szkliwa jako wynik zdolności buforowej płynu z rowka dziąsłowego
· powierzchnia ubytku erozyjnego zawsze jest gładka, lśniąca i twarda
Klasy ubytków erozyjnych (podział ze względu na obraz kliniczny)
· powierzchowne – ograniczone tylko do szkliwa
· umiejscowione – obejmujące nie więcej niż 1/3 grubości zębiny
· uogólnione - obejmujące ponad 1/3 grubości zębiny
· Zebranie dokładnego wywiadu stomatologicznego – częstość i sposób szczotkowania zębów
· Zebranie dokładnego wywiadu ogólnego:
§ zawód pacjenta
§ warunki pracy
§ styl życia
§ przyzwyczajenia
§ obecne i przebyte choroby
§ przyjmowane leki
· Wywiad dietetyczny
· Rejestracja wszystkich przyjmowanych posiłków w ciągu 5 kolejnych dni
· Pomiary wydzielnia śliny spoczynkowej i stymulowanej
· Określenie pH śliny
· Ograniczenie spożywania kwasowych pokarmów (o pH<4,5)
· Unikanie szczotkowania zębów bezpośrednio po spożyciu tych pokarmów
· Stosowanie preparatów fluoru
· Informowanie pacjentów o niekorzystnym wpływie nadmiernego i zbyt częstego spożywania soków owocowych, świeżych owoców, kwaśnych przetworów owocowych itd.
· Po spożyciu kwaśnych pokarmów zaleca się płukanie jamy ustnej wodą, mlekiem, płukanką fluorową lub roztworem sody
· Na zakończenie posiłku zaleca się spożycie obojętnego pożywienia np. żółtego sera
· Pacjenci z ubytkami erozyjnymi powinni szczotkować zęby po upływie 30-60 min od spożycia kwaśnych pkarmów
3) ABRAZJA
Ścieranie twardych tkanek zęba pod wpływem fizycznych czynników zewnętrznych
· Najliczniejsza grupa w abrazjach to ubytki klinowe
· abrazja klamrowa
· abrazja zawodowa
· abrazja nawykowa
· abrazja rytualna
Abrazja - etiologia
· Nadmierne i nieprawidłowe szczotkowanie zębów (ruchami poziomymi)
· Czynniki chemiczne (początek demineralizacji)
· Niezrównoważone siły działające w okolicy szyjek zębów
Siły działające w okolicy szyjek zębów
· Zębina jest bardziej niż szkliwo wytrzymała na duże odkształcenia, ze względu na jej większą elastyczność
· Szkliwo jest twarde więc nie odkształca się tylko ulega odłamaniu
· Zdolność szkliwa do przetrwania stresu napięciowego zależy głownie od kierunku sił w odniesieniu do ułożenia pryzmatów
· Przy zgryzie idealnym siły żucia są kierowane wzdłuż osi zęba
§ tylko minimalnie odkształcają hydroksyapatyty szkliwa i zębiny
· Przy zgryzie nieprawidłowym wytwarzają się siły boczne, które mogą powodować „zgięcie” zęba i tworzyć dwa typy stresu:
§ Stres ściskający - skierowany głównie na bok, w stronę, na którą ząb jest wygięty
§ Stres rozciągliwy – siła napięcia, działająca na bok z dala od kierunku wygięcia
· Szkliwo i zębina mają dużą odporność na ściskanie, natomiast odporność struktury zęba na siły rozciągania jest ograniczona
§ Może nastąpić przerwanie wiązań chemicznych między kryształami hydroksyapatytów
§ Powstaną małe przestrzenie wypełnione wodą i materiałem organicznym
§ Przerwana struktura krystaliczna będzie bardziej podatna na czynniki chemiczne i mechaniczne
Ten typ abrazji nosi nazwę zgięcia zęba - abfrakcja
...
PattMan