POLSKI ZWIĄZEK NIEWIDOMYCH
Tadeusz Majewski
REHABILITACJA PSYCHICZNA
OCIEMNIAŁYCH
Warszawa 1971 Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich
Redaktor odpowiedzialny Mgr E. Koziowska
Redaktor techniczny Cz. Lisiak
Korektor M. Węsierska
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH - WARSZAWA 1971
Wydanie I. Nakład 1310 egz. Objętość ark. wyd. 10,5 = 7,25 ark. druk. Papier ilustr. kl. V, 70 g, 70 X 100 cm. Oddano do składania w lipcu 1970 r. Podpisano do druku i druk ukończono w lutym 1971 i. Zam. nr 872-K-70. L-18.
CIESZYŃSKA DRUKARNIA WYDAWNICZA - CIESZYN, ULICA POKOJU l
PRZEDMOWA
Znaczenie psychoterapii w rehabilitacji inwalidów wystąpiło z całą wyrazistością, kiedy zdano sobie sprawę, że oddziaływanie na inwalidę tylko poprzez czynniki fizyczne i społeczne nie daje pełnych rezultatów, tj. nie powoduje integracji wewnętrznej poszkodowanego ze społecznością.
Pojawiło się zatem w ostatnich trzydziestu latach szereg prac omawiających cele, metody, zakres i wyniki rehabilitacji psychicznej w odniesieniu do wszystkich inwalidów i poszczególnych ich kategorii.
Jedna z nich to niniejsza praca pióra dr. Tadeusza Majewskiego pt. "Rehabilitacja psychiczna ociemniałych". Autor omawia w niej m. in. terminologię w zakresie uszkodzeń wzroku, kategorie inwalidów wzroku, skutki utraty wzroku w aspekcie fizycznym, psychicznym i społecznym, cele i proces rehabilitacji psychicznej oraz warunki, które ją ułatwiają.
Wskazania w zakresie psychoterapii autor opiera na przeprowadzonych badaniach w następujących pięciu trafnie wybranych kierunkach: akceptacji utraty wzroku i jej skutków, postawy niewidomego wobec programu i procesu rehabilitacji, postawy wobec siebie jako inwalidy, środowiska rodzinnego i wobec widzących oraz analizy czynników hamujących proces rehabilitacji psychicznej (samotność ociemniałych, trudności nauczenia się brajla i samodzielnego poruszania się, konflikty rodzinne, niezaspokajane potrzeby materialne, dodatkowe schorzenia i kalectwa oraz trudności w maszynopisaniu).
W wyniku badań autor m. in. stwierdza, że rehabilitacja psychiczna jest procesem indywidualnym, długotrwałym i wymaga dużego zaangażowania ze strony samego inwalidy, jak też pomocy ze strony innych osób, głównie psychologa. Określa również warunki osiągnięcia tego zaangażowania.
Szczególnie wnikliwego oddziaływania wymagają nowo ociemniali, zwłaszcza ci, którzy utracili wzrok w sposób nagły.
Usprawnienie psychiczne niewidomych jest jednym z warunków samozarad-ności życiowej, harmonijnego współżycia z innymi, podjęcia szkolenia zawodowego i pracy.
Praca dr. T. Majewskiego jest wynikiem dużego doświadczenia autora w usprawnianiu, szkoleniu zawodowym i pracy organizacyjnej z niewidomymi. Wieloletnie obcowanie autora z niewidomymi w różnych sytuacjach życiowych ułatwiło mu wszechstronne spojrzenie na sposób oddziaływania psychoterapeutycznego i dostrzeganie związków między przeżyciami psychicznymi a czynnikami fizjologicznymi i społecznymi.
Praca służyć będzie pracownikom ośrodków usprawnienia niewidon szkół specjalnych dla niewidomych, prezydiów rad narodowych, działa społecznym Polskiego Związku Niewidomych i innym.
