ROLA WYCHOWANIA MUZYCZNEGO W ROZWOJU DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I WCZESNOSZKOLNYM
Spis treści
Str.
Wstęp …………………………………………………........……5
I. Problem badań w świetle literatury……………………7
1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym …..…........…..8
1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka …………..............……8
1.2.Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym…..…........………...…...9
1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka…….…………..32
2. Podstawowe założenia wychowania muzycznego……..….35
2.1. Pojęcie wychowania muzycznego………..………...….35
2.2. Cele i funkcje wychowania muzycznego………...……36
2.3. Metody i formy muzyczne………….....………....….…44
2.4. Predyspozycje zawodowe……..……….………………56
3. Wychowanie muzyczne w przedszkolu i w szkole a rozwój dziecka………………….………………………….…….…58
3.1. Rozwijanie zainteresowań muzycznych w przedszkolu i w szkole…………………..………………………………...59
3.2. Rola muzyki w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.…62
1. Przedmiot i cel badań..........................................................69
2. Problemy i hipotezy badawcze............................................70
3. Metody, techniki i narzędzia badawcze..............................72
4. Charakterystyka terenu i przebieg badań............................75
Wnioski z badań...................................................................95
Bibliografia...........................................................................97
Aneks...................................................................................101
Przedmiotem prowadzonych przeze mnie badań stało się wychowanie muzyczne, a dokładnie rola wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Wychowanie muzyczne jest to proces organizowania różnorodnych doświadczeń muzycznych, ukierunkowanych na rozwijanie percepcji i jest samo w sobie obiektem poznania. Występuje jako ściśle zaprogramowany przedmiot, interesujący dla dziecka.
Im wcześniej wychowanie muzyczne stanie się dla dziecka przedmiotem emocjonalnie atrakcyjnej działalności, tym silniejsze będą jego motywacje i trwalsze zainteresowania muzyczne. W przedmiocie tym nie chodzi tylko o to, aby dzieci umuzykalnić, rozwinąć w nich zdolności muzyczne, ale przede wszystkim aby przez kontakt z muzyką skutecznie wpłynąć na rozwój cech osobowościowych dziecka, a głównie na emocje i motywacje.
Nauczycielce przedszkola jest dana piękna rola wprowadzenia dziecka w świat muzyki. Jest to jakby rozpoczęcie drugiego etapu kształtowania wrażliwości dziecka. Pierwszy rozpoczyna się już z chwilą przyjścia na świat, kiedy zaczyna ono przejawiać pierwsze reakcje na zasłyszane dźwięki, rytmy i odgłosy najbliższego otoczenia.
Celem napisania tej pracy było określenie jaką rolę odgrywa wychowanie muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.
Praca składa się z 3 rozdziałów. Rozdział pierwszy – teoretyczny, zawiera pojęcie i etapy rozwoju dziecka, charakterystykę rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, pojęcie wychowania muzycznego, cele i funkcje wychowania muzycznego, metody i formy wychowania muzycznego, sposoby rozwijania zainteresowań muzycznych w przedszkolu i szkole oraz jaką rolę pełni muzyka w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.
Rozdział drugi ma charakter metodologiczny. W nim znajduje się wyjaśnienie przedmiotu, celu i problematyki badawczej. Zawiera także opis zastosowanych metod technik i narzędzi badawczych, opis badanej grupy oraz organizacji i przebiegu badań.
Rozdział trzeci, stanowi opis i interpretację przeprowadzonych badań oraz wnioski z badań.
Praca zakończona jest bibliografią oraz aneksami.
1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym
Rozdział ten zawiera definicje pojęcia „rozwój”. Zostały tu także wymienione etapy rozwoju dziecka. W podrozdziale drugim zostały szczegółowo opisane dwa etapy: wiek przedszkolny oraz wiek wczesnoszkolny. W podrozdziale trzecim zostały opisane czynniki warunkujące rozwój dziecka.
