!Definicja upośledzenia umysłowego asia.doc

Imię i Nazwisko: Joanna Rutkowska

Definicja upośledzenia umysłowego

W określeniu osób, które pod względem umysłowym odbiegają od normy ogólnej w sensie ujemnym, nie ma jeszcze dostatecznej jednoznaczności. Nie ma też jednoznaczności w definiowaniu upośledzenia umysłowego. Definicji tego odchylenia jest dużo i są one różne w zależności od podejścia do upośledzenia umysłowego i kryteriów oceniających ten stan.

W Polsce z kilku istniejących w tym zakresie terminów w użyciu są najczęściej następujące: „upośledzenie umysłowe”, „niedorozwój umysłowy”, „oligofrenia” (Greckie: oligos - mało, phren - myślę, umysł), „opóźnienie w rozwoju umysłowym”, „obniżona sprawność umysłowa”.

Przedstawię kilka z nich:

1. Według Słownika języka polskiego  „upośledzenie umysłowe” to „stan niedostatecznej sprawności intelektualnej wskutek niedorozwoju lub uszkodzenia we wczesnym dzieciństwie tkanki mózgowej”.

2. Upośledzenie umysłowe określane jest również jako „istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Przy czym za istotnie niższy poziom funkcjonowania rozumie się co najmniej dwustandardowe odchylenie od normy” (Pomykało, 1997).

3. R. Kościelak zwraca uwagę na trudności przy definiowaniu upośledzenia umysłowego ze względu na dynamikę przebiegu, obraz kliniczny, obecny stan wiedzy. Uważa, że definicja w tym przypadku jest sprawą w pewnym sensie umowną, ważną dla celów badawczych oraz ogólnej orientacji. Ujmuje upośledzenie umysłowe jako zaburzenie o charakterze globalnym, co pozwala na odróżnienie tego stanu od zaburzeń parcjalnych, czyli fragmentarycznych deficytów rozwojowych i zaniedbań środowiskowo-pedagogicznych.

4. Z. Sękowska podaje, że „niedorozwój umysłowy nie jest jednostką nozologiczną, ale niejednorodną grupą zaburzeń wywołanych przez różne czynniki przyczynowe, o różnym mechanizmie patogennym, o niejednorodnym obrazie morfologicznym, klinicznym oraz przebiegu.

5. H. Spionek, oligofrenią nazywa ogólne zmniejszenie zdolności rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym.

6. R. Kościelak ujmuje upośledzenie umysłowe jako zaburzenie o charakterze globalnym, co pozwala na odróżnienie tego stanu od zaburzeń parcjalnych, czyli fragmentarycznych deficytów rozwojowych i zaniedbań środowiskowo-pedagogicznych.

7. Według L. Korzeniowskiego - oligofrenię, czyli niedorozwojem umysłowym nazywamy wrodzone oraz istniejące od wczesnego dzieciństwa obniżenie zdolności rozwoju intelektualnego, uniemożliwiające lub opóźniające naukę szkolną.

8. M. Grzegorzewska wyróżnia dwa terminy dotyczące upośledzonych umysłowe: oligofrenia i otępienie, wskazując na potrzebę rozgraniczenia tych terminów: „oligofrenią nazywamy niedorozwój umysłowy od urodzenia dziecka lub najwcześniejszego dzieciństwa; występuje tu zawsze wstrzymanie rozwoju mózgu i wyższych czynności nerwowych, podczas gdy otępienie występuje później, jak osłabienie, rozpad procesów korowych, uszkodzenie czynności umysłowych wcześniej pełnowartościowych
    
9. J. Mazurkiewicz wyróżnia trzy kryteria:

·         psychologiczne – poziom uwagi i mowy,

·         ewolucyjne – porównanie poziomu umysłowego dziecka niedorozwiniętego z    dzieckiem normalnym.        

·         społeczne – mierzące stopień upośledzenia umysłowego.

Literatura amerykańska podaje, iż jest to przede wszystkim opóźnienie zdolności przystosowania społecznego.