Za podjęcie się opracowania trudnego i specyficznego zagadnienia należ autorowi słowa uznania. Mam nadzieję, że praca spełni swój cel, to znacz przyczyni się do tego, aby życie codzienne niewidomych było szczęślh a ich praca zawodowa lżejsza i bardziej opłacalna.
Di habil. A. H
SPIS TREŚCI
1
Wstęp ............................ 7
Ślepota i jej przyczyny .................... 7
Podział niewidomych ..................... 10
Niewidomi od urodzenia ................... 11
Ociemniali ....................... 11
Szczątkowo widzący .................... 11
Niedowidzący ....................... H
Niewidomi z dodatkowymi kalectwami i schorzeniami .."..... 12
Liczba niewidomych w Polsce i na świecie ............. 12
Cel pracy ......................... 15
2
Utrata wzroku .......................... 19
Przeżycia ociemniałych związane z utratą wzroku .......... 15
Nagła utrata wzroku .................... 16
Stopniowa utrata wzroku ................... 17
Skutki utraty wzroku .................... 18
Utrata podstawowej funkcji poznania rzeczywistości ........ 18
Skutki utraty wzroku w sferze działania ............. 20
Dezintegracja osobowości .................. 22
Skutki utraty wzroku w życiu społecznym ............ 24
Inne skutki utraty wzroku .................. 29
3
Podstawowe zagadnienia w rehabilitacji ociemniałych ........... 29
Możliwości rehabilitacyjne ociemniałych ............. 29
Ogólne zadania rehabilitacji ociemniałych ............. 31
Zagadnienia psychologiczne w rehabilitacji ociemniałych ....... 34
4
Badania osobowości ociemniałych dla potrzeb rehabilitacji psychicznej ..... 46
Metoda i technika przeprowadzania badań ............. 46
Charakterystyka badanych .................. 49
Ogólna analiza i ocena wypowiedzi badanych ........... 53
Analiza i ocena poszczególnych przypadków ............ 66
Analiza ogólnych wyników badań ................ 74
Ustalenie diagnozy psychologicznej i wskazań do psychoterapii .... 78
5
Sposoby przeprowadzania rehabilitacji psychicznej ............ 79
Psychoterapia indywidualna .................. 81
Psychoterapia grupowa .................... 89
Wzajemne oddziaływanie ociemniałych na siebie .......... 90
Psychoterapeutyczne oddziaływanie na ociemniałych przez członków zespołu rehabilitacyjnego ................... 91
Sprawdzanie wyników psychoterapii ............... 94
Badania sprawdzające .................... 100
Wnioski końcowe ......................... 107
Piśmiennictwo ....................... 114
WSTĘP
ŚLEPOTA I JEJ PRZYCZYNY
Przystępując do omówienia zagadnienia rehabilitacji psychicznej ludzi ociemniałych należy na wstępie wyjaśnić samo pojęcie ślepoty, a także terminy: niewidomy, ociemniały i inwalida wzroku. Definicja ślepoty stanowi jedno z podstawowych zagadnień w tyflologii*. Mianem "niewidomy" zwykło się określać nie tylko osoby całkowicie niewidzące, lecz także ludzi, którzy zachowali tzw. szczątkowy wzrok (resztki wzrokowe). Osoby szczątkowo widzące, a nawet osoby, które zachowały jedynie poczucie światła, znajdują się w zupełnie inne] korzystniejszej sytuacji niż całkowicie niewidomi. Ponieważ stopień zachowanych resztek wzrokowych może być bardzo różny, dla celów szkolnictwa specjalnego, przyznawania rent, korzystania z ulg i przywilejów przysługujących wyłącznie niewidomym musi być dokładnie określone pojęcie "ślepota" i termin "niewidomy". Zagadnienie to było omawiane na II Międzynarodowym Kongresie Niewidomych w Paryżu w 1954 r., który uchwalił następującą międzynarodową definicję ślepoty: "Za ślepotę uznaje się:
1) zupełny brak wzroku,
2) ostrość wzroku nie przekraczającą 3/eo lub 10/2oo (Snellen) w lepszym oku przy zastosowaniu szkieł wyrównujących wadę wzroku,
3) ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w 20°*.
