Metodologia nauk prawnych i empirycznych
(Wykłady 2010/1011)
Metodologia jest to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej.
Klasycznie wyróżnia się metodologie:
nauk ścisłych
nauk przyrodniczych
nauk społecznych
Współcześnie dominuje podejście bazujące na wykorzystaniu metod statystycznych bądź matematycznych (szczególnie nauki ścisłe) do opisu różnych zjawisk będących pod obserwacją badacza. W celu uzyskania danych do obliczeń wykorzystuje się precyzyjnie opisaną w metodologiach szczegółowych nauk gamę działań.
Wiele nauk posiada własne metodologie lub korzysta z dorobku innych zapożyczając ich metodologie, np. metody statystyczne w formie zmodyfikowanej i dostosowanej do szczególnych zagadnień ekonomii noszą miano ekonometrii.
W naukach społecznych najczęstszą formą zbierania danych jest ankieta, której konstrukcja, sposób przeprowadzenia oraz struktura respondentów musi być dokładnie, wg zasad, ustalona. Do opracowania wyników stosuje się m.in. statystykę opisową.
W naukach technicznych często dokonuje się pomiaru za pomocą mierników z zachowaniem właściwych warunków otoczenia a uzyskane tak wyniki mogą być zbierane i porównywane z wynikami uzyskanymi przez innych badaczy przy zachowaniu tych samych zmiennych lub nieznacznej ich modyfikacji. Do opracowania stosuje się tu często opis matematyczny.
Hipoteza (gr. hypóthesis – przypuszczenie) – osąd, który podlega weryfikacji. Zdanie, które stwierdza spodziewaną relację między jakimiś zjawiskami, propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub oczekiwaną w danym kontekście sytuacyjnym naturę związku.
Stawianie i testowanie hipotez to jeden z podstawowych procesów twórczego myślenia oraz fundamentalny element procesu tworzenia nauki.
Weryfikacja hipotezy polega na wykonaniu doświadczeń sprawdzających efekty przewidywane przez tę hipotezę. Weryfikacja nie jest jednoznacznie możliwa dla zjawisk:
w przypadku braku odzwierciedlenia przewidywania w mierzalnym parametrze zjawiska;
weryfikacja hipotez empirycznych, sformułowanych jako zdanie ogólne nie jest jednoznacznie możliwa (wynika to z istoty dowodu indukcyjnego).
wg Tadeusza Kotarbińskiego to "...takie przypuszczenie dotyczące zachodzenia pewnych zjawisk lub zależności, które pozwala wyjaśnić jakiś niewytłumaczalny dotąd problem"
wg Kazimierza Ajdukiewicza to "...nieprzyjęta jeszcze racja wyjaśnienia jakiegoś faktu, którą podajemy procedurze sprawdzania"
wg Józefa Pietera to "...naukowe przypuszczenie co do istnienia lub nieobecności danego faktu w określonym miejscu i czasie".
Hipoteza Sapira-Whorfa (inna nazwa: prawo relatywizmu językowego) - teoria lingwistyczna głosząca, że używany język wpływa w mniejszym lub większym stopniu na sposób myślenia. Nazwa wywodzi się od dwóch językoznawców - Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa, zajmujących się głównie językami rdzennych mieszkańców Ameryki.
Dowodem pośrednim na rzecz znacznego udziału języka w myśleniu oraz procesach społecznych są zmiany językowe i znaczeniowe w praktycznie wszystkich grupach związanych wspólną ideologią. Ma to w zamierzeniu wywierać wpływ na sposób myślenia członków grupy.
Słaba postać tej hipotezy, mówiąca, że język wpływa na myślenie, może być łatwo sprawdzona. Najbardziej znany test, polegający na pokazywaniu użytkownikom różnych języków trzech kolorowych karteczek i pytaniu ich, które dwa kolory są bardziej podobne, pokazał, że wyniki silnie zależą od tego czy kolory mają tę samą czy inną nazwę w danym języku (np. japońskie aoi oznacza zarówno niebieski jak i zielony). Eksperyment ten został przeprowadzony przez Browna i Lenneberga w 1954 r.
