Gdy czytamy opis stworzenia świata w Biblii, to znajdziemy takie sformułowania: "nastał wieczór i poranek - dzień pierwszy'. Podobne określenia znajdziemy przy pozostałych dniach stworzenia świata. Biblijna koncepcja liczenia czasu mówi nam zatem, iż doba zaczyna się od wieczoru. Z tego właśnie powodu doba liturgiczna w Cerkwi prawosławnej zaczyna się nie o północy lecz wieczorem. Z kolei wieczór utożsamiany jest z zachodem słońca. Ponieważ w naszej szerokości geograficznej słońce zachodzi o różnych godzinach, w zależności od pory roku, toteż przyjmuje się umownie, że wieczór rozpoczyna się ok. godz. 18.00. Zatem ta właśnie godzina jest początkiem dobry liturgicznej i od tego momentu służony jest dobowy cykl nabożeństw. W ujęciu Cerkwi prawosławnej np. sobota rozpoczyna się w piątek ok. godz. 18 i trwa do soboty do godz. 18.00, kiedy to z kolei rozpoczyna się niedziela, itd.
Czym jest dobowy cykl nabożeństw?
Jest to seria nabożeństw, które są służone w cerkwi każdego dnia w przeciągu jednej dobry -24 godzin, przy czym początek tej doby to, jak zaznaczono wyżej, godzina 18. Na dobowy cykl nabożeństwa składa się, w kolejności:
- wieczernia - służona wieczorem
- utrenia (jutrznia) - służona rano
- Liturgia - musi się rozpocząć do godziny 12 w południe
Te trzy rodzaje nabożeństw są służone po kolei każdego dnia. Jednakże w soboty oraz w przypadku największych świąt mamy do czynienia z pewnym wyjątkiem od powyższej reguły. W tych bowiem dniach wieczorem służy się jednocześnie nabożeństwo wieczerni oraz utreni. Łączy się je w jedną całość, tak że najpierw jest służone jedno z nich, a potem od razu drugie, tak jakby stanowiły one zwartą całość. Takie połączone nabożeństwo nazywamy Wsienoszcznoje Bdienije (Całonocne Czuwanie).
Należy też pamiętać, że wszystkie te nabożeństwa, która składają się na dobowy cykl nabożeństwa stawiają sobie za cel symboliczne odwzorowanie całej historii zbawienia. Od stworzenia świata, aż po zmartwychwstanie Chrystusa, Jego wniebowstąpienie i zapowiedź ponownego przyjścia. Generalnie można powiedzieć, że Liturgia ma charakter w stu procentach Nowo-testamentowy. W swej symbolice ukazuje ona całe życie Chrystusa. Zaś wieczernia ma charakter Staro - Testamentowy i opowiada dzieje ludzkości od stworzenia świata po zapowiedź przyjścia Zbawiciela i oczekiwanie na Niego. Z kolei Utrenia to nabożeństwo, które jest jakby na pograniczu tych dwóch światów.
Przechodząc do Wsienoszcznoho Bdienija,to, jak już wspomniano, składa się ono z wieczerni oraz utreni.
Symbolika Wieczerni
Na początku był tylko Bóg i nie było żadnego innego bytu poza Nim, stąd też pierwsze słowa wieczerni, a jest nim wezwanie duchownego sprawującego nabożeństwo - "Sława Swiatiej jedinosuszczniej i żywotworaszczej Troicy" (Chwała Świętej, jednoistotnej i życiodajnej Trójcy) wysławiają Boga w Trójcy jedynego. Zaraz potem następuje wezwanie do oddania czci wspomnianej Trójcy Świętej. Stąd też właśnie w tym momencie śpiewa się "Pryiditie pokłonimsia.." (Przyjdźmy i pokłońmy się...).
1. PRIIDITIE POKLONIMSJA
Przyjdźcie, pokłońmy się Królowi naszemu Bogu.
Przyjdźcie, pokłońmy się i przypadnijmy do Chrystusa, Króla naszego i Boga.
Przyjdźcie, pokłońmy się i przypadnijmy do samego Chrystusa, Króla i Boga naszego.