Pierwszy punkt tej definicji nie wymaga wyjaśnień. Obejmuje wszystkich całkowicie niewidomych, zarówno niewidomych od urodzenia, jak też tych, którzy utracili wzrok w ciągu życia, czyli ociemniałych. Punkt drugi mówi o szczątkowo widzących określając, że za dotkniętych ślepotą należy uznać również tych wszystkich, którzy przy osłabieniu wzroku widzą z odległości nie większej niż 3 m (liczba w liczniku), to co zdrowi widzą z odległości 60 m (liczbą w mianowniku). Dotyczy to oka lepszego w przypadku różnych wad obu oczu oraz przy zastosowaniu szkieł korekcyjnych. Punkt ten nie dotyczy natomiast niewidzących na jedno oko przy zachowaniu pełnej lub prawie pełnej sprawności oka drugiego. Liczba ułamkowa 10/20o jest wskaźnikiem z tablicy Snellena używanej przez lekarzy okulistów dla określenia ostrości wzroku i oznacza to samo, co liczba 3/eo, z tym że odpowiada nie metrom, lecz stopom (l stopa = 0,3048 metra). Wskaźnik 3/eo lub 10/2<>o odpowiada 0,05 normalnej ostrości wzroku.
Ostatni punkt definicji mówi o osobach posiadających zwężone pole widzenia. Za niewidomego w tym przypadku uznaje się człowieka, u którego zwężenie to spowodowało ograniczenie pola widzenia do przestrzeni nie większej niż 20°.
Tyflologia jest nauką o niewidomych.
Sprawa Niewidomych. Warszawa 1957, z. l, str. 5*.
Międzynarodowa definicja ślepoty została wprowadzona również w Polsce. Wszyscy inwalidzi wzroku objęci tą definicją zostają zaliczeni przez komisje; *do spraw inwalidztwa i zatrudnienia do I grupy inwalidów1. Do II grupy inwalidów zaliczane są natomiast osoby, u których ostrość wzroku wynosi od 0,05 do 0,08 w lepszym oku z pomocą szkieł wyrównujących wadę wzroku2. Pozostałe osoby niedowidzące oraz z innymi wadami wzroku, a także widzące na jedno oko komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia kwalifikują jako inwalidów III grupy.
Międzynarodowa definicja ślepoty została również przyjęta przez Ministerstwo Finansów dla wyjaśnienia, kogo należy uważać za niewidomego przy korzystaniu ze zwolnień od podatku od wynagrodzeń3, który to przywilej w myśl zarządzenia Ministra Finansów4 przysługuje wyłącznie niewidomym.
Również Minister Łączności w zarządzeniu w sprawie zwolnienia od opłat za używanie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych5 wyraźnie określa, kto może korzystać z takiego przywileju. W myśl tego zarządzenia ze zwolnień od opłat telewizyjnych korzystają inwalidzi niewidomi zaliczani do I grupy, która obejmuje właśnie niewidomych objętych międzynarodową definicją ślepoty. Ze zwolnień od opłat za używanie radioodbiorników korzystają osoby, u których ostrość wzroku nie przekracza 0,15, czyli 15% prawidłowej zdolności widzenia.
Przed oficjalnym wprowadzeniem w naszym kraju międzynarodowej definicji ślepoty zostało opracowane w 1957 r. przez specjalną komisję powołaną przez . Polski Związek Niewidomych określenie ślepoty, które brzmi następująco:
1. Do niewidomych w ścisłym tego słowa znaczeniu zalicza się dzieci i dorosłych, którzy nic nie widzą od urodzenia albo od tak wczesnego dzieciństwa, że nie pamiętają, aby kiedykolwiek co widzieli.
2. Do ociemniałych zalicza się wszystkich bez względu na wiek ludzi, którzy posługiwali się wzrokiem, lecz go całkowicie utracili:
- nagle, np. w okresie działań wojennych (inwalidzi wojenni i cywilne ofiary wojny), podczas wypadku przy pracy (inwalidzi pracy), skutkiem nieszczęśliwych wypadków, zatruć, po różnych operacjach itp.
- stopniowo, np. w wyniku przewlekłych chorób, braku bezpieczeństwa* i higieny pracy, jako późniejsze następstwa działań wojennych, wypadków itp.,
3. Do szczątkowo widzących zalicza się ludzi, bez względu na wiek, którzy mają bardzo dużą, lecz nie całkowitą utratę wzroku, to znaczy:
- odróżniają tylko światło od ciemności i nie mogą poprawić widzenia szkłami,
. - z odległości jednego metra rozpoznają zarys słupa, drzew, a nawet przyf zastosowaniu szkieł nie mogą posługiwać się wzrokiem przy zabawie (dzieci), podczas nauki, w pracy itp.
- mają bardzo ograniczone pole widzenia, np. patrzą jakby przez mały otwór, poza którym wszystko jest dla nich zakryte6.
1 Rozporządzenie Ministra Pracy i Opieki Społecznej z dnia 27. IX. 1958 r. (Dz. U. Nr 73 póz. 368) oraz Rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 12. VIII. 1968 r. (Dz. U. Nr 32 póz. 221).
2 'Pismo okólne Nr 581-1/60 Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, Departament Orzecznictwa Inwalidzkiego skierowane do prezydiów wojewódzkich rad narodowych z dnia 12. V. 1960 r.
* Okólnik Nr PO-7/58 Ministerstwa Finansów z dnia 14. VI. 1958 r. (Dz. Urz. nr 9 Min. Fin. z 1958 r.).
4 Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 31. V. 1957 r. (Mon. Poi. nr 47 póz. 291).
5 Zarządzenie Ministra Łączności z dnia 10. VII. 1967 r. (Dz. Urz. nr 12 Min. Łączności z 1957).
• Sprawa Niewidomych, Warszawa 1957, z. l, str. 6-7.
8
W praktyce terminem "niewidomy" określa się także niektóre osoby częściowo widzące, posiadające resztki wzrokowe. Jest to sprzeczne z jednej stron^ z medyczną definicją ślepoty, która wyklucza nawet poczucie światła, a z drugiej strony z samym słowem "niewidomy", które oznacza osobę niewidzącą. "Tak brzemienne w treść - pisze Max Schoeffler - nasycone tragizmem słowo »niewidomy« traci właściwie swój sens w przypadku, gdy istnieje jeszcze jakaś obiektywna zdolność widzenia" (48). Z tych względów w piśmiennictwie polskim' dotyczącym niewidomych zaczyna się coraz częściej używać terminu "inwalida wzroku", który jest określeniem bardziej ogólnym ł nie zawiera w sobie wewnętrznych sprzeczności. Terminem "inwalida wzroku" obejmuje się jednak nie tylko te osoby, które według międzynarodowej definicji ślepoty uznaje się za niewidomych, lecz także tzw. niedowidzących (słabo widzących).
Oko ludzkie, będące narządem wzroku, jest organem bardzo delikatnym, o skomplikowanej budowie. Z tego powodu łatwo ulega ono różnym schorzeniom lub uszkodzeniom, które stanowić mogą przyczynę utraty zdolności widzenia. Analizator wzrokowy składa się z gałki ocznej przyjmującej bodźce świetlne z zewnątrz oraz z nerwu wzrokowego i ośrodka wzrokowego w korze mózgowej. Gałka oczna połączona jest z ośrodkiem wzrokowym poprzez nerw wzrokowy. Proces odbierania wrażeń wzrokowych polega na doprowadzeniu bodźców odbieranych przez gałkę oczną poprzez nerw wzrokowy do ośrodka wzrokowego, gdzie powstaje obraz oglądanego przedmiotu czy zjawiska. O widzeniu decydują więc wszystkie 3 elementy analizatora wzrokowego. Z tego względu stany chorobowe czy uszkodzenia nerwu lub ośrodka wzrokowego w mózgu mogą także stanowić przyczyną ślepoty.
