Ambroży D. - Fitness w kulturze fizycznej.pdf

(3479 KB) Pobierz
D
orota
A
m broży
A
g n ie s z k a
A
m b r o ż y
f it n e s s
W KULTURZE FIZYCZNEJ
StIO.Y fi,
WSTĘP
„Człowiek jest najwyżej zorganizowanym elementem przy­
rody. Dzięki umiejętności myślenia abstrakcyjnego, zdolności
planowania swych działań i przewidywania ich skutków, aktywnie
podporządkowuje się obiektywnym prawom natury, ale zarazem
opanowuje i przekształca przyrodę dostosowując j ą dó własnych
potrzeb. Tworzy w ten sposób środowisko sztuczne - przez wielu
uczonych zwane kulturowym - i kultura właśnie najwyraźniej
wyróżnia gatunek homo sapiens ze świata materii organicznej.
Jednostka żyje w otoczeniu innych ludzi, wspólnie z któiymi
dąży do zaspokojenia różnorodnych, coraz bardziej rozbudzonych,
wyrafinowanych potrzeb materialnych i duchowych. Wchodząc
w wielorakie kontakty, związki czy zależności uczestniczy w życiu
społecznym, przez które zwykle rozumie się całokształt zjawisk
wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbioro­
wości usytuowanych na określonej przestrzeni. (...) Człowiek
stanowi egzemplarz przyrody, ale żyje w określonej wspólnocie,
przez którą jest kształtowany i którą jednocześnie sam kształtuje”1.
Podstawowe potrzeby układają się w specyficzną hierarchię
i m ają szczególny status psychologiczny oraz biologiczny,
zmuszający do ich ciągłego zaspokajania. Populacja podobnie jak
jednostka motywowana jest przez właściwe całemu gatunkowi
potrzeby fizjologiczne (np. odżywianie i sen). Dopóki nie zostaną
one zaspokojone, są główną troską. Kolejną z potrzeb zaliczanych
do fizjologicznych i podstawowych wydaje się być nie zawsze
uświadomiona potrzeba ruchu (aktywności ruchowej i fizycznej),
wynikająca z historycznych uwarunkowań bytu człowieka (obrona,
zdobywanie pożywienia, walka, ucieczka). Nie straciła ona
aktualności, gdyż biologiczna natura człowieka nie znosi
bezczynności ruchowej. Znaczenie tej potrzeby jako czynnika
stymulacji można stwierdzić na podstawie obserwacji osób
unieruchomionych wskutek choroby. Aktywność cielesna według
1 K raw czyk Z. 1995
Socjologia kultury>
fizyczn ej,
A W F W arszaw a s. 37
5
Grabowskiego może mieć bezpośrednie lub pośrednie powody.
Pierwsze z nich w iążą się z zaspokajaniem doraźnych potrzeb
egzystencjalnych i dotyczą wszystkich istot żywych, natomiast
drugie -ze zwiększaniem możliwości własnego ciała, a ponieważ
wym agają przewidywania późniejszych skutków, na zasadzie
kojarzenia ich z wcześniejszymi przy czy nam i. jako przejaw
uprawy ciała, możliwe sąjedynie w świecie ludzkim2. Cywilizacja
skutecznie eliminuje potrzebę ruchu, jednak jej siła dochodzi do
głosu w momencie konieczności osiągania celów związanych
z wyczynem sportowym (wynikiem), dbałością o zdrowie (profila­
ktyką) lub przywracaniem choremu sprawności fizycznej (rehabili­
tacją).
■ Z uwagi na coraz bardziej rozprzestrzeniające się pojęcie
fitness, chcąc zaznaczyć obecność tego ruchu w kulturze fizycznej
postanowiłyśmy napisać tę książkę. Dedykujemy j ą głównie'
osobom dla których fitness jest zjawiskiem nowym, odkryciem
które zostało do Polski przywiezione z krajów Zachodnich. Zga­
dzamy się, iż samo pojęcie z zakorzenionym już w naszym kraju
obcojęzycznym słowem zostało zaadoptowane, ale stało się to
jakby w konsekwencji wielkiej tradycji wiążącej się z aktywnym
wypoczynkiem. Chcę również zaznaczyć w swojej książce, iż
fitness to atrakcyjna forma ruchu charakteryzująca się wszech­
stronnością oddziaływania na psychoruchowe możliwości człowie­
ka. Wielorakość fonn, które można by zakwalifikować do tego
ruchu pozwoliłoby na wielotomowe opracowanie. Stąd ograniczy­
łyśmy się tylko do form związanych z nowym kierunkiem
gimnastyki, jakim są nowoczesne jej formy. Publikacja ta ma
również wyjść naprzeciw spojrzeniu, które traktuje fitness jako
rodzaj tańca. Otóż taniec jest bardzo atrakcyjną form ą ruchu
zarówno pod kątem środków wyrazu jak i przekazywanych uczuć.
