Jak rozróżnić głoski dźwięczne i bezdźwięczne?
26 listopada 2013 Dźwięczność i bezdźwięczność, Słuch fonemowy
Stosunkowo częstą wadą wymowy u dzieci w wieku przedszkolnym i w młodszym wieku szkolnym jest mowa bezdźwięczna. Aby dzieci nauczyły się prawidłowego wypowiadania głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, najpierw muszą nauczyć się rozróżniać słuchowo ten aspekt mowy. Naukę rozróżniania słuchowego rozpoczynamy od poziomu głoski. Podczas jednej sesji ćwiczeń najlepiej pracować na jednej parze głosek opozycyjnych. Dopiero wówczas, gdy dzieci dobrze radzą sobie z ich rozróżnianiem w izolacji, przechodzimy do kolejnej pary głosek opozycyjnych.
Jednym ze sposobów pokazania różnicy w dźwięczności głosek jest położenie dłoni dziecka na swojej szyi, w okolicach krtani i naprzemienne wypowiadanie głoski dźwięcznej oraz jej bezdźwięcznego odpowiednika.
Następnie omawiamy z dzieckiem, co czuło pod dłonią gdy mówiliśmy pierwszą głoskę, a co za drugim razem. Możemy pomóc dziecku w opisie odczuć, podpowiadając nazewnictwo (np. „coś drgało”, „szyja się trzęsła”, „coś tam było”, „coś się ruszało” – cytaty są autentyczne i pochodzą z opisów dokonywanych przez dzieci). Następnie zachęcamy, aby położyło dłoń na swojej krtani i spróbowało wypowiedzieć te same głoski (raz dźwięczną a raz bezdźwięczną). Ponownie prosimy dziecko, aby podzieliło się odczuciami – „co czujesz, jak mówisz D?”, „co czujesz, jak mówisz T?”
Naukę rozróżniania dźwięczności i bezdźwięczności głosek dobrze jest zacząć od tych, które można dowolnie przedłużać (np. ZZZZZ – SSSSS).
Problem pojawia się gdy dziecko ma udzielić nam jednoznacznej informacji zwrotnej, czy usłyszało głoskę dźwięczną czy bezdźwięczną. Dla dzieci te pojęcia są obce i całkowicie niezrozumiałe. Dobrze jest zatem używać uproszczeń słownych: np. B ma dźwięk, a P go nie ma. Można też wykorzystać do ćwiczeń „lizaki logopedyczne”, którymi dziecko pokazuje cechę danej głoski (jej dźwięczność lub bezdźwięczność). Poniżej propozycja zabawy z wykorzystaniem lizaków logopedycznych.
Dźwięczna czy bezdźwięczna głoska?
Tłumaczymy dzieciom różnice w brzmieniu głosek korzystając z powyższych wskazówek, a następnie proponujemy im zabawę. Każde dziecko dostaje dwa „lizaki logopedyczne”: z nutką odłoniętą i nutką przekreśloną. Wyjaśniamy, że niektóre głoski mają dźwięk (pokazujemy nutkę odsłoniętą), a niektóre go nie mają (pokazujemy nutkę przekreśloną).
Tłumaczymy dalej, że nutka przekreślona oznacza: głoska nie ma dźwięku, a nutka odsłonięta oznacza: głoska ma dźwięk. Do dalszej zabawy dokładamy fanty, które będą punktami za prawidłowe rozróżnienie głoski. Mogą to być np. kasztany, żołędzie, szyszki, cukierki, nakrętki, małe figurki – coś policzalnego, co będzie jednocześnie stanowiło punktację.
Dajemy dzieciom na początek np. po pięć punktów (pięć kasztanów lub pięć figurek itd.). Wyjaśniamy, że jeśli będą prawidłowo „odgadywać” (rozróżniać), czy głoska ma dźwięk czy też nie, mogą zdobyć kolejne punkty. Jeśli będą się mylić, to za każdą pomyłkę będą musiały oddać jeden punkt (jeden kasztan, jedną figurkę, itd.). Następnie wypowiadamy na przemian pojedynczo głoski opozycyjne z jednej pary (w kolejności losowej, mogą się powtarzać raz za razem). Prosimy, aby dzieci podnosiły właściwy lizaczek: jeśli głoska ma dźwięk – z nutką odsłoniętą, jeśli nie ma dźwięku – z przekreśloną. Dla ułatwienie jeden lizaczek mogą trzymać w jednej ręce, drugi w drugiej. Po każdym odgadnięciu przyznajemy lub odbieramy graczom punkty. Jeśli obserwujemy, że dzieci jeszcze nie za bardzo zrozumiały różnicę pomiędzy dźwięcznością i bezdźwięcznością – tłumaczymy jeszcze raz, od początku.
Zabawę można przeprowadzić w dwóch wersjach: trudniejszej i łatwiejszej. W wersji łatwiejszej dzieci mogą sprawdzać dźwięczność dotykowo u siebie lub u osoby prowadzącej zabawę. W wersji trudniejszej mogą rozróżniać tylko słuchowo.
Wygrywa oczywiście ten, kto zdobędzie więcej punktów. Z praktyki w grupie przedszkolaków (4-6 lat) wynika, iż jednorazowo dobrze jest przeprowadzić od 5 do 10 prób dla dwóch głosek opozycyjnych. Zabawa bardzo dobrze się sprawdza zarówno w niewielkiej grupie dzieci (do 4 osób), jak i w zajęciach indywidualnych.
Mamy nadzieję, że to proste narzędzie będzie pomocne w pierwszym etapie pracy nad dźwięcznością i bezdźwięcznością mowy. :-)
A oto pary głosek dźwięcznych i ich bezdźwięcznych odpowiedników:
· B-P
· D-T
· G-K
· W-F
· Z-S
· Dz-C
· Ż-Sz
· Dż-Cz
· Ź-Ś
· Dź-Ć
magdalena.pachulska