1.      Według A. M. Clarke, A. B. Clarke niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej, upośledzenie to powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się. J. Kostrzewski proponuje określić upośledzenie umysłowe jako: „ istotnie niższy od przeciętnego poziom funkcjonowania intelektualnego, występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się, wiążący się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym”. Przy czym za istotnie niższy poziom funkcjonowania rozumie się co najmniej dwu standardowe odchylenie od normy.

 

2. Komitet Ekspertów Amerykańskiego Towarzystwa Badań nad upośledzeniem umysłowym w wyniku porządkowania rozbieżności w definicjach upośledzenia umysłowego podaje ujednoliconą definicję, stwierdzając, że „przez niedorozwój umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania (Pomykało, 1997, s. 886).

3. E. Doll wyróżnia sześć kryteriów istotnych dla definicji niedorozwoju umysłowego:
   1.niedojrzałość społeczna
   2.niska sprawność umysłowa
   3.opóźnienie umysłowe
   4.zahamowanie nieprzemijające w miarę dojrzewania
   5.pochodzenia konstytucjonalne
   6.nieodwracalność procesu

    E. Doll podkreśla, że żadne z wymienionych kryteriów nie może przesądzać
    o upośledzeniu umysłowym.

4. Heber przez niedorozwój umysłowy rozumie „niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie: dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania”.
5. Tizard podaje definicję behawioralną: „upośledzenie umysłowe nie jest określoną jednostką chorobową – termin ten oznacza raczej stan opóźnienia procesu rozwoju występujący przy urodzeniu, lub we wczesnym dzieciństwie i charakteryzuje się głównie ograniczoną inteligencją”.
    

Definicja przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia w 1980 roku stwierdza, że upośledzenie umysłowe wyraża się w istotnie niższym od przeciętnej ogólnym
poziomie funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniach w procesie dojrzewania, uczenia się przystosowania społecznego. Społeczne przystosowanie jest warunkiem rozstrzygającym o stwierdzeniu niedorozwoju umysłowego w wieku dojrzałym, kiedy to zwraca się uwagę, w jakim stopniu osobnik będzie zdolny do samodzielnego stanowienia o sobie, utrzymania siebie i wywiązania się z odpowiedzialności wobec poszczególnych osób i grupy społecznej w której przebywa”.
Przez „dojrzewanie” rozumie się proces rozwoju, głównie w okresie niemowlęcym, żłobkowym i przedszkolnym, którego efektem jest zaradność dziecka. Dzieci upośledzone od pierwszych miesięcy życia rozwijają się z mniejszym lub większym opóźnieniem, w dodatku często nie harmonijnie rozwijają się różne funkcje. Dlatego właśnie ich stan w tym okresie zwłaszcza gdy nie jest jeszcze znana dynamika rozwoju i zasięg zaburzeń bywa określany jako opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Przez „uczenie się” rozumie się przyswajanie nowych wiadomości, zwłaszcza w wieku szkolnym, w którym nauka jest aktywnością najważniejszą.

Klasyfikacja i kryteria upośledzenia umysłowego

W wielu krajach i w literaturze utrzymuje się klasyfikację tradycyjna oparta na ilorazie inteligencji, ale wyróżniająca trzy stopnie upośledzenia umysłowego:

1) idiotyzm (iloraz inteligencji 0-19),

2) imbecylizm (iloraz inteligencji 20-49),

3) debilizm (iloraz inteligencji 50-59).
 

Podział na trzy stopnie upośledzenia umysłowego spotkał się z ogromną krytyką – pedagogów szczególnie.
 