1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka
„Rozwój oznacza zmianę w czasie będącą uruchomieniem istniejących potencjałów i modyfikacją ich pod wpływem czynników zewnętrznych. Rozwój może być progresywny – przebiegać w kierunku coraz lepszego własnego funkcjonowania w środowisku, może być stagnacją, gdy ulega zatrzymaniu, regresją, gdy ulega zmianom wstecznym lub podążać w kierunku negatywnym, gdy przynosi coraz większe szkody zarówno jednostce jak i społeczeństwu”.[1]
Rozwój to „wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu (układu), wykazujące obiektywnie stwierdzane różnicowanie się tego obiektu (układu) pod określonym względem”. [2]
Rozwój to „proces kierunkowych przemian, w toku którego obiekty (układy) danego rodzaju przechodzą od form lub stanów prostszych, niższych, mniej doskonałych do form lub stanów bardziej złożonych, wyższych, doskonalszych pod określonym względem”.[3]
„Rozwój jest to jakby łańcuch procesów złożony z wielu ogniw. Ogniwa te mogą różnić się pod względem długości, natężenia i szybkości procesów zachodzących w organizmie i w świadomości ludzkiej, lecz układ w czasie i następstwo tych ogniw są zwykle stałe. Innymi słowy, poszczególne stadia rozwoju następują po sobie w jednakowej kolejności. Od niższych czynności i funkcji jednostka przechodzi do wyższych form działania.”[4]
W rozwoju dziecka wyróżniamy kilka etapów.
· Niemowlęctwo
· Wiek poniemowlęcy
· Wiek przedszkolny
· Młodszy wiek szkolny
· Wiek dorastania
W niniejszej pracy przedmiotem zainteresowań są dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym i w związku z tym charakterystykę dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym przedstawię w następnym rozdziale.
1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
Granice chronologiczne wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Szczegółowy opis i interpretacja zmian i przekształceń dokonujących się w toku rozwoju psychicznego u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym będą treścią tego rozdziału.
Obejmuje okres życia dziecka od 3 do 7 lat. Jego nazwa pochodzi stąd, iż okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko nauki w szkole. Niektóre dzieci w tym okresie rozwoju uczęszczają do przedszkola, które stanowi w systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania oraz służy pomocą matkom pracującym. Z tej instytucji wychowawczej mogą korzystać wszystkie dzieci.
Każde dziecko rozwija się w innym tempie, w różnych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne tylko dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych. „Wiek przedszkolny stanowi względnie jednolity okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim formę działalności, jaką jest dla dziecka zabawa, na sposób poznawania rzeczywistości – w procesie swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego, okolicznościowego uczenia się oraz na specyfikę środowiska wychowawczego, którym jest nadal głownie rodzina oraz dopełniające jej funkcje przedszkole.”[5]
W wieku przedszkolnym można wyróżnić trzy podokresy (lub też inaczej fazy). Wg M. Przychodzińskiej „są to następujące fazy:
· Faza pierwsza (wczesna) od 3 do 4 lat
· Faza druga (średnia) od 4 do 51/2 lat
· Faza trzecia (późna) od 51/2 do 7 lat”[6]
A teraz przedstawię ogólną charakterystykę rozwoju psychicznego dzieci w poszczególnych fazach.
Dzieci w wieku 3 – 4 lat. Dzieci w tej fazie są mało samodzielne, tzn. nie radzą sobie dobrze w różnych sytuacjach życiowych, wymagają pomocy dorosłej osoby nawet przy prostych czynnościach takich, jak np. mycie czy też ubieranie się. Mimo, iż opanowały podstawy systemu gramatycznego języka ojczystego, nie zawsze jednak łatwo jest się porozumieć z nimi, zwłaszcza osobom obcym.
Dzieci 3 – 4 letnie znajdują się w stadium myślenia sensoryczno – motorycznego. Rozwiązują zadania w płaszczyźnie manipulacyjnej oraz ruchowo – spostrzeżeniowej wtedy, gdy posiadają bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest bardziej rozbudzona, niż w wieku poniemowlęcym. Zabawy są dość proste i krótkie dlatego, ponieważ dziecko nie potrafi koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swych zainteresowań.
„Chwiejność uczuciowa oraz duża wrażliwość dziecka na zmiany w otoczeniu społecznym sprawiają, że trzylatek może mieć trudności w przystosowaniu się do trybu życia w przedszkolu, do wymagań nowego środowiska, zwłaszcza jeśli poprzednio był wychowywany wyłącznie w domu rodzinnym.”[7]
Dzieci w wieku 4 - 51/2 lat. Dzieci w danym wieku są bardziej samodzielne. Potrafią się przystosować do życia w grupie przedszkolnej, nawiązują przyjazne kontakty z rówieśnikami. Pojawiają się w tym wieku również konflikty między dziećmi, gdyż „cztero- i pięciolatki bywają impulsywne i niezrównoważone, egocentryczne i agresywne. Lubią jednak towarzystwo innych dzieci, garną się do grupy i chętnie podejmują wspólne zabawy, chociaż nie potrafią ich same dobrze zaplanować i zorganizować.”[8]
Dziecko w 5 roku życia wstępuje w „wiek pytań”. Staje się wytrwałym badaczem i odkrywcą nieznanego mu wcześniej świata. Rozwój wyobraźni i fantazji pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi znaleźć samo odpowiedzi. Próbuje je więc rozwiązywać przy pomocy dorosłych, zasypując ich mnóstwem pytań na różne tematy. Dziecko w tym wieku jest bardzo żywe i ruchliwe, dociekliwe a zarazem wścibskie. Jego doświadczenia ruchowe, umysłowe są coraz większe.