Szczególnie trudny do zbadania jest wpływ kategorii gramatycznych takich jak czas czy liczba, który może być znacznie ważniejszy niż wpływ słownictwa. Silniejsza postać tej hipotezy, mówiąca, że język "determinuje" myślenie, jest znacznie trudniejsza do sprawdzenia. Nie ma na nią też silnych dowodów pośrednich i wszystko wskazuje na to, że myślenie, przynajmniej częściowo, jest niezależne od języka. W strukturze języka zapisane są często reguły i poglądy społeczne. Różnie jest rozwiązana też kwestia konstrukcji związanych z płcią.
Obaj badacze spotkali się podczas Międzynarodowego Kongresu Amerykanistów w roku 1928, a 3 lata później Whorf zapisał się do Sapira na kurs dotyczący języków Indian. Benjamin Lee Whorf prowadził badania głównie języków Majów i Hopi. W tekście Model uniwersum Indian, jaki napisał najprawdopodobniej w roku 1936 zawarł tezę, że system używania czasowników w języku hopi wpływa na pojmowanie przez Indian czasu i przestrzeni. Zaprzeczał on przede wszystkim, że istnieje jedno uniwersalne pojmowanie czasu i przestrzeni. Język hopi określał jako "język pozbawiony czasu" i przeciwstawiał go językom "temporalnym".
Czasowniki w tym języku nie odnoszą się do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości, nie ma w tym języku tych trzech określeń, a odnoszą się do intencji sądów nadawcy w relacjach:
zdarzenia
przewidywania
uogólniania
Natomiast zjawiska, które w innych językach traktowane są jako rzeczowniki, trwające bardzo krótko (płomień, fala) jawiące się jako formy przestrzenne, dla Hopi są czasownikami.
Pewnym powiązanym zagadnieniem są znaczne różnice w sposobie widzenia problemów przez programistów używających różnych języków programowania. Nie wiadomo w jakim stopniu ma to związek z hipotezą Sapira-Whorfa. Zwykle radzi się programistom naukę przynajmniej podstaw wielu różnych języków, szczególnie takich jak LISP, Haskell, Ocaml czy Prolog, dzięki czemu będą mogli widzieć zagadnienie z różnych stron.
Bywa, iż udowodnione już twierdzenia również noszą nazwę "hipoteza", co wynika z uwarunkowań historycznych (por. lemat), mianowicie początkowej i długotrwałej niemożności ich udowodnienia. Przykładem takiego twierdzenia jest hipoteza Poincarégo. W historii matematyki bywało również na odwrót – hipoteza od razu była nazywana twierdzeniem i tu przykładem może być wielkie twierdzenie Fermata, które na swój dowód czekało przez ponad trzy stulecia. Fermat w swoich pismach jedynie twierdził, że zna jego dowód, ale go nie podał. Wielkie twierdzenie z formalnego punktu widzenia trzeba było uważać za hipotezę.
Jako metodę naukową rozumie się:
Całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego przedstawiania jej.
Sposób uzyskiwania materiału naukowego do prowadzenia badań.
W pierwszym znaczeniu metoda naukowa to ogół czynności i sposobów niezbędnych do rozwiązywania problemów naukowych, do tworzenia prac naukowych i do oceny wyników tych działań.
W jej obrębie mieści się metoda badań naukowych, rozumiana jako sposób zdobywania materiałów do badań, stanowiących podstawę do opracowania teoretycznego, do rozwiązania problemu naukowego, na w końcu – do napisania pracy naukowej. Metody badań stosowane do rozwiązania określonego problemu nazywane są metodami roboczymi.
Dzięki stosowaniu metody naukowej rozwija się prawidłowo nauka i poszerza zakres naszej wiedzy.
Metoda naukowa powinna być przystosowana do przedmiotu badań. Niektóre jednak zasady pracy badawczej są uniwersalne – dla wielu przedmiotów badań i dla wielu nauk.