Zgromadzenie Ogólne Światowej Organizacji Zdrowia uchwaliło nowelizację klasyfikacji upośledzenia umysłowego, obowiązującą od 1 stycznia 1968r. Podstawą klasyfikacji jest skala o średniej 100 i odchyleniu standardowym 16. Standard ten to odchylenie od normy o 16 punktów inteligencji. Norma jest zwykle odchyleniem w kierunku dodatnim i ujemnym od 100 o jednej właśnie standard.
Porównując tę klasyfikację z klasyfikacją tradycyjną (trzystopniową) zauważyć można, że główna różnica między nimi tkwi w tym, iż dawną grupę imbecylizmu podzielono obecnie na dwie grupy. W tej nowej klasyfikacji lekki stopień niedorozwoju umysłowego odpowiada debilizmowi, umiarkowany – górnemu imbecylizmowi, znaczny – dolnemu imbecylizmowi i głęboki – idiotyzmowi.
Możliwości upośledzonych umysłowo w ramach czterech stopni zakładają że:

·         większość lekko upośledzonych umysłowo przy zastosowaniu specjalnego wychowania i szkolenia może osiągnąć samodzielność, nawet zdolność do samodzielnego utrzymywania się w wieku dojrzałym.

·         umiarkowanie upośledzeni umysłowo zadziwiają nieraz swymi zdolnościami do osiągania dobrych wyników w różnych dziedzinach sprawności, wynoszą pewne korzyści ze szkolenia zawodowego w zakresie prostych prac, pracują dobrze w warunkach chronionych znacznie upośledzeni umysłowo mogą w pełnym stopniu wyuczyć się samoobsługi osobistej pod warunkiem, że pozwalają im na to warunki fizyczne, niektórzy z nich mogą oddawać się pożytecznym zajęciom wielu głęboko upośledzonych umysłowo w minimalnym stopniu reagują na szkolenie.

Wyróżniamy cztery stopnie upośledzenia umysłowego:

1) lekki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 52-67, mieszczący się między dwoma i trzema odchyleniami standardowymi;

2) umiarkowany niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 36-51, mieszczący się między trzema i czterema odchyleniami standardowymi;

3) znaczny niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 20-35, mieszczący się między czterema i pięcioma odchyleniami standardowymi;

4) głęboki niedorozwój umysłowy o ilorazie inteligencji 0-19, mieszczący się między pięcioma i większą liczbą odchyleń standardowych.

Nowa klasyfikacja psychologiczna ma dużo zalet.

W 1980 roku Liga Stowarzyszeń na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym opublikowała pracę pod tytułem: „Istotne różnice między upośledzeniem umysłowym, a chorobą umysłową”, w której udowodniono, że na upośledzenie umysłowe składają się dwa zasadnicze komponenty:
1.funkcjonowanie intelektualne, które jest znacznie poniżej przeciętnego i trwa od wczesnych lat
2.znaczne osłabienie zdolności przystosowania się do wymagań kulturowych społeczeństwa

Od 01.01.1980 roku obowiązuje IX rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Urazów i Przyczyn Zgonów. Zmiany dokonane w IX rewizji polegają na wyeliminowaniu pogranicza upośledzenia umysłowego które zastąpiono określeniem „rozwój niższy niż przeciętny” i uznano za dolną granicę normy.

J. Kostrzewski wyróżnia kilka grup osób których ilorazy inteligencji zawarte są
w granicach 70–85. Są to:

1.dzieci zaniedbane pedagogicznie (zaniedbanie środowiskowe) – w wyniku intensywnego nauczania, wczesnej stymulacji mogą wyrównać braki i funkcjonować jak inni o prawidłowym rozwoju intelektualnym

2.dzieci z deficytami parcjalnymi – odpowiednio prowadzona praca korekcyjna zdolna jest zaburzenia znacznie osłabić, zniwelować lub całkowicie wyrównać

3.dzieci ociężałe umysłowo – nie kwalifikują się do nauki w szkole, powinny korzystać z nauki w małym zespole, w powolniejszym tempie i sprzyjającej atmosferze wyrównywać braki na terenie szkoły specjalnej

4.dzieci o obniżonym poziomie sprawności intelektualnej

5.dzieci z pogranicza upośledzenia – miejsce ich nauki znajduje się w zespołach wyrównawczych w szkołach podstawowych

Oprócz klasyfikacji, na podstawie których poziom rozwoju umysłowego wyrażony był za pomocą ilorazu inteligencji, istnieje również podział niedorozwoju umysłowego ujmowany w aspekcie lekarskim. Podstawą tego podziału jest etiologia upośledzenia umysłowego.

Obejmuje ona osiem grup czynników patogennych:

1.opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami zakaźnymi

2.opóźnienie umysłowe związane z chorobami i czynnikami intoksykacyjnymi

3.opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami pourazowymi lub czynnikami fizycznymi

4.opóźnienie umysłowe związane z zaburzeniami metabolizmu: wzrastaniem i odżywaniem

5.opóźnienie umysłowe związane z nowotworami

6.opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami i czynnikami działającymi w okresie przedporodowym

7.opóźnienie umysłowe związane ze schorzeniami o nieznanej lub niepewnej etiologii, z objawami strukturalnymi

8.opóźnienie umysłowe łączące się z niejasnymi lub psychologicznymi reakcjami jednie funkcjonalnymi.
 

Na dzień dzisiejszy wyróżniamy następujące klasyfikacje upośledzenia umysłowego:

• DSM – IV z 1994 roku: jest to klasyfikacja wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM – IV. American Psychiatric Association).

• ICD – 10 z 1992 roku, wydawana przez WHO, czyli międzynarodowa klasyfikacja przyczyn, urazów, chorób, zgonów i problemów zdrowotnych.

Upośledzenie umysłowe, wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, zawiera w sobie trzy kryteria: A, B i C.

Kryterium A to znacznie gorsze niż średnie ogólne funkcjonowanie intelektualne, tzn. iloraz inteligencji uzyskany w stosowanym, odpowiednim teście musi wynosić 70 lub mniej. I w zależności od wyniku testu mamy różne rodzaje upośledzenia, ale o tym poniżej.

Muszą mu również towarzyszyć deficyty w co najmniej dwóch następujących sferach (kryterium B): porozumiewanie się, kompetencje społeczne, interpersonalne, funkcjonalne umiejętności szkolne, zdrowie, samoobsługa, korzystanie z infrastruktury publicznej, praca, bezpieczeństwo, samodzielne mieszkanie, samokierowanie, czas wolny. Oznacza to, że osoba upośledzona umysłowo w zależności od stopnia upośledzenia może nie być wstanie samodzielnie zadbać o swoje podstawowe potrzeby. Może mieć trudności z samoobsługą, czyli z ubieraniem się, rozbieraniem, wyborem odpowiedniego ubrania, z myciem się, jedzeniem, itp. Może nie być w stanie zadbać o swoje własne zdrowie.

Kolejnym i ostatnim kryterium (C) upośledzenia umysłowego jest wiek. Postawienie diagnozy musi być przed osiemnastym rokiem życia. Po tym czasie, pomimo funkcjonowania intelektualnego niższego niż średnie i pomimo deficytów w funkcjonowaniu społecznym, czy osobistym nie stwierdza się upośledzenia intelektualnego.

Jednak niezależnie od stosowanej klasyfikacji (DSM-IV, czy ICD-10) w upośledzeniu umysłowym wyróżniamy cztery stopnie. W zależności od wyników IQ (obie klasyfikacje nieznacznie się różnią) mamy upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, umiarkowanym, znacznym i głębokim . (Klasyfikacja wg ICD wyróżnia jeszcze: „inne upośledzenie umysłowe” kod F 78 oraz „nieokreślone upośledzenie umysłowe” kod F 79) .


Upośledzenie umysłowe

wg klasyfikacji DSM-IV

lekkie 55 – 70 IQ
umiarkowane 40 – 55 IQ
znaczne 25 – 40 IQ
głębokie poniżej 25 IQ

Obecnie trwają prace nad DSM V, którego pojawienie się jest planowane na maj 2013.

wg ICD-10

lekkie 50 – 69 IQ
umiarkowane 35 – 49 IQ
znaczne 20 – 34 IQ
głębokie poniżej 20 IQ

Charakterystyka osób ze znacznym i głębokim stopniem upośledzenia umysłowego

Osoby znacznie upośledzone umysłowo w porównaniu z głęboko upośledzonymi lepiej spostrzegają otaczającą rzeczywistość; jednak w porównaniu z jednostkami o prawidłowym rozwoju umysłowym spostrzeżenia ich są niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno. Spostrzegają mniejszą liczbę przedmiotów w porównaniu z jednostkami umiarkowanie upośledzonymi.