Ruchy taneczne m ają na celu wyrażanie emocji oraz grę ciałem.
Celem natomiast nowoczesnych form gimnastyki - fitness jest
poszukiwanie takich środków treningowych, które uczynią ciało
sprawnym, a co za tym idzie pozwolą na efektywniejsze fun­
kcjonowanie jednostki w życiu codziennym.
2 Grabowski H. 1997,
Teoria fizyc zn ej edukacji.
W SiP, W arszawa.
ROZDZIAŁ I
F IT N E S S J A K O E L E M E N T K U L T U R Y F IZ Y C Z N E J
'Kultura fizyczną w badaniach naukowych znalazła wiele
definicji wynikających ze skupienia się badaczy na różnych
aspektach tego zjawiska. Maciej Demel wychodząc z przesłanek
aksjologicznych zaproponował, iż kultura fizyczna obejmuje te
wszystkie wartości, które wiążą się z fizyczną postacią i fizycznym
funkcjonowaniem człowieka, zarówno w jego własnym odczuciu,
jak też w obrazie społecznie zobiektywizowanym. Wartości te
odnoszą się do zdrowia, budowy i postawy ciała, odporności,
wydolności, sprawności i urody.3 Zbigniew Krawczyk definiuje
kulturę fizyczną jako względnie zintegrowany i utrwalony system
zachowań w dziedzinie dbałości o rozwój fizyczny, sprawność
ruchową i zdrowie człowieka, przebiegających według przyjętych
w danej zbiorowości wzorów, a także rezultaty owych zachowań.4
Oczekiwanym efektem uczestniczenia w kulturze fizycznej jest
rozwój fizyczny, zwiększenie bądź utrzymanie sprawności moto-
rycznej, zdrowia oraz kształtowanie estetycznego wizerunku ciała.
Kryteria kultury fizycznej jak zauważa Henryk Grabowski
mieszczą się w zakresie świadomości potrzeb i możliwości
swojego ciała w zakresie aktywności ruchowej, jak i odpowiednie
zachowania służące ich realizacji, a także relatywne do tych
potrzeb i możliwości rezultaty owych zachowań. Powszechnie
uznawanymi formami uczestniczenia w kulturze fizycznej są:
wychowanie fizyczne, sport, rekreacja mchowa oraz rehabilitacja.
Przedmiotem analizy podmiotowej sfery kultury fizycznej jest
ciało człowieka. Ciało jako narzędzie do realizacji ludzkich
zamierzeń spełniało w dziejach ludzkości szereg funkcji. Człowiek
posługiwał się nim w różnoraki sposób. Poczynając od codzien-
3 M .Dem el, 1973 Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, SIT, W arszaw a s. 38
J Z. K raw czyk 1973 F ilozofia i Socjologia Kultury Fizycznej, PWN, W arszaw a s. 211
6
7
nych czynności, poprzez pracę którą wykonywał a kończąc na
przekazywaniu swoich uczuć i emocji. Historia życia człowieka,
jego dobre i. złe koleje losu, rodzaj prowadzonej działalności
wyciskają na ciele ludzkim swoje stygmaty. Naukowcy są w stanie
zidentyfikować te zmiany po wielu dziesiątkach lat. Interesującym
przykładem m ogą być zgrubienia na kościach w miejscach
przyczepów mięśni, przemawiające za wyrobionym ciężką pracą
umięśnieniem, albo charakterystyczne zmiany pokrzywicze świad­
czące o trudnych warunkach bytowych5. Znana jest też funkcja
ciała jako instrumentu walki z przeciwnikiem. Przez szereg stuleci
głównym celem doskonalenia ludzkiej sprawności było zwycię­
stwo nad rywalem wojennym i udowodnienie swojej wyższości
nad wrogiem. Cel ten mógł zostać osiągnięty tylko przez
sprawnych, zdrowych, pełnych sil witalnych osobników. Znako­
mitym tego przykładem jest system wychowawczy młodzieży
spartańskiej, czy późniejsze wychowanie rycerskie.