Wyróżnia się następujące etapy pracy naukowej, które są jednocześnie głównymi składnikami metody naukowej:
ustalenie i uzasadnienie problemu oraz dostrzeżenie zagadnień pochodnych;
krytyka problemu w świetle dotychczasowych osiągnięć nauki (analiza literatury przedmiotu);
wyliczenie niezbędnych założeń lub twierdzeń, czasem także hipotez;
ustalenie metod roboczych, obejmujące krytykę metod dotychczasowych i wybór lub konstrukcję metod nowych;
przeprowadzenie badań naukowych: wykonanie czynności wynikających z postawionego problemu i wybranej metody roboczej;
opracowanie materiałów zebranych w czasie badań i ich synteza;
pisemne opracowanie wyników badań aż do stanu pracy gotowej do druku, po czym ujawnienie ich w publikacji naukowej;
krytyczna ocena przebiegu własnych badań i pisemnego opracowania wyników.
Trzy pierwsze etapy są często przeprowadzane razem; tworzą etap określenia problemu.
Etapy te powinny być realizowane w tej właśnie kolejności; wybór metody roboczej nie może na przykład poprzedzać ustalenia problemu. Są one zresztą dość naturalne, podobne do wszelakiego działania ludzkiego w obliczu nowej sytuacji.
Znane są następujące metody badań naukowych:
Metoda obserwacyjna – sposób prowadzenia badań, w którym obserwacja odgrywa istotną rolę i którego stosowanie nie pociąga za sobą zmian w środowisku lokalnym (w odróżnieniu od metody eksperymentalnej). Jest celowym poszukiwaniem faktów, celową czynnością poznawania za pomocą zmysłów.
Stanowiąca jej część obserwacja naukowa to proces uważnego i celowego spostrzegania; rezultatem obserwacji naukowej są spostrzeżenia naukowe. Wartość poznawcza metody obserwacyjnej polega na opisie zjawisk, od którego często zaczynają się badania naukowe.
Jest najstarszą metodą roboczą pracy naukowej, a jej elementy występują w wielu innych metodach.
Należyte przygotowanie do obserwacji wymaga określenia punktów widzenia i kwestii, na które odpowiedzieć można przy pomocy obserwacji; tworzą one schemat obserwacyjny lub przewodnik obserwacyjny. Podczas obserwacji znajduje się potwierdzenie lub zaprzeczenie hipotez postawionych w przewodniku.
Niektóre obserwacje dokonywane są przy pomocy instrumentów naukowych – środków technicznych do badań różnego rodzaju. Spełniają one często funkcję pomocniczą, umożliwiając dokładną obserwację. Pozwalają one nie tylko na dotarcie do pewnych zjawisk, ale również na udokumentowanie ich. Ważne więc jest poznanie specyfiki działania poszczególnych instrumentów naukowych, ich właściwy wybór i właściwe użytkowanie . Jest to szczególnie istotne, jeśli chodzi o nowe obszary badań, takie jak Internet.
W badaniach Internetu instrumentem naukowym jest na przykład przeglądarka internetowa, służąca do zapoznawania się i zapisu stron internetowych. Innymi instrumentami są program do przygotowywania zrzutów ekranu, stanowiących odpowiednik zdjęć czy też program do zapisywania zawartości całych witryn internetowych.
Metody obserwacji można podzielić na obserwacje bez interwencji i z interwencją:
Obserwacja bez interwencji – jej celem jest opis naturalnie występujących zachowań bez ingerowania w nie przez badacza. Jest to metoda charakteryzująca się wysoką trafnością ekologiczną. Kiedy taka obserwacja odbywa się w warunkach naturalnych, nazywamy ją obserwacją naturalną. Ta metoda jest wykorzystywana głównie w psychologii i etologii.