Jednostki znacznie upośledzone mają ogromne trudności w zapamiętaniu oraz odtwarzaniu tego, co zapamiętali. Trudności w odtwarzaniu są częściowo uwarunkowane ubogim zasobom słownictwa.
Osoby dorosłe znacznie upośledzone potrafią po jednorazowym usłyszeniu powtórzyć zdanie złożone z dwunastu sylab oraz cztery cyfry. Potrafią odnaleźć cztery spośród pięciu ukrytych na ich oczach przedmiotów, zapamiętać trzy proste polecenia i wykonać je w podanej kolejności.

Występuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej. Uwaga mimowolna kieruje się na przedmioty i czynności budzące żywe zainteresowanie. Słaba jest trwałość uwagi mimowolnej (stąd zajęcia powinny być bardzo interesujące, angażujące osobę, oraz krótkotrwałe).

Znacznie upośledzeni umysłowo potrafią porównać ze sobą dwa przedmioty i powiedzieć, który z nich jest większy, mniejszy, czy krótszy, dłuższy. Potrafią porównać dwa przedmioty pod względem estetycznym i wskazać, który jest ładniejszy. Potrafią dostrzec podobieństwo i różnice między przedmiotami i rysunkami, lecz nie potrafią ująć podobieństw i różnic między pojęciami. Są w stanie poprawnie zdefiniować proste pojęcia, np. rower, jabłko, przez użytek. Rozróżniają proste kształty geometryczne. Potrafią przerysować trójkąt, koło, kwadrat, dom. W szkole życia potrafią nauczyć się rozpoznawania i pisania łatwych wyrazów.

Osoby ze znacznym upośledzeniem umysłowym charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa.

Potrafią one natomiast opanować wiele czynności życia codziennego oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów.

Spostrzeganie ich jest niedokładne, bardzo wolne, uwaga mimowolna, skupiona jedynie na silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi, pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona. Mowa to zdania proste, dwuwyrazowe, częste wady. Inteligencja sensoryczno-motoryczna.
Widoczne potrzeby psychiczne. Częste zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób, rzeczy. Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się w bliskiej okolicy. Rozumieją proste sytuacje, wykonują proste prace domowe i zarobkowe. Potrafią porozumieć się w prostych sprawach.

Osoby upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej.

Osoby z głębokim stopniem upośledzenia umysłowego zdolne są tylko do opanowania pojedynczych czynności w wyniku indywidualnych oddziaływań rehabilitacyjnych lecz wyniki są na ogół znikome. Duże zróżnicowanie: od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do cząstkowego ich występowania. Mowa to nieartykułowane dźwięki. Czasem pojedyncze proste wyrazy, rozumienie prostych słów i poleceń. Proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, czasem wyrażanie emocji gestami – uśmiech, przywiązywanie się do osób. Częste wahania nastrojów. Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych, osoby te nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki. Przedstawię teraz kilka cech charakteryzujących osoby głębiej upośledzone które zauważyłam we własnej pracy:

-         bardzo często występują u nich upośledzenia mowy,

-         brak myślenia abstrakcyjnego,

-         nie przewidują konsekwencji,

-         ulegają sugestiom, są wykorzystywane,

-         występują u nich zdolności muzyczne (mają dobry słuch),

-         słaba koncentracja uwagi,

-         mają trudności w rozwiązywaniu problemów,

-         mają trudności w ujmowaniu tego, co istotne,

-         ubogi zasób słownictwa,

-         nie wyrażają własnej opinii,

-         źle orientują się w nowych sytuacjach,

-         potrzebują ciągłych wskazówek,

-        ...