Ślepota może być spowodowana czynnikami dziedzicznymi i wrodzonymi lub też może być nabyta. Dziedziczna ślepota jest uwarunkowana genetycznie, tzn. jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Występuje w dziedzicznym zaniku nerwu wzrokowego, dziedzicznej wysokiej krótkowzroczności, zaćmie itp. Osoby dotknięte dziedziczną 'ślepotą lub dziedzicznymi wadami wzroku nie powinny decydować się na potomstwo z uwagi na możliwość przekazania ich swoim dzieciom.
Wrodzona ślepota powstaje w okresie życia płodowego. Przyczynami jej są choroby przebyte przez matkę w czasie ciąży. Bardzo niebezpieczne dla płodu są przede wszystkim takie choroby, jak różyczka, odrą i kiła. Ponadto różnego rodzaju zatrucia w okresie ciąży mogą skończyć się ślepotą dziecka.
Przyczynami ślepoty nabytej mogą być choroby oczu, choroby ogólne i urazy. Choroby oczu, które mogą zakończyć się utratą wzroku lub poważnym jego osłabieniem, to: jaskra, jaglica, zaćma (katarakta), nowotwory oka itp. Są to choroby, które atakują całą gałkę oczną lub poszczególne jej części. W przypadku wczesnego leczenia tych chorób można niekiedy uniknąć ślepoty lub ich skutki znacznie zmniejszyć (częściowa utrata wzroku).
Również wiele chorób ogólnych, w tym przede wszystkim zakaźnych, może spowodować ślepotę. Do takich należą: cukrzyca, gruźlica, stany zapalne zębów i migdałów podniebiennych, schorzenia nerek itp. Choroby te szczególnie negatywnie działają na siatkówkę, tę część gałki ocznej, która odbiera bodźce wzrokowe oraz nerw wzrokowy. Szkodliwość ich polega na tym, że wywołują one stany zapalne, które w konsekwencji prowadzą do zwyrodnienia siatkówki czy zaniku nerwu wzrokowego. Tak samo do ślepoty mogą prowadzić ospa i choroby weneryczne (kiła). Bardzo wrażliwa jest siatkówka na wszelkiego rodzaju zatrucia. Przykładem tego są niestety często spotykane przypadki ślepoty po zatruciu spirytusem metylowym.
Jak już zaznaczyliśmy, ślepota może nastąpić również z powodu zmian w oś-
rodku wzrokowym mózgu. Zmiany takie wystąpić mogą po zapaleniu opon mózgowych, na skutek nowotworów mózgu itp.
Wreszcie należy wspomnieć o przypadkach ślepoty pochodzenia urazowego. Zabawy niewypałami, ostrymi i niebezpiecznymi przedmiotami kończą sią często u dzieci utratą wzroku. Tak samo wypadki przy pracy powodują mechaniczne czy termiczne uszkodzenie gałki ocznej; także zatrucia chemiczne zwiększają w znacznym stopniu liczbę ludzi ociemniałych. Ślepotą kończą się także niektóre wypadki drogowe. Do ślepoty pochodzenia urazowego zaliczyć trzeba także utratę wzroku w czasie wojny na skutek postrzałów i uszkodzeń gałki ocznej odłamkami bomb, granatów itp.
Jak się okazuje, w wielu przypadkach ślepota jest wynikiem lekceważenia i niedbalstwa. Ciekawy pogląd na tę sprawę przedstawia L. Rostkowski: "Rozważając przyczyny utraty wzroku stwierdzamy, że ogromna większość niewidomych mogłaby uniknąć ślepoty, zapobiegając chorobom oczu, lecząc się zawczasu i w właściwy sposób, gdy choroba oczu już się pojawiła" (45). W związku z powyższym nasza troska o wzrok dzieci, młodzieży, dorosłych i ludzi w wieku starczyjn winna przejawiać się na każdym kroku i w każdej sytuacji. Rodzice w domu, a nauczyciele w szkole winni dbać o właściwe oświetlenie pomieszczeń, w których dzieci się bawią i uczą; zachować maksimum ostrożności przy grach i zabawach, zwłaszcza stwarzających możliwość uszkodzenia gałki ocznej; przestrzegać zasad higieny osobistej i ogólnej celem zapobieżenia chorobom oczu i innym mogącym spowodować ślepotę u dzieci.
W zakładach pracy powinny być w pełni przestrzegane zasady bhp w celu stworzenia warunków gwarantujących bezpieczeństwo wzroku pracowników. Właściwe oświetlenie, walka z kurzem, zabezpieczenie przed uszkodzeniami termicznymi i mechanicznymi, przeciwdziałanie zatruciom chemicznym - to środki, które zakład pracy musi przedsięwziąć, aby nie narażać wzroku swoich pracowników na choroby i urazy. Podobnie przy doborze kandydatów na odpowiednie stanowiska pracy trzeba mieć na uwadze stain wzroku. Istnieją bowiem zawody, które wymagają bardzo dobrego wzroku, a także zawody, przy wykonywaniu których bardzo niszczy się wzrok.
W przypadkach wystąpienia jakichkolwiek zmian chorobowych oczu oraz poczucia, że zdolność widzenia ulega pogorszeniu, konieczne jest natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza okulisty celem zastosowania wczesnego i właściwego leczenia, względnie przepisania odpowiednich szkieł korekcyjnych.
i
PODZIAŁ NIEWIDOMYCH
Niewidomi nie stanowią jednolitej grupy. Różnice między nimi polegają na tym, że skutki ślepoty nie u wszystkich występują z tym samym nasileniem i w tym samym stopniu. Na zróżnicowanie to wpływają takie czynniki, jak stopień utraty wzroku, wiek w chwili utraty wzroku, a także sposób, w jaki ona nastąpiła. Z tego względu trudno stworzyć grupę niewidomych, którzy z punktu widzenia np. rehabilitacji przedstawialiby jednolity problem.
Zasadnicze 2 grupy - to całkowicie niewidomi i szczątkowo widzący. Jest to podział ze względu na stopień utraty wzroku. Przyjmując za kryterium podziału okres życia, w którym wystąpiła ślepota, wyróżniamy niewidomych od urodzenia i ociemniałych.
Ponadto trzeba podkreślić, że wśród niewidomych istnieje wielu, którzy na skutek dodatkowych kalectw lub schorzeń stanowią odrębne grupy. Są to inwalidzi o tzw. złożonym kalectwie.
Wymienione grupy scharakteryzować można w sposób następujący.
10
NIEWIDOMI OD URODZENIA
Za niewidomych od urodzenia uważa się osoby, które urodziły się niewidzące
-«-zględnie utraciły wzrok we wczesnym dzieciństwie - mniej więcej od 4 - 5
-oku życia i inie pamiętają zupełnie wrażeń wzrokowych. Dla tych osób nie istnieje wizualny obraz świata. Również bodźce wzrokowe nie wywierały wpływu na ich rozwój i kształtowanie sią sfery fizycznej i psychicznej.
OCIEMNIALI
Ociemniali to osoby, które niegdyś widziały i w ciągu swego życia (powyżej 4 - 5 rokuj utraciły wzrok. Zachowały one wizualny obraz świata i z tego powodu ich sfera intelektualna (wyobrażenia, pojęcia, myślenie) nie jest całkowicie pozbawiona elementów wzrokowych. Osoby ociemniałe w okresie dojrzałości fizycznej i psychicznej czy w okresie starczym mają już poza soog poszczególne fazy rozwojowe, które przebiegały w warunkach prawidłowych, tzn. przy współudziale analizatora wzrokowego. Stąd im później nastąpiła utrata wzroku, tym powoduje mniej szkodliwe zmiany dla całej osobowości.
Utrata wzroku może nastąpić nagle lub stopniowo. W pierwszym przypadku zaskakuje ona człowieka znienacka. Nieszczęście spada na niego w chwli, kiedy się tego nie spodziewał. Okres stopniowej utraty wzroku może być bardzo różny i trwać nieraz całymi miesiącami czy latami. W takim przypadku osoba tracąca wzrok przyjmuje stopniowo skutki zanikającej zdolności widzenia i powoli adaptuje się do nowej sytuacji bez wzroku.
SZCZĄTKOWO WIDZĄCY
Do grupy szczątkowo widzących zalicza się osoby, które mają poważne ubytki wzroku, uniemożliwiające im normalną naukę i pracę (sprawę tę okeśla międzynarodowa definicja ślepoty). Różnorodność w tej grupie jest więc dość duża, od osób odróżniających światło od ciemności - do widzących nawet kontury dużych i blisko stojących przedmiotów. W grupie tej mamy więc osoby, które zachowały tylko poczucie światła oraz osoby, które posiadają tzw. wzrok praktyczny. Osoby z poczuciem światła odróżniają dzień od nocy, lecz nie ma to większego znaczenia przy poruszaniu się. Pozostałe osoby mieszczące się w granicach międzynarodowej definicji ślepoty z uwagi na percepcję dużych obiektów zachowane resztki wzrokowe wykorzystują przy poruszaniu się, lecz bez możliwości czytania druku. Nieco inaczej sprawa ta przedstawia się przy zwężeniu pola widzenia. Osoby z tego rodzaju wadą mogą mieć trudności w wykorzystaniu zachowanej zdolności widzenia przy samodzielnym poruszaniu się, lecz nie tracą równocześnie całkowicie możliwości czytania druku. Charakterystyczną cechą jest fakt, że stan wzroku wielu szczątkowo widzących nie jest ustabilizowany, tzn. ulega dalszemu, stopniowemu pogorszeniu. U niektórych osób jest to po prostu stan przejściowy prowadzący do całkowitej ślepoty, w innych przypadkach wzrok szczątkowy ma charakter trwały. Szczątkowo widzący może ktoś być od urodzenia lub stać się nim w późniejszym okresie życia.
NIEDOWIDZĄCY
Specjalną grupę stanowią osoby niedowidzące, których nie dotyczy termin "niewidomy", obejmujący całkowicie niewidomych i ociemniałych oraz szczątkowo widzących łącznie z osobami z poczuciem światła, lecz mieszczą się w określę-'
11
l
L
niu "inwalida wzroku". Za niedowidzące uważa się te osoby, które zachowa ostrość wzroku w granicach od 0,05 do 0,25, czyli do */4 prawidłowej zdolnos widzenia. Niektórzy górną granicę niewidzenia przesuwają nawet do 0,3 (l Niedowidzący dzięki zachowanej zdolności widzenia poruszają się samodzieli bez większych przeszkód, a nawet za pomocą odpowiednich szkieł powiękss jących czytają druk. Rehabilitacja tych osób oparta jest na innych zasada i przeprowadzana za pomocą specjalnych metod uwzględniających ich moi wości widzenia.