Obserwacje z interwencją – obejmują sytuacje, gdy badacze ingerują w spontaniczny tok zdarzeń. Wyróżnia się trzy typy tego rodzaju obserwacji:
obserwację uczestniczącą – badacz sam uczestniczy w sytuacji, która jest przedmiotem jego obserwacji;
obserwację ustrukturowaną – może być prowadzona w warunkach naturalnych lub w laboratorium, badacz wywołuje interesujące go zdarzenia;
eksperyment naturalny – badacz manipuluje wieloma zmiennymi w warunkach naturalnych i określa ich wpływ na zachowanie
Metodę intuicyjną rozumie się jako pracę naukową czysto umysłową; polega ona wtedy na rozważeniu pojęć, przypuszczeń, problemów, projektów lub innych elementów szeroko pojętej pracy naukowo-badawczej. Jest składnikiem zawsze i koniecznie obecnym w każdej metodzie badań naukowych. Staje się potrzebna do uzasadnienia problemu, wyboru metody roboczej, wskazania założeń, ustalenia hipotez. Byłaby wtedy tożsama z myśleniem.
Intuicja etymologicznie to przypatrywanie się umysłowe pewnemu przedmiotowi. Może być rozumiana jako pierwotna forma poznawania umysłowego; poznawania wstępnego, tymczasowego, niedoskonałego. Pozwala na pewne zarysowe, niedokładne zrozumienie związku pojęć lub zjawisk. W takim rozumieniu stale towarzyszy pracy naukowej. Przeważa wtedy, gdy badacz poprzestaje na domysłach i przypuszczeniach, nie siląc się na ich sprawdzenie czy udowodnienie – w pracach koncepcyjnych, szczególnie tych przedstawiających jedynie pogląd hipotetyczny na daną sprawę. Zazwyczaj pogląd ten jest oparty na osobistym doświadczeniu autora. Idąc tym tropem, metoda intuicyjna to sposób pracy naukowej, w którym argumenty do twierdzeń ogólnych są czerpane z doświadczenia osobistego.
Sprawdzianem ostatecznym dla prac naukowych opartych na tej metodzie są wyniki badań późniejszych; częściowo można już się przekonać o wartości takiej pracy według stopnia zgodności zawartych w niej twierdzeń z ustaloną już wiedzą naukową i z bieżącym stanem problematyki naukowej.
Krytyka źródeł polega na stwierdzeniu autentyczności i właściwego sensu śladów pewnej działalności ludzkiej, a następnie na objaśnieniu ich w świetle poznanych przyczyn i warunków działalności ludzkiej. Dzięki niej dochodzi się do poznania i przebiegu minionej działalności ludzkiej i jej wytworów. Narzędziami w stwierdzaniu autentyczności śladów i celem ustalenia właściwego ich znaczenia jest szereg metod pomocniczych historii.
Jest jedną z wielu metod badań naukowych.
Zdobywanie wiedzy o źródle tak, by stało się one źródłem gotowym do wykorzystywania informacji, podzielić można na:
krytykę zewnętrzną, która polega na określeniu czasu, miejsca powstania danego źródła historycznego oraz jego autora; nazywana erudycyjną;
krytykę wewnętrzną, która polega na analizie treści źródła historycznego oraz na zbadaniu wiarygodności autora; nazywana hermeneutyką.
Analiza krytyczna źródeł historycznych jest punktem wyjścia do pracy badawczej. Dalszymi etapami są interpretacja psychologiczna faktów historycznych i interpretacja socjologiczna faktów historycznych.
Interpretacja psychologiczna faktów historycznych odnosi się przede wszystkim do motywów postępowania, które mogą być stwierdzone na podstawie danych źródeł. Dąży do wyjaśnienia, dlaczego nastąpił pewien fakt historyczny, jakie mieli cele jego sprawcy. Może także służyć do wyjaśnienia wątpliwości co do źródeł, ich sprzeczności względem siebie.
Interpretacja socjologiczna faktów historycznych pozwala na powiązanie ze sobą pojedynczych faktów historycznych w czytelny obraz danej epoki lub jej części. Dzięki użyciu przyjętego przez badacza klucza ogólnych praw czy też przekonań socjologicznych, dotyczących związku zależności pomiędzy poczynaniami ludzkimi a ich przyczynami czy warunkami, z mozaiki pojedynczych faktów zaczyna układać się spójna całość.
Zarówno jedna, jak i druga interpretacja, jest dokonywana przede wszystkim w sposób intuicyjny, opierając się na osobistej znajomości praw życia ludzkiego przez badacza, jego osobistych przekonaniach, a także uwarunkowaniach kultury, z której pochodzi.
Metoda ankietowa i metoda wywiadu to metody badań naukowych polegające na stawianiu pytań, a następnie – na opracowywaniu odpowiedzi. Stanowią one trzon metodologiczny nauk społecznych. Panuje jednak wśród badaczy pewna nieufność co do odpowiedzi na pytania i do wypowiedzi, do przypominania sobie, do autobiografii i pamiętników. Często także tych metod się nadużywa albo stosuje w sposób niewłaściwy.
Metoda ankietowa odgrywa podstawową rolę w naukach społecznych, a znaczną rolę w naukach psychologicznych; wszędzie tam gdzie badaczowi zależy na wypowiedziach osób badanych i na ich interpretacji. Ankieta jest zbiorem pytań stawianych pisemnie[1], celem uzyskania odpowiedzi mających służyć do rozwiązania pewnego problemu. Odpowiedzi te są następnie opracowywane statystycznie, a wyniki objaśniane – interpretowane.
Metoda wywiadu – równie często stosowana w naukach humanistycznych – również polega na stawianiu pytań; nie ma istotnej różnicy metodologicznej między nią a metodą ankietową. W każdym przypadku pytania są stawiane dla określonych celów.
Odpowiedzi na pytania często bywają niedokładne lub kłamliwe czy zwodnicze; istnieją jednak sposoby na uzyskanie prawdy z takich wypowiedzi. W ankietach tym sposobem jest odpowiednie ułożenie pytań, na przykład zadawanie parokrotne pytań różnie sformułowanych, które jednak powinny dać tą samą odpowiedź.
Ankiety mogą być niedokładne lub wręcz nieprawdziwe z tego powodu, że pytania zostały źle ułożone: ankietowany nie rozumie ich lub jego odpowiedź leży poza przyjętym zestawem odpowiedzi (w pytaniach zamkniętych).
Wartość poznawcza w badaniach naukowych obu metod jest ogromnie zmienna, w zależności od jakości przygotowania ankiet i od praktycznego zastosowania jednej z nich.
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa albo analiza krytyczna jako metoda badań naukowych jest stosowana do prac naukowych i badań innych naukowców. Jest metodą stosowaną powszechnie w nauce. Powstają dzięki niej publikacje oparte nie na badaniach własnych, lecz na pracach i badaniach cudzych.
Elementy tej metody są stosowane również w innych badaniach; istotą metody naukowej jest przystosowanie nowego problemu do wiedzy dotychczasowej, a więc niezbędnym etapem jest analiza i krytyka literatury przedmiotu.
Metoda eksperymentalna - jedna z metod badań naukowych, charakteryzuje się innym niż w obserwacji stosunkiem osoby badanej do zjawiska badanego. Obserwując nie zmienia się badanego zjawiska. Natomiast eksperyment naukowy polega na czynnej modyfikacji zjawiska stanowiącego przedmiot badania, dążąc do poznania zależności przyczynowych pomiędzy składnikami lub warunkami przebiegu badanego zjawiska. Dzięki eksperymentom powstała większa część odkryć w fizyce, chemii, biologii i innych dziedzinach naukowych.
Metoda ta najlepiej nadaje się do badań nad zjawiskami powtarzającymi się w warunkach przynajmniej częściowo takich samych. Nadaje się więc także do badań nad zjawiskami społecznymi – zjawiskami politycznymi lub gospodarczymi.
Podstawowe etapy prowadzenia eksperymentu to:
Wyodrębnienie zjawiska mającego stanowić przedmiot badania, nazywane stwarzaniem układu odosobnionego.
Ustalenie zmiennych warunków danego zjawiska i wyodrębnienie warunków mających stanowić przedmiot czynnej ingerencji prowadzącego eksperyment.