Dzieci w wieku 51/2 – 7 lat. Ostatni podokres wieku przedszkolnego rozpoczyna się w połowie 6 roku życia, natomiast kończy się w chwili podjęcia nauki szkolnej. W tym wieku w ich zachowaniu przejawiają się wszystkie cechy charakterystyczne dla okresu przedszkolnego, jak również początki nowych cech, które rozwiną się w następnym stadium rozwoju – w młodszym wieku szkolnym.
Sześciolatek okazuje nadal zainteresowanie światem przyrody oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego. Zapoznaje się z konkretnymi własnościami przedmiotów i pochłania z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. „Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształcące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze.”[9]
Nadal ulubioną formą spędzania czasu jest zabawa. Zabawy dzieci w tym wieku są bardziej urozmaicane, organizowane w zespołach wieloosobowych, często występuje podział na role i funkcje.
Obecnie szerzej opiszę rozwój fizyczny, rozwój motoryczny i rozwój działalności dziecka w wieku przedszkolnym.
Rozwój fizyczny
Pojęcie „rozwój fizyczny” jest bardzo obszerne, obejmuje bowiem całokształt procesów biologicznych, biochemicznych i biofizycznych zachodzących w organizmie. Procesy te warunkują rozrastanie się i dojrzewanie organizmu. Zmiany, które obserwujemy u człowieka są przejawem tych procesów. Następują one po sobie w określonej kolejności i kierunku i są nieodwracalne. Ukształtowanie cech dziecka zależne jest od całego szeregu czynników, przede wszystkim natury biologicznej i środowiskowej. Czynnikiem biologicznym są pewne predyspozycje, które dzieci dziedziczą po swoich rodzicach. Są one predysponowane do osiągnięcia dużych lub małych wymiarów ciała, do szybkiego lub wolniejszego tempa procesów rozwojowych. Na to dziedziczne podłoże nakładają się warunki środowiskowe, w jakich dziecko wzrasta. Jeżeli od urodzenia otoczone jest ono właściwą, racjonalną opieką, która zaspokaja jego potrzeby fizyczne i psychiczne – rozwój będzie przebiegał zgodnie z zadatkami dziedzicznymi. Dziecko przebywające w złych warunkach środowiskowych, nieodpowiednio żywione, źle pielęgnowane, wychowujące się w złej atmosferze rodzinne – rośnie gorzej, rozwija się wolniej, nie ma szans realizowania swych genetycznych przesłanek. Pojawiają się opóźnienia rozwojowe.
Dziecko w wieku od 3 do 7 lat w porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi, wolniej przybiera na wadze natomiast dość szybko rośnie. Może być tak, że u dzieci tych widzimy wyraźne dysproporcje w budowie ciała: krótkie nogi w stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia. Jednakże wraz z wiekiem dość szybki rozwój kończyn dolnych sprawia, że sylwetka jego smukleje.
W okresie przedszkolnym kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny. W tej fazie łatwo może wytworzyć się wadliwa postawa ciała. Wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Płuca i serce pracują wydajnie, natomiast przekrój tchawicy i jamy nosowej jest nadal niewielki, w związku z czym dzieci w tym wieku dość często zapadają na choroby dróg oddechowych.
W wieku przedszkolnym układ nerwowy rozwija się wolniej niż w pierwszych 3 latach życia. Natomiast stale doskonali się jego budowa i funkcja. „Z rozwojem strukturalnym układu nerwowego łączy się jego rozwój funkcjonalny. Ogólne kierunki rozwoju dynamiki wyższych procesów nerwowych u dzieci w wieku przedszkolnym są następujące:
1. Wzrasta wpływ kory mózgowej na niższe części układu nerwowego. Czynności dziecka stają się dzięki temu lepiej skoordynowane, mniej impulsywne.
2. Wzrasta ogólna zdolność do pracy komórek nerwowych, wskutek czego dziecko potrafi dłużej odbierać bodźce zewnętrzne. Jednakże układ nerwowy jest nadal podatny na zmęczenie, co sprawia, że dziecko zdobywa się z trudem na dłuższy jednostajny wysiłek, a woli zabawy i zajęcia bardziej urozmaicone.
3. Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. Moż...
harpia88