W rozwoju osobniczym człowieka ciało podlega ciągłym
przeobrażeniom. Zmiany te zmierzają do osiągnięcia dojrzałości
biologicznej jednostki i uzyskania fizycznej doskonałości. Cały7
proces formowania się postawy określany jest zjawiskiem
posturogenezy6. Rozwój fizyczny to nie tylko procesy wzrostowe
organizmu, zmiany masy i wymiarów ciała, ale także zjawiska
różnicowania, specjalizacji tkankowej, dojrzewania funkcji
i struktury poszczególnych narządów i układów . Szczegółowa
znajomość
procesów
rozwojowych
pozwala
prawidłowo
ingerować w ich przebieg. Człowiek w toku swojego życia,
korzystając z plastyczności żywej materii, której jest przykładem
świadomie może oddziaływać na swoją cielesność.
Zabiegi ruchowe oddziaływujące na postawę i kształt naszego
ciała ujawniają się w ludzkiej motoryce i gestach. Cielesność jest
lustrem w którym odbija się podjęta przez człowieka działalność.
Z rysów twarzy odczytać można troski i radości manifestowane
ekspresją mimiczną. Pierwiastek fizyczny człowieka podlega wielu
wpływom, które warunkują jego sprawność i użytkowość. Za
przyczyną aktów ruchowych dokonuje się manipulacji ciałem, jego
ruchem, techniką poruszania się i fizycznymi możliwościami
organizmu. Różnorodne zachowania względem własnego ciała
zdradzają cel tychże zachowań, ale także pozwalają zastanowić się
nad wartościami, które są realizowane. Najczęściej deklarowanymi
wartościami w zakresie uprawy ciała jest wartość autoteliczna czyli
podejmowanie aktywności dla tejże aktywności, drugą deklaro­
w aną wartością jest wartość instrumentalna czyli podejmowanie
aktywności dla innych celów np. poprawy zdrowia. Poprzez
uczestniczenie w różnych formach kultury fizycznej człowiek
wpływa na jakość swojego ciała. Wychowanie fizyczne ma na celu
kształtowanie ciała w kontekście rozwoju, sport uaktywnia ciało
w aspekcie rywalizacji i doskonałości ruchowej, rehabilitacja
sprawia iż odbudowane są siły cielesne a rekreacja pozwala na
utrzymanie bądź odbudowanie sił cielesnych w zdrowym orga­
nizmie. Aktywność fizyczna jest integralnym składnikiem
kompleksowego procesu adaptacji w historii ewolucji człowieka8.
Brak tej aktywności powoduje zaburzenia w rozwoju i ujemnie
wpływa na zdrowotność.
Współczesny świat wymaga od człowieka szczególnej dbałości
0 zachowania zdrowotne. Postęp związany z rożwojem cywilizacji
niesie wiele udogodnień i ułatwień w codziennym życiu, ale też
pociąga za sobą wiele zagrożeń. Przyspieszone tempo życia
związane z niebywałym rozwojem techniki sprawia, iż stawiamy
sobie coraz to wyższe wymagania zarówno w zakresie sprawności
fizycznej jako i psychicznej. Z rozwojem cywilizacji wiąże się
również zmiana sposobu życia ludzi czyli ich zachowania, nonny
1 obyczaje. Coraz większa wydaje się świadomość społeczna
dotycząca zdrowia rozumianego jako stan pełnego fizycznego,
psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki. Pojawia się
także pojęcie zdrowia pozytywnego, które wiąże się z koncepcją
zdrowia dotyczącą jakości życia i potencjału jakim dysponuje
człowiek. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zdefiniowała
* Drabik J. 1997, Aktyw ność fizyczna dzieci, m łodzieży i dorosłych, Gdańsk.
5 Kasperczyk T. 2001, W ady postawy ciała, K asper, Kraków.
6
K asperczyk T. 1974, W ady postawy ciata, Kraków.
7 D em el M. 1976, T eoria W ychowania Fizycznego, W arszawa.
9
zdrowie jako pełen dobrostan fizyczny, psychiczny, społeczny,
a nie wyłącznie brak niedomagania9. W ten sposób każdy posiada
prawo do: środowiska sprzyjającego osiągnięciu możliwie
najwyższego poziomu zdrowia i dobrego samopoczucia; informacji
i konsultacji na temat stanu środowiska oraz na temat planów,
decyzji i działań mogących oddziaływać zarówno na środowisko
jak i na zdrowie. Świadomość, iż zdrowie jest jednym z głównych
zasobów gospodarki narodowej pozwala spojrzeć na problem
zdrowotności nie tylko z punktu widzenia medycyny, ale przede
wszystkim poprzez promowanie przez różne instytucje zdrowego
stylu życia. Ten aspekt zjawiska zdrowotności wiąże się
z tworzeniem warunków i kształtowaniem motywacji, wiedzy
i umiejętności zdrowego stylu życia. Dotyczy to podejmowania
działań na rzecz własnego zdrowia poprzez zwiększenie
aktywności fizycznej ludzi, poprawę sposobu żywienia ludności,
zmniejszenie spożycia tytoniu, alkoholu, zwiększenie promocji
zdrowia psychicznego, zwiększenie jakości edukacji zdrowotnej.
