1. Rodzaje ryb:
a) Słodkowodne-ich rodziny o największym znaczeniu:
*karpiowate np. karp, leszcz, płoń*łososiowate np. pstrąg, sielawa, sieja*szczupakowate np. szczupak*węgorzowate np. węgorz*okoniowate np. okoń, sandacz-wartość kulinarna tych ryb zależy od:*wielkości*smaku mięsa*zawartości ościnp. dobry smak mięsa i mala zawartość ości to ryby łososiowate i węgorznp. ryby o smacznym mięsie i dużej zawartość ości to leszcz, karać, płoć, ukleja
b) Morskie- ich rodziny:*śledziowate np. śledź*dorszowate np. dorsz, morszczuk*skorpenowate np. karmazyn*łososiowate np. łosoś, troć*tuńczykowa te np. tuńczyk*makrelowate np. makrela*flądrowate np. flądra, halibut*solowate np. sola -cechy:* mniejsza zawartość ości od słodkowodnych*ich przetwory mają wysoką wartość odżywczą
c) Bezkręgowce morskie -gromady:*skorupiaki np. kraby, krewetki, raki, langusty, homary*głowonogi np. kalmary, ośmiornice, mątwy*ślimaki np. ucho morskie, winniczek*małże np. ostrygi, przegrzebki, mule, sercówki
2. Składniki odżywcze w mięsie rybim:
a) skład chemiczny zależy od: gatunku, wieku, miejsca żerowania, czasu połowu i innych
b) 50-58% wody
c) 20-25% białka*białko o bardzo wysokiej strawności ok. 93-97% (z powodu malej zawartości tkanki łącznej)*najbogatsze w białko ponad 20% są tuńczyk i halibut*średnia zawartość białka 15-20% mają karmazyn, dorsz, makrela, śledź, łosoś*ubogie w białko są węgorz i troć, poniżej 15%
d) 0,2-54% tłuszczu*wysoka przyswajalność*niska temperatura topnienia*kwas n-3 obniża poziom lipidów w osoczu krwi, zmniejsza skłonności do powstawania zakrzepów, norm aluzją ciśnienie krwi, usprawniają pracę mięśnia sercowego ( hamują rozwój zmian miażdżycowych, zdolność hamowania procesów nowotworowych, intensywności reakcji zapalnych i alergicznych, dobry wpływ na rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego *bogate w te tłuszcze powyżej 7% są: łosoś, makrela, szprot, śledź, węgorz, sardynka*ubogie w tłuszcz, chude ryby to tuńczyk, dorsz, morszczuk, sola, okoń, sandacz, szczupak
e) 0,5-5,6 soli mineralnych *fosfor*siarka*chlor*potas*sód*magnez*wapń*żelazo -mikroelementy:*cynk*miedź*mangan*jod
f) 0,1-0,4% węglowodanów w postaci glikogeny
g) witaminy z grupy B oraz A, D i E*występują w tłuszczach (wyjątek z gr B)
3. Podział i charakterystyka przetworów rybnych-mięso ryb jest mało trwałe ze względu na wysoką zawartość wody, wysoką aktywność enzymów tkankowych i bakteryjnych, szybkie reakcje chemiczne i biochemiczne prowadzące do rozkładu tkanek ustrojowych- ze względu na małą trwałość ryby poddaje się utrwaleniu za pomocą:*niskich temperatur np. zamrażanie*wysokich temperatur np. sterylizacja termiczna i dezaktywacja enzymów*suszenie *zastosowanie substancji utrwalających
4. Grupy przetworów rybnych
a) Ryby mrożoneRyby chłodzone lub mrożone:-najpierw poddaje je się wstępnej obróbce mechanicznej*płukanie*wykrwawianie*odtłuszczanie*odgardlanie /patroszenie*odgławianie*mycie*filetowanie*odskórzanie-proces chłodzenia z użyciem wody morskiej, lodu lub chłodzenia w kontrolowanej atmosferze z dodatkiej CO2 -przechowywanie ryb w sposób ciągły w temperaturze chłodniczek ok. 0*C