Przyjdźcie, pokłońmy się i przypadnijmy Jemu.
Jak wiemy z Biblii Bóg, który nie ma końca i początku i który istnieje odwiecznie, stworzył świat. I właśnie dlatego w tym momencie chór wykonuje psalm 103, który opowiada o stworzeniu świata. Nie wykonuje się tego psalmu w całości, lecz jedynie fragmenty. Opiewa się w nim piękno stworzonego świata. W tym czasie Carskije Wrata (Królewskie Wrota) w ikonostasie pozostają otwarte, co ma symbolizować, że ludzkość żyła sobie w tym pięknym, stworzonym przez Boga świecie w pełnej harmonii i w łączności ze Stwórcą. Duchowny w tym czasie okadza całą cerkiew. Unoszący się dym z kadzidła przepełnia całą świątynię i symbolizuje obecność Ducha Świętego, który przenikał cały świat. Biblia to podkreśla w słowach - "A Duch Boży unosił się nad powierzchnią wód".
2. BLAGOSLOVI DUSZE MOJA
Błogosław, duszo moja, Pana, Panie, Boże mój, jesteś bardzo wywyższony, w majestat i wspaniałość przyoblokłeś się. Odziewasz się światłem jak szatą, rozpinasz niebiosa jak namiot. Pokrywasz wodami górne sklepienie swoje, uczyniłeś obłoki rydwanem swoim, chodzisz na skrzydłach wiatru. Czynisz posłańcami swymi duchy i sługami swymi płomienie ognia. Założyłeś ziemię na podwalinach jej, nie zachwieje się na wieki wieków. Głębina jako szata odzienie jej, nad górami stanęły wody. Na Twoje napomnienie precz odbiegają, na głos Twój grzmiący ulękną się. Wzniosły się góry i zniżyły się doliny do miejsca, któreś im wyznaczył. Wyznaczyłeś granicę wodom, której nie przekroczą, i nie wrócą, aby pokryć ziemię. Ty prowadzisz źródła do strumieni, między górami płyną wody. Pić dają każdemu zwierzowi polnemu, dzikie osły gaszą w nich pragnienie swoje. Na nich ptactwo niebieskie mieszka, spośród kamieni wydaje głos. Ty wody posyłasz na góry z komnat Twoich i owocem dzieł Twoich nasyca się ziemia. Ty sprawiasz, że rośnie trawa dla bydła i ziele na służbę człowiekowi, aby z ziemi dobywał chleb. I wino weseli serce człowiecze, jaśnieje oblicze jego od oliwy, i chleb serce człowieka umacnia. Napojone są drzewa polne, cedry Libanu, któreś zasadził. Tam gnieżdżą się ptaki, a gniazdo bociana góruje nad nimi. Góry wysokie są dla jeleni, skały na schronienie dla zajęcy. Uczyniłeś księżyc miarą czasów, słońce zachód swój poznało. Sprowadzasz ciemności i nastaje noc, w niej krążą wszelkie zwierzęta leśne. Młode lwy rykiem domagają się żeru, żądają od Boga pokarmu swego. Kiedy słońce wzejdzie, ustępują, i kładą się w swoich legowiskach. Wychodzi człowiek do pracy swojej, do trudu swego aż do wieczora. Jakże wspaniałe są dzieła Twoje, Panie, wszystkie w mądrości uczyniłeś, pełna jest ziemia dzieł Twoich. Oto morze wielkie i rozległe, a w nim płazy niezliczone, zwierzęta małe z wielkimi. Tam przepływają okręty i ów smok, którego stworzyłeś, aby go wyszydzić. Wszystko czeka na Ciebie, abyś dał im pokarm we właściwym czasie. Dajesz im i zbierają, otwierasz dłoń Twoją i wszyscy napełniają się dobrami. Kryjesz oblicze Twoje i trwożą się, odbierasz im ducha i giną, i w proch swój się obracają. Posyłasz ducha Twego i zostają stworzone, i odnawiasz oblicze ziemi. Chwała Pańska niech będzie na wieki, rozraduje się Pan dziełami swoimi. Spojrzy na ziemię i trzęsie się ona, dotknie gór i one dymią. Śpiewać będę Panu póki żyję, śpiewam Bogu memu, póki jestem. Oby przyjemna Mu była mowa moja, ja zaś weselić się będę w Panu. Niech znikną grzesznicy z ziemi i niech ludzi nieprawych nie będzie. Błogosław, duszo moja, Pana. Słońce zachód swój poznało, sprowadzasz ciemność i nastaje noc. Jakże wspaniałe są dzieła Twoje, Panie, wszystkie w mądrości uczyniłeś. Sława tobie, Panie, stworzycielu wszystkiego.
Po skończonym psalmie Carskije Wrata (Królewskie Wrota) zostają zamknięte, co symbolizuje upadek Adama i Ewy, którzy zgrzeszyli i w ten sposób utracili Raj oraz łączność z Bogiem. Prarodzice opuszczają Raj, a jego wrota zostają zamknięte. Biblia nam mówi, że przed zamkniętymi wrotami Raju, Bóg "umieścił anioła z mieczem ognistym", by strzegł jego bram. Dlatego właśnie w tym momencie przed zamkniętymi Carskimi Wrotami stawiana jest zapalona świeca.
Następnie przed ikonostas wychodzi diakon i zatrzymuje się obok Carskich Wrat. Chór śpiewa pieśń "Hospodi Wozzwach k Teiebie" (Panie, wołam do Ciebie). Symbolizuje to Adama, który utraciwszy Raj i zobaczywszy jak ciężko jest żyć bez Boga, gorąco pragnie do Niego wrócić. Modli się więc przed zamkniętymi wrotami Raju gorzko płacząc i wołając do Boga, by pozwolił mu do siebie wrócić.
Potem chór śpiewa psalm 1, który zaczyna się od słów: "Błażen muż" (Błogosławiony mąż). Psalm ten podkreśla, że nie należy iść tą drogą, którą poszedł Adam, a więc nie ulegać podszeptom szatana i nie ulegać grzechowi, lecz iść drogą ludzi bogobojnych i przestrzegać Bożych przykazań.
3. BLAZEN MUZ
Błogosławiony mąż, który nie chodzi na radę bezbożnych. Alleluja alleluja alleluja.
Albowiem Pan poznaje drogę sprawiedliwych a droga bezbożnych zaginie. Alleluja alleluja alleluja.
Służcie Panu w bojaźni i z drżeniem radujcie się w Nim. Alleluja alleluja alleluja.
Szczęśliwi są wszyscy którzy w Nim mają nadzieję. Alleluja alleluja alleluja.
Powstań o Panie zbaw mnie Boże mój. Alleluja alleluja alleluja.
W Panu jest zbawienie i nad ludem Twoim błogosławieństwo Twoje. Alleluja alleluja alleluja.
Chwała Ojcu i Synowi i Świętemu Duchowi i teraz i zawsze i na wieki wieków amen. Alleluja alleluja alleluja.
Chwała Tobie Boże. Alleluja alleluja alleluja. Chwała Tobie Boże. Alleluja alleluja alleluja. Chwała Tobie Boże.
Potem chór wykonuje pieśń "Swietie Tichyj" (Światłości Cicha), która mówi o Chrystusie. Pokazuje to symbolicznie, że oto Bóg wysłuchał wołania Adama i obiecuje mu, że pośle Zbawiciela, który umożliwi powrót do Raju. Ta pieśń to zapowiedź przyjścia Chrystusa. Odpowiedź Boga na wołanie zrozpaczonej ludzkości.
4. SVJETE TICHIJ
Pogodna światłości świętej chwały, nieśmiertelnego Ojca niebios, Świętego, Błogosławionego, Jezu Chryste. Przyszliśmy na zachód słońca, widząc światłość wieczorną śpiewamy Ojcu, Synowi, i Świętemu Duchowi, Bogu, boś godzien jest, by w każdym czasie, śpiewano Tobie zbożnymi pieśniami, Synu Boży, co życie dajesz, przeto świat Cię sławi.
Pieśń "Nynie otpuszczajeszy raba Twojeho Władyko" (Oto pozwalasz odejść słudze Twemu Panie) to w istocie cytat z Ewangelii wg. św. Łukasza (2, 29-32). Są to słowa starca Symeona, który w świątyni Jerozolimskiej spotkał Józefa, Maryję i 40 dniowego Chrystusa, którego matka przyniosła zgodnie z prawem Mojżeszowym do świątyni, by jako pierworodnego ofiarować Bogu. Symeon, któremu Bóg obiecał, że nie zazna śmierci aż do momentu gdy ujrzy na własne oczy Mesjasza, bierze maleńkiego Chrystusa na ręce u wygłasza te właśnie słowa, w których wyraża swoją radość, iż Bóg posłał Zbawiciela, a posłał Go dla całej ludzkości - i dla Żydów i dla pogan. Ta pieśń antycypuje przyjście Chrystusa. Zapowiada realizację Bożej obietnicy posłania Mesjasza.
5. NYNJE OTPUSZCZAJESZY
Teraz pozwalasz odejść słudze Twemu, Władco, według słowa Twego, w pokoju, Bowiem oczy moje widziały zbawienie Twoje, któreś przygotował wobec wszystkich ludzi, Światłość na oświecenie narodów i chwałę ludu Twego, Izraela.
Pieśń "Bohorodice Diewo" (Bogurodzico Dziewico) wysławia Maryję, która zostanie Matką Zbawiciela.
6. BOGORODICE DJEVO RADUJSJA
Bogurodzico Dziewico, raduj się, łaski pełna Mario, Pan z Tobą, błogosławionaś Ty między niewiastami i błogosławiony owoc żywota Twego, albowiem zrodziłaś Zbawcę dusz naszych
Symbolika Utrenii
Utrenia zaczyna się od pieśni "Sława wo wysznich Bohu" (Chwała na wysokości Bogu). Te słowa to cytat z Ewangelii (Łk. 2, 14). Śpiewali tą pieśń aniołowie, gdy narodził się Chrystus.
7. SZESTOPSALMIE
Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój, w ludziach upodobanie ku dobremu.
Panie wargi moje otwórz, a usta moje będą głosić chwałę Twoją.
W tym miejscu następuje czytanie tzw. szestopsalmija. Jest to zestaw 6 wybranych psalmów o charakterze pokutnym. W tym momencie gaszone są w cerkwi wszystkie światła. Powinna się palić tylko świeca, którą w rękach trzyma stojący na środku cerkwi lektor i czytający owe 6 psalmów. Psalmy mają charakter pokajanny (pokutny). W cerkwi w tym momencie panuje mrok, co ma symbolizować ludzkość, która przez całą swoją historię aż do momentu przyjścia Zbawiciela była pogrążona w mroku grzechu. Była jego niewolnikiem i nie mogła się od niego uwolnić. Ludzkość smuci się tym stanem rzeczy i pragnie, by w końcu nadszedł ten dzień, gdy Bóg wysłucha jej próśb i pośle Zbawiciela, który wyzwoli ją z tej mrocznej niewoli grzechu. Zapalona świeca w rękach lektora, która jest w chwili czytania psalmów jedynym źródłem światła w cerkwi symbolizuje boskość Chrystusa, zapowiada Jego przyjście. Ten blask świecy jest jak iskierka nadziei, która się tli. Jest to nadzieja na Mesjasza.
Pieśń "Chwalitie Imia Hospodnie" (Chwalcie Imię Pańskie), wzywa wszystkich do wychwalania Boga, który posłał ludzkości oczekiwanego przez nią Zbawiciela. W tym momencie zapalane są wszystkie światła w cerkwi jakie tylko są, otwierane są Carskije Wrata, a duchowni wychodzą na środek cerkwi. To wszystko symbolizuje to, iż w końcu Bóg realizuje swoją obietnicę i oto posyła długo oczekiwanego Zbawiciela.
8. CHVALITIE IMJA GOSPODNIE
