rozdział 7 Wrażliwość na cierpienie.doc

Wrażliwość na cierpienie

Richard Rorty, Pierwszeństwo demokracji wobec filozofii, [w: ]Obiektywność, relatywizm i prawda. Pisma filozoficzne. Tom I, przekład. Janusz Margański, Aletheia 1999

Richard Rorty (1931-2007),

•         Z rezerwą odnosił się do tradycyjnych kategorii prawdy, wiedzy i obiektywności. Istotnym terminem u Rortego jest „przygodność” języka i jaźni. Pojęcie "przygodności" ma wskazywać na indywidualność, różnorodność, brak możliwości stworzenia opowieści, która by wszystko opisywała.

•         ponowoczesność i postmodernizm

•         krytyka filozofii - pragmatyzm i romantyzm

•         krytyka literacka

Odwrót od nauki i filozofii

•         Apoteoza nauki zainicjowana jako program społeczny w czasach Oświecenia, została potwierdzona w marksizmie, stając się drogowskazem dla wszelkich zmian kulturowych i jedynym kryterium ocen.

•         Reakcją na tę apoteozę nauki był odwrót od nauki w stronę wrażliwości.

Społeczeństwo ponowoczesne (ang. post-modern society)

•         Określenie stosowane w odniesieniu do cech idealnych społeczeństw kształtujących się wraz z transformacją nowoczesnych struktur organizacyjnych i przemian osobowościowych.

•         Pojęcie wykorzystywane w teorii modernizacji na określenie etapu rozwoju społecznego, bądź cyklu modernizacyjnego po ukształtowaniu się społeczeństwa nowoczesnego. Termin "społeczeństwo ponowoczesne" jest też niekiedy zamiennie stosowany na określenie społeczeństwa poprzemysłowego i społeczeństwa informacyjnego.

•         Podstawową cechę tej formacji stanowi upowszechnianie się utraty wiary w postęp oraz rozbudowane dyskursy kryzysu i ryzyka. Jednocześnie nasilają się często sprzeczne z sobą trendy: konsumpcjonizm, indywidualizm, relatywizm moralny, rozwój kultury popularnej i utowarowienie kultury, globalizacja, glokalizacja, gospodarka oparta na wiedzy, rozwój nowych ruchów religijnych, nowych form życia wspólnotowego w społecznościach lokalnych i społecznościach sieciowych, decentralizacja władzy, emancypacja poszczególnych grup społecznych, nowych ruchów społecznych, "śmierć klas", wzrost nierówności społecznych, zróżnicowania kulturowego, problemów tożsamościowych, znaczenia zróżnicowanych form kapitału oraz powstawanie indywidualnych i zbiorowych strategii dostosowawczych.

Postmodernizm

•         Dyskusje na temat postmodernizmu rozpoczęła praca Françoisa Lyotarda z 1979 roku La condition postmoderne, w której pojęcie, zadomowione wcześniej w teorii literatury i architekturze, przeniesiono do filozofii.

•         Trzeba na wstępie zaznaczyć różnice pomiędzy dwoma pojęciami bardzo często przewijającymi się w dyskusjach. Pierwsze z nich to ponowoczesność, która oznacza świat stosunków społecznych, przekształcony przez rozwój nowych środków komunikacji i nowych – masowych stylów konsumpcji. Drugie z pojęć zasadniczych to postmodernizm, który jak każdy – izm jest teoretycznym odpowiednikiem nowego stanu społeczeństwa i zarazem stanowi próbę jego opisu i diagnozy. Często tez postmodernistyczni autorzy koncentrują się na samej myśli, jej wewnętrznych napięciach i refleksja dotyczy wówczas głównie problemów metafilozoficznych. Wobec konstatowanego przez postmodernistów krachu paradygmatu oświecenia, wielu z nich ukazuje jałowość teoretycznej myśli sięgającej po zdewaluowane w ich przekonaniu metody myślenia.

•         Moderna wierzyła w porozumienie, konsensus i zgodę, żądała jedności, prostoty, komunikowalności. Powszechnie uważano, że wszystko nowe będzie bliższe ideałowi  a świat postrzegano w kategoriach postępu i linearnej osi rozwoju zbliżającego dzieje do kulminacyjnego zwieńczenia. Postmodernizm przeciwstawia się oświeceniowej wierze w postęp, krytykuje oświeceniowa koncepcji wiedzy, nie wierzy w prawdę pojmowaną jako zgodność z rzeczywistością. Obok prawdy i postępu także inne idee: idealnego  ładu społecznego postrzega jako narzędzia przemocy.

Krytyka filozofii

•         Rorty oskarża filozofię o szerzenie wiary w „jedną jedyną” prawdę.  

•         Przeciwstawia logos filozofii językowi ukształtowanemu w obrębie kulturowej i etnicznej wspólnoty.

•         Sądzi, że filozofia jest obszarem, gdzie rozkwitają systemy praw i prawd ostatecznych i przeciwwagi dla nich szuka w tym, co lokalne.

Analityczna filozofia języka

•         Koncepcja Richarda Rorty’ego jest interesująca ze względu na grunt, na którym się narodziła. Jej podstawą bowiem jest analityczna filozofia języka, bardzo przecież odległa od tych nurtów francuskiej i niemieckiej filozofii, które odwołując się do Nietzschego i Heideggera, przyczyniły się do powstania postmodernizmu. Rorty myśli i pisze inaczej. Wychodząc od analizy języka i umysłu dochodzi do podobnych wniosków, jakie możemy natrafić w pismach Lyotarda.

Pragmatyzm

•         Rorty podkreśla, iż prawda nie jest elementem świata, a jedynie właściwością opisu. Tylko opisy mogą być fałszywe bądź prawdziwe i dzieje się to zawsze w obrębie pewnego słownika. Słowniki zaś nie wiążą się w żaden sposób ze światem, są jedynie dla ludzi użyteczne. Pozostają w użyciu te, które w praktyce sprawdzają się lepiej niż inne. W takim stanowisku wyraża się pragmatyzm.

•         W opinii Rorty’egojęzyk zachodniej liberalnej demokracji lepiej się nadaje do likwidowania cierpienia niż inne konkurencyjne języki.

Romantyzm

•         Rorty nazywa sam siebie romantykiem i nawołuje do eksperymentów. Jest przy tym pełen optymizmu, sądzi że nowe słowniki przyniosą człowiekowi mniej cierpienia niż słownik starej liberalnej demokracji opartej na metafizycznej wizji ludzkiej natury i przysługujących jej praw.

Prywatna ironia - romantyczna ironistka

•         Ironistka Rorty’ego ma dystans do własnego języka, uważa, że obraz świata każdej spotykanej osoby jest równie pozbawiony podstaw, co jej własny

Liberalna nadzieja - świat z mniejszą ilością cierpienia

•         Rorty jest zadowolony z amerykańskiego sposobu życia i sposobu myślenia o świecie. Ma przy tym świadomość, że jest on ufundowany na pewnych wartościach w mocnym sensie tego słowa.

•         Na gruncie pragmatyzmu można stwierdzić, że pewien język funkcjonuje sprawniej niż inne, orzec to może socjolog badający poczucie społecznego zadowolenia.

•         Romantyzm domaga się natomiast wiary w nieograniczoną możliwość kreacji - jego ulubioną postacią, często zresztą przez Rorty’ego przywoływaną jest nie społeczny socjolog ale wieszcz i poeta.

•         Dzięki literaturze bowiem, wedle Rortyego, rozwija się wrażliwość na cierpienie.