Ryby zamrażane- z lub bez wstępnej obróbki termicznej -niska temperatura zamrażania i przechowywania minimum -18*C- w ten sposób niszczeniu ulegają formy wegetatywne drobnoustrojów (wyjątek psychrofilne)-pogoszenie cech sensorycznych i właściwości organoleptycznych
b) Ryby solone- zastosowanie czynników osmoaktywnych np. NaCl polega na bakteriostatycznym działaniu wywołanym procesami:*plazmolizą komórek bakteryjnych, spowodowana wysokim ciśnieniem osmotycznym*denaturacją białka drobnoustrojów pod wpływem chlorku sodowego*obniżeniem rozpuszczalności tlenu -rodzaje solenia*na sucho, wymieszanie surowca z solą kuchenną*na mokro w solance zalewowej*korzenne z dodatkiem przypraw korzennych i składnikow aromatycznych*z dodatkiem enzymów proteolitycznych
Wskaźnik zasolenia-określa stosunek zawartości wody do zawartości soli kuchennej w tkance mięśniowej-rodzaje ryb wg wskaźnika zasolenia:*mocno solone- wskaźnik mniejszy od 3,0, zawartość soli w tkance mięśniowej powyżej 14%*średnio zasolone- wskaźnik 3,0-3,7 zawartość soli w tk mięśniowej od 10-14*słabo solone- wskaźnik wyższy od 3,7 zawartość soli w tk mięśniowej od 6 do 10%-solone korzenne i aromatyczny- dodatek przypraw korzennych o zawartości soli ponad 10%-solenia morskiego- ryby niesortowane, poddawane na łowisku soleniu w beczkach na sucho, bez odpływu solanki
-efekt końcowy solenia*wzrost masy nasolonej ryby *migracja białek z ryb do solanki *spadek zawartości azotu i białek rozpuszczalnych w tkance rybnej*wolne aminokwasy i substancje niebiałkowe zawierające azot w solance-Rodzaje śledzi mocno solonych *matjasy- produkt o największych walorach smakowych, soczysty, o delikatnej teksturze i łagodnym smaku*śledzie tłuste- powyżej 15% tłuszczu i dobrych walorach smakowych* śledzie pełne*śledzie chude- 7-15% zawartość tłuszczu i gorsze walory smajowe*śledzie wybrakowane*śledzie korzenne
-Anchovis*wytwarzane z sardeli*dojrzewają przez 6-7 miesięcy w roztworze soli kuchennej i w T 17-22*C
-Kawior* z ikry ryb jesiotrowatych czarny*z kiry ryb łososiowatych czerwony*cechy: sypki, kulisty, sprężysty, z mocną błoną
c) Ryby wędzone-głównym celem wędzenia jest otrzymywanie produktu o charakterystycznych, bardzo wysokich walorach sensorycznych: barwie, zapachu, smaku i soczystości
-skład i działanie dymu wędzarniczego:*węglowodory*fenole*aldehydy*ketony*kwasy karboksylowe*wpływ bakteriobójczy*zapobiega jełczeniu tłuszczów
Rodzaje wędzeń:-wędzenie gorące*poprzedzone lub łączone z obróbką cieplną w gorących gazach o T przekraczającec 80*C*powoduje całkowitą denaturację białek mięśniowych*np. dorsze, śledzie, makrele, ostroboki, węgorze, sieje, sielawy*niewielka trwałość-wędzenie zimne*T do 30*C *np. śledź, makrela, łosoś*niewielka trwałość
d) Marynaty rybne-przetwory otrzymywane przez utrwalenie ryb świeżych lub solonych roztworem octu i soli z ewentualnych dodatkiem przypraw, nie wymaga obróbki cieplnej-obniżenie pH przez roztwór kwaśnych powoduje uaktywnienie enzymów tkankowych typu KATEPSYN powodując szybką degradację białka -po 8 dniach przechowywania część azotu białkowego ulega odszczepieniu -tempo hydrolizy białek ulega zwolnieniu Rodzaje marynat:-zimne*w roztworze octu i soli*niepoddawane obróbce termicznej*z ryb tłustych np. śledzie, szproty, sardynki, alozy*marynata może zawierać: majonez, zalewy pikantne, cukier i środki słodzące-gotowane*niedojrzewające w kąpieli marynującej* z zalewą octową *np. śledzie, makrele, ryby dorszowate, węgorze, łososie, karmazyny *stosunek ryb do zalew 1:1 *zalewa powinna zawierać 2% kw octowego i 3% soli-smażone*głównie ze śledziowatych, dorszowatych, makreli, ostroboków, płastug i innych*w postaci odgłowionych tusz*smażone w obtoczeniu w mące*zalewa octowa oprócz kw octowego i soli zawiera przyprawy i środki słodzące -Środki utrwalające ryby:*kwas benzoesowy*benzoesan sodowy*kwas sorbowy *sorbinian sodowy
e) Konserwy rybne-czynnikiem utrwalającym jest wysoka temperatura -czynniki związane ze skutecznością sterylizacji:*temperatura i czas ogrzewania niezbędna do zniszczenia form wegetatywnych drobnoustrojów*odporność cieplna form wegetatywnych drobnoustrojów*oporność cieplna przetrwalników-zakończenie procesu sterylizacji*sterylność produktu*gotowość kulinarna (skruszenie kręgosłupa i odpowiednia że latynizacja kolagenu)-Rodzaje konserw rybnych:*w sosie własnym z ryb świeżych lub mrożonych, sosem jest naturalny sok wydzielony z mięsa ryb podczas obróbki termicznej*w zalewie olejowe z ryb parowanych, podwędzanych lub podsuszanych*w sosie pomidorowym i w innych sosach*z farszem*z warzywami*turystyczne*pasztety z cz jadalnych ryb z dodatkiem przyprawy -odpowiednie parametry do długotrwałego przetrzymywania konserw 12-18 miesięcy* T ok. 0*C* 80 % wilgotności powietrza-Przyczyny psucia się konserw:*zbyt duże zakażenie wstępne surowca*wtorek zakażenie konserw po sterylizacji przez nieszczelną podwójną zakładkę*chemiczne oddziaływanie treści konserwy na wewnętrzną powierzchnię puszki * w wyniku zepsucia się puszki uzyskuje się puszkę z bombażem lub puszki płasko kwaśne
f) Prezerwy rybne-duże walory sensoryczne- z ryb świeżych, mrożonych, solonych, wędzonych, utrwalonych solą, ewentualnie z dodatkiem innych zw chemicznych-zamykane w hermetycznych opakowaniach-bez sterylizacji- o korzennym smaku i zapachu - utrzymuje się poprzez dodanie do surowca rybnego, solonego w zalewach korzennych jarzyny i zioła -Grupy asortymentowe prezerw:*w oleju * w zalewach i sosach*pasty -Odpowiednie parametry do przechowywania prezerw*warunki chłodnicze od 0 do 5*C* 80% wilgotność powietrza
5. Jadalne bezkręgowce-zawierają mniej białka i tłuszczów w porównaniu z rybami, natomiast więcej żelaza cynku i miedzi-wysoka zawartość cholesterolu (wyjątek krab)-wysoka zawartość steroli ograniczają przyswajanie cholesterolu-Formy bezkręgowców *w stanie świeżym*mrożone*konserwy-jadalna część*mięso z odwłoka i kleszczy
6. Badanie jakości przetworów rybnych
a) Badania pełne-wykonuje się w przypadkach*uruchomienia produkcji określonego asortymentu*kwalifikowania asortymentu do oznaczania znakiem jakości lub do certyfikatu zgodności*po istotnych zmianach procesu technologicznego i składu surowców*po przerwach w produkcji określonego asortymenty trwających dłużej niż rok*na żądanie organów nadzoru i kontroli
b) Badania niepełne-wycinek badan pełnych-wykonuje się dla każdej partii produkcyjnej -prowadzone w zakładach przetwórczych by określ ich jakość produkowanych przetworów
Elesmera