Aby określić zdrowie jak i jego stan wyróżniono też jego mierniki,
które miały wskazywać na stan zdrowia jednostki jak i całych
społeczności. Zmieniały się one wraz z rozwojem nauk i wiedzy
ludzi. Lekarze używali ich aby wskazać na zagrożenia i przyczyny
utraty zdrowia przez ludzi. Pozytywnymi miernikami zdrowia było
między innymi: siła fizyczna danego osobnika, jego płodność,
zdolności do zdobywania pokarmu oraz długość wykonywania
pracy, również ilość urodzeń dzieci świadczyła o kondycji
zdrowotnej. Negatywnymi miernikami było: śmiertelność ludzi,
uleganie wypadkom, ilość zgonów noworodków i matek podczas
porodu, częstość zapadalności na choroby. Wraz z postępem nauk
te mierniki się zmieniał}'. W tej chwil jest ich bardzo dużo.
Obecnie możemy przeprowadzić szereg badań całego organizmu.
Np. na podstawie analizy morfologii krwi możemy określić stan
zdrowia badanej osoby. Używając różnego rodzaju aparatury
możemy badać każdy organ człowieka i usuwać niekorzystne
zmiany spowodowane chorobą. Analizując definicje zdrowia
można zauważyć, iż w dużym stopniu zależy ono od kompleksu
9 Korczak C, Leowski J. 1977, Problemy higieny i ochrony zdrowia, W SiP W arszawa.
czynników działających na organizm. Przez proces aktywnego
poszukiwania i utrzymywania równowagi psychofizycznej, rozu­
mianej jako pełnia sił witalnych i obronnych organizmu oraz
efektywne radzenie sobie z wymaganiami codzienńego życia
człowiek staje przed wyzwaniem, którego celem jest zdrowie.
Zdrowy styl życia staje się koniecznością, której świadomość
musi towarzyszyć każdemu współczesnemu człowiekowi. Prakty­
kowanie zdrowego stylu życia z jego podstawowymi elementami
tj. właściwym odżywianiem (10-15% ważności); czynnikami śro­
dowiska zewnętrznego (25-30% ważności); czynnikami związa­
nymi ze stylem życia (50% ważności); efektami opieki medycznej
(10-20% ważności) staje się podstawą współczesnego wychowania
do zdrowia.
W spółczesna cywilizacja spowodowała zmiany w organizmie
człowieka przypominające cechy unieruchomienia. Powrót do
optymalnego obciążenia ruchem fizycznym jest warunkiem
przeciwdziałania zmianom chorobowym, w skali osoby i populacji.
Postęp naukowo-techniczny prowadzi z jednej strony do wzrostu
dóbr materialnych, wyeliminowania wielu chorób, poszerzenia się
horyzontów poznawczych ludzi oraz prawie całkowite unieza­
leżnienie się od warunków środowiska, wreszcie wzrost ilości
czasu wolnego oraz możliwości jego wykorzystania. Z drugiej
jednak strony mamy do czynienia ze zjawiskami negatywnymi jak
degradacja środowiska naturalnego, powstanie wielu nieznanych
wcześniej zagrożeń i plag społecznych, systematyczne obniżanie
wydolności fizycznej i aktywności ruchowej człowieka oraz
szerzenie się chorób cywilizacyjnych. M ożna do nich zaliczyć:
choroby metaboliczne, miażdżycę, otyłość, cukrzycę, choroby
układu krążeniowego i oddechowego, obniżenie odporności na
infekcje oraz choroby nowotworowe Choroby te występują
częściej wśród osobników o małej aktywności życiowej i rucho­
wej, oraz nieadekwatnym w stosunku do wydatku energetycznego
sposobie odżywiania. Mało aktywny styl życia prowadzi także do
zmian zwyrodnieniowych w stawach. Ponadto w dobie postę­
pującej komputeryzacji poważne zagrożenie stanowi siedzący tryb
życia, który w znacznym stopniu ogranicza zdolności psycho-
10

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin