HISTORIOGRAFIA POLSKA W DOBIE ZABORÓW. CZASY POSTYCZNIOWE
1. Zabór rosyjski
Likwidacja Szkoły Głównej (1869) oznaczała zniesienie jedynego z zaborze rosyjskim polskiego ośrodka polskiej profesjonalnej historiografii. Mimo tego historia polska się rozwija np. na łamach dawnych czasopism:
· Biblioteka Warszawska
· Ateneum
Po wydarzeniach z roku 1905 złagodzono kursu w stosunku do polskich inicjatyw. Powołano wtedy do życia pierwsze w Królestwie Polskim czasopismo historyczne „Przegląd Historyczny”, a nastepnie utworzenie Towarzystwa Miłośników Historii.
2. Zabór pruski
Władze popierały działalność niemieckich regionalnych organizacji naukowych, zajmujących się między innymi historią, starając się jednocześnie ograniczyć wszelkie polskie inicjatywy kulturalne i naukowe. Działało w Poznaniu Towarzystwo Przyjaciół Nauk
3. Zabór Austriacki
Dzięki nadani autonomii Galicji (mimo iż nie uzyskała samodzielności) usunięto w niej austriackich urzędników i nauczycieli, dopuszczono Polaków do pracy w administracji.
Na uniwersytetach we Lwowie i Krakowie nastąpił rozkwit działających w ich ramach polskich naukowych środowisk historycznych: pomnożono liczbę katedr, wzrosła ich obsada; powołano pierwszą katedrę Historii Polski (Kraków 1896). Przekształciły się prowincjonalnych na ośrodki nowoczesnej nauki historycznej o poziomie europejskim.
Powstała również Akademia Umiejętności w Krakowie (1872); zaczynają się pierwsze zjazdy historyków Polskich.
Niepowodzenie kolejnego zrywu niepodległościowego i represje jakie po nim nastąpiły, zainspirowały polskie elity polityczne i intelektualne do ponownego przemyślenia poglądu na narodową przeszłość.
· Krakowska szkoła historyczna (referat)
o Uformowała się w II poł. lat sześćdziesiątych wokół spolonizowanego Uniwersytetu Krakowskiego i Akademii Umiejętności
o Walerian Kalinka
§ wytykał Polakom grzechy by wstrząsnąć ich sumieniem aby przez pokute je odkupić, wzywał do zerwania z bezkrytycznym uwielbieniem przeszłości;
§ zarzucano mu pesymizm
§ Sejm Czteroletni – oparte na bogatym materialne źródłowym nie tylko ukazywały nie znane dotąd karty dyplomatyczno – politycznych dziejów czasów stanisławowskich, lecz także rozwijały moralizatorski pogląd na przyczyny upadku Polski
o Józef Szujski
§ Uczestnik powstania styczniowego, krytyk romantyzmu i współtwórca słynnej Teki Stańczyka, utalentowany historyk, profesor Katedry Historii Polski
§ Dzieje Polski oraz Historia polski treściwie opowiedzianej – zawarł w nich ostateczny pogląd na dzieje Polski, budował w nich krytyczny odniesienie do polskiej historiografii
§ Krytykował tradycję lelewelowską
§ Wychodził z religijnej filozofii dziejów, wg której poszczególnym narodom miały przyświecać określone opatrznościowe idee
§ Rozumiał polską misje na wschodzie jako spełnienie misji cywilizacyjnej i religijnej; dostrzegał zarówno blaski i cienie – krytykował „roztapianie się” sił narodu na olbrzymich, niemożliwych do zasymilowania obszarach
§ Wytykał wady szlacheckiego narodu – anarchię; gloryfikował zarówno tendencje monarchiczną jak i dziejową rolę Kościoła
§ Dowodził, że niezbędnym warunkiem pomyślności wszelkich społeczeństw jest zachowanie „harmonii w społeczeństwie narodowym” polegającej na równowadze miedzy władzą a ładem i sprawiedliwością
§ Nieprzeprowadzenie reform było główną przyczyna samo zawinionego upadku Polski
o Michał Bobrzyński
§ Prawnik z wykształcenia
§ Hołdował programowi przekształcenia historii w naukę, zajmującą się „zbieraniem faktów dziejowych i zastosowaniem do nich wyników nauk społecznych i politycznych”
§ Dzieje Polski w zarysie – dokonał konsekwentnego, nieubłaganego w swej logice, przewartościowania dotychczasowych poglądów na polską przeszłość
§ Samo zawinione niewykończenie budowy państwa prawnego było dla niego główną przyczyną upadku Polski
o Stanisław Smolka
§ Był wybitnym przedstawicielem nowoczesnej historii krytycznej, który osiągnął świetne rezultaty najpierw w badaniach mediewistycznych, a potem z zakresu historii XIX wieku
§ Uczniowie: Franciszek Piekoński, Anatol Lewicki, Stanisław Krzyżanowski, Wincenty Zakrzewski, Wiktor Czermak
§
· Lwowska szkoła historyczna
o Przedstawiciele nie tworzyli żadnej narodowej historiozofii, znakomicie natomiast rozwijali krytyczne badania historyczne i przygotowywali wydawnictwa źródłowe
o Ksawery Liske – pierwszy założyciel i redaktor Kwartalnika Historycznego
o Oswald Balzer
o Ludwik Finkel – twórca Bibliografii Historii Polskiej
o Tadeusz Wojciechowski – pionier w stosowaniu metody retrogresywnej w badaniach historycznych
o Wojciech Kętrzyński
o Władysław Abraham – zajmował się historią kościoła w średniowiecznej Polsce i na Rusi
o Przemysław Dąbkowski – zajmował się historią dawnego prawa polskiego
· Warszawska szkoła historyczna (referat)
o Dwojakie znaczenie: historiograficzny kierunek oraz określone środowisko historyczne – w opozycji do szkoły krakowskiej
o Opowiedziano się za programem organicznej pracy u podstaw – pozytywizm warszawski; historycy pozytywiści stawiali sobie za zadanie badanie praw dziejowych
o Ideologowie poddawali ostrej krytyce polskie społeczeństwo uważając, że może ono zapewnić sobie lepszą przyszłość dopiero wtedy, kiedy przezwycięży swoje zacofanie i wkroczy na drogę modernizacji i postępu
o Skłonni byli zrazu upatrywać w krakowskim kierunku historiograficznym nie tle przeciwnika ale sojusznika swoich obrachunków z narodową przeszłością
o Sprzeciwiali się teorii samo zawinionego upadku i przedstawiali teorię odrodzenia w upadku, głoszącą, że u schyłku istnienia dawnej Rzeczpospolitej dokonały się w społeczeństwie polskim we wszystkich niemal dziedzinach życia społecznego, głębokie przemiany modernizacyjne, które świadczyły o skutecznym przezwyciężeniu przez samych Polaków ich zadawnionych wad i zapewniłyby im dalszy pomyślny byt, gdyby nie brutalna interwencja mocarstw ościennych
o Miała wyraźnie optymistyczne poglądy ale za względu na cenzurę nie mogli jej wyraźnie podkreślać
o Uważali, że właściwym przedmiotem badań historii powinny być dzieje społeczeństwa, więc zarzucali szkole krakowskiej że zawężają horyzont swej refleksji do dziejów państwa
o Zajmowali się przede wszystkim nie historią polityczną, ale dziejami wewnętrznymi: stosunków społeczno – gospodarczych, ustrojowych i kultury
o Uczeni byli profesjonalnie przygotowani pod względem naukowym, a co najważniejsze większość z nich było prawnikami
Podsumowanie
Polska historiografia po długim czasie na nowa była uprawiana według europejskich standardów naukowej historii, lecz nadal posiadając indywidualnych cech.
· I połowa stulecia – historiografia polska zaadaptowała dla swoich celów zarówno wzorzec badań, zaproponowany przez tzw. historyczną szkołę prawa i po części także romantyczny model historii społecznej
· II połowa stulecia – standard historii krytycznej jak i pozytywistyczny model historii oraz ograniczenie zainteresowań do problematyki dziejów Polski.
2
Noane