Wywołanie zmian wyodrębnionych warunków zjawiska.
Stwierdzenie rodzaju zmiany czynnie wywołanej.
Do mierzenia zmian służą instrumenty naukowe. Możliwy jest jednak eksperyment naukowy bez instrumentów, pod warunkiem możliwie dokładnego opisu warunków zmiennych.
Podobnie jak w metodzie obserwacyjnej do badań przystępuje się z przygotowanymi punktami widzenia i założenia; następuje tu także notowanie przebiegu i wyników. Obserwacja stanowi część składową eksperymentu. Wiele prac badawczych prowadzi się metodami obserwacyjnymi i eksperymentalnymi łącznie; niejako podchodząc z dwóch stron do studiów nad tą samą sprawą.
Wyróżnia się eksperymenty naturalne i eksperymenty laboratoryjne.
Eksperyment naturalny jest analizą przebiegu zjawiska, wywołanego i kontrolowanego, ale w warunkach naturalnych, między innymi w warunkach działalności ludzkiej uprawianych z innych względów niż poznawanie prawdy naukowej. Stosuje się tu na przykład grupy równoważne: grupę eksperymentalną i grupę kontrolną, by porównać zachowanie pewnej zbiorowości gdzie wprowadzony zostaje nowy czynnik i zbiorowości, gdzie zmiana taka nie nastąpiła.
Eksperyment laboratoryjny wykonywany jest w sztucznie stworzonym środowisku – tradycyjnie w ograniczonym zaopatrzonym w przyrządy miejscu jakim jest laboratorium, z zastosowaniem odpowiednich instrumentów. Istotą takich eksperymentów jest izolacja zjawisk w postaci układów odosobnionych. Jest szeroko stosowany w naukach ścisłych, naukach technicznych, naukach biologicznych i w naukach medycznych.
Najważniejszym wzorcem badań eksperymentalnych jest metoda jedynej różnicy, opracowana przez Johna Stuarta Milla i podana w jego Systemie logiki.
Mówi ona, że jeśli pewne zjawisko jest jednakowe z innym zjawiskiem pod względem wszystkich cech z wyjątkiem jednej, to różnice w jego przebiegu należy przypisać właśnie tej różnicowej cesze. Na niej opierają się eksperymenty wykonywane za pomocą grup równoważnych.
Problemem może być tu znalezienie grup odpowiednio równoważnych; by zmniejszyć rozmiary błędów wnioskowania stosuje się więc grupy dostatecznie liczne.
Statystyka (niem. Statistik, „badanie faktów i osób publicznych”, z łac. [now.] statisticus, „polityczny, dot. polityki”, od status, „państwo, stan”) – nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących zjawiska, w tym masowe.
Duża część nauki zajmuje się obserwacją otaczającego nas świata lub też posługuje się eksperymentem dla potwierdzenia swoich teorii. Takie badanie przebiega zazwyczaj według schematu: zebranie dużej ilości danych, ich analiza i interpretacja. Badaczowi potrzebny jest wtedy zestaw narzędzi - sprawdzonych metod, które umożliwią mu operowanie na dużych zbiorach danych. Tworzeniem i rozwijaniem takich użytecznych narzędzi zajmuje się właśnie statystyka.
Swoje początki statystyka wywodzi z tradycji dokonywania spisów powszechnych, czyli zbierania informacji na temat ludności. Ślady pierwszego spisu można znaleźć w Księdze Liczb, kiedy to Mojżesz wyprowadzał lud Izraela z Egiptu. Spisy powszechne były stosunkowo systematycznie przeprowadzane na terenie starożytnego Rzymu. Z pewnością posiadanie informacji na temat stanu ludności ułatwiało rozpoznawanie trendów i odpowiednie planowanie. Do ok. połowy XIX wieku termin statystyka oznaczał podany w tabelarycznej formie zbiór danych na temat stanu państwa. Można przypuszczać, że w pewnym momencie posiadanie podstawowych danych stało się niewystarczające, szczególnie przy coraz szybciej rozwijającej się gospodarce. Konieczne stało się nie tylko ulepszanie metod pozyskiwania danych, ale również ich opisu i analizy. Zbiegło się to w czasie z szybkim rozwojem metod matematycznych, szczególnie teorii prawdopodobieństwa.
Już pierwszy rzut oka na wielkości badane statystycznie pozwala nam zorientować się, że nieodłącznym ich atrybutem jest losowość. Przede wszystkim wynika to z losowej natury badanych wielkości. Na przykład wzrost człowieka jest uwarunkowany ogromną ilością czynników, takich jak genetyka, dieta, środowisko, przy czym niektóre z nich również mają losową naturę. Zgodnie z zasadami mechaniki kwantowej na pewnym poziomie obserwacji wszystkie zjawiska mają charakter losowy.
Ważniejszy jest jednak fakt, że czasami nie mamy możliwości lub środków do tego, aby przebadać całą populację. Badanie wzrostu wszystkich ludzi tylko po to, aby wyznaczyć średni wzrost ludzi w Polsce z ekonomicznego punktu widzenia nie ma sensu (patrz Badanie statystyczne), lepiej byłoby przebadać losowo wybraną grupę osób, zakładając, że reszta populacji nie wyróżnia się szczególnie wysokim lub niskim wzrostem. W tym wypadku, oszczędzając na samym badaniu, świadomie skazujemy się na niepewność.
Jak widać, losowość zjawisk jest niejako wpisana w definicję metod statystycznych. Dlatego właśnie statystykę łączy bardzo ścisły związek z teorią prawdopodobieństwa, działem matematyki dzięki któremu jesteśmy w stanie poradzić sobie z niepewnością.
Metody statystyczne stosuje się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych – tam, gdzie bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach. Metoda statystyczna jest jedną z metod badań naukowych.
Działania statystyczne stosuje się do opisu zjawisk masowych. Zestawienia danych do opisu zjawisk masowych dostarczają między innymi urzędy statystyczne przez spisy powszechne. Zestawienia te mają postać tabel, z których można dowiedzieć się, w jakim procencie dane zjawisko występuje; tabel publikowanych między innymi w rocznikach statystycznych.
Dzięki owym danym można ustalić zmienność zjawisk masowych, tendencji ich przekształceń w czasie. Sporządza się w tym celu wykresy, ilustrujące krzywą rozwoju danego zjawiska czy też to, jaką część stanowi większej całości. Część danych dostarcza badanie metodą grup reprezentacyjnych: zbiera się dane nie od wszystkich, ale od odpowiednio wybranej grupy, określanej jako grupa reprezentacyjna.
Celem analizy statystycznej jest pozyskanie jak największej wiedzy z pozyskanych danych. Aby zbiór danych był dobrą bazą do analizy statystycznej należy:
zaplanować badanie
podsumować zbiór danych z obserwacji, podkreślając tendencje, ale rezygnując ze szczegółów
uzgodnić, jaką wiedzę o badanym zjawisku mają dostarczyć dane.
Poszczególne punkty odpowiadają działom statystyki:
1.zaplanować badanie
2.podsumować zbiór danych z obserwacji, podkreślając tendencje, ale rezygnując ze szczegółów
3.uzgodnić, jaką wiedzę o badanym zjawisku mają dostarczyć dane.
1. metoda reprezentacyjna
2. statystyka opisowa
3. wnioskowanie statystyczne
Metoda reprezentacyjna jest częściowym badaniem statystycznym opartym na próbie pobranej ze zbiorowości generalnej w sposób losowy. Z teoretycznego i praktycznego punktu widzenia metoda ta jest najbardziej prawidłową formą badania częściowego. W metodzie reprezentacyjnej dokonuje się wyboru próby na dwa sposoby. Może to być wybór przez losowanie, albo przez celową selekcję.
Przy losowaniu dokonuje się wyboru przypadkowego, prowadzący badanie ma jedynie wpływ na zastosowaną metodę losowania. Do najczęściej stosowanych metod losowania zalicza się:
...
zuzkaa17