NIEWIDOMI Z DODATKOWYMI KALECTWAMI l SCHORZENIAMI
Dodatkowe kalectwo lub schorzenie może wystąpić u niewidomych wszy kich poprzednio wymienionych grup. Najczęściej spotykane dodatkowe kalf twa u niewidomych to: »
1. Dysfunkcje narządu ruchu - głównie amputacje kończyn górnych lub di nych. Ślepota połączona z amputacjami kończyn występuje głównie u osę które utraciły wzrok na wojnie, od niewypałów, w poważnych wypadkach di gowych i wypadkach przy pracy. Dysfunkcje narządu ruchu u niewidomych j. wodują dalsze ograniczenia i pogłębiają skutki ślepoty, zwłaszcza w sferze rr torycznej.
2. Głuchota, czyli brak zdolności odbierania wrażeń słuchowych. Głuchoc: mni, tzn. niewidzący i niesłyszący równocześnie, stanowią specjalny probl* z uwagi na brak dwu podstawowych źródeł poznania rzeczywistości oraz d\ podstawowych kanałów, przez które można dotrzeć do ich świadomości. G! chociemnota może być wrodzona lub nabyta.
Dodatkowe schorzenia, z którymi spotykamy się często u niewidomych, zm: niające w sposób wyraźny ich sytuację życiową i możliwości zawodowe, to et roby układu krążenia, gruźlica, reumatyzm itp.
Problem osób o złożonym inwalidztwie z punktu widzenia rehabilitacji j< bardzo skomplikowany i trudny. W ramach bowiem tego procesu muszą b uwzględnione z jednej strony problemy wynikające ze ślepoty, a z drugiej sti ny z dodatkowego kalectwa czy schorzenia, które w połączeniu dają częs nowe, bardziej złożone problemy.
W końcu wymienić należy niewidomych oligofreników oraz niewidomy psychicznie chorych, których rehabilitacja stanowi również specjalny poble
LICZBA NIEWIDOMYCH W POLSCE l NA ŚWIECIE
Na pytanie - ilu niewidomych jest w Polsce - trudno w chwili obecnej odp wiedzieć z całą dokładnością. Trudność polega na tym, że nie mamy aktualr pełnej ewidencji inwalidów wzroku w myśl międzynarodowej definicji ślepol która w sposób jednoznaczny określa, kogo należy uważać za niewidomec Według danych Polskiego Związku Niewidomych na dzień 31. XII. 1969 żyło w Polsce 21 523 niewidomych1. Liczba ta nie jest stała. Każdego ro! w Polsce traci wzrok w różnych okolicznościach i na skutek różnych przycz-kilkaset osób, a u kilku tysięcy następuje znaczne osłabienie zdolności widz nią. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych2 w 1968 roku komis
1 Sprawozdanie Polskiego Związku Niewidomych za 1969 r.
* Kwartalny Biuletyn Statystyczny Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za IV kwar 1969 r.
12
co spraw inwalidztwa i zatrudnienia orzekły inwalidztwo z powodu wzroku ogółem u 4 651 osób pracujących, skierowanych na komisje w celu uzyskania renty. Z liczby tej zostało zakwalifikowanych do:
I grupy - 656 osób,
II grupy - 1107 osób, x
III grupy - 2888 osób,
Z uwagi na to, że liczby te dotyczą tylko osób pracujących ubiegających się o renty, faktyczna liczba inwalidów wzroku przybywających każdego roku •w naszym kraju jest prawdopodobnie dużo większa.
Podobne trudności istnieją przy ustalaniu ilości niewidomych na świecie. Zarówno brak dokładnej ewidencji, jak też odmienne definicje i kryteria stosowane przez poszczególne kraje przy uznawaniu kogoś za niewidomego spowodowały, że dzisiaj można się spotkać z różnymi liczbami w tym zakresie. Tabela l przedstawia nasilenie ślepoty w latach 1950 -1955 w różnych częściach świata (wg Maxa Schoefflera).
Tabela l
Część świata
Liczba mieszkańców
Liczba niewidomych
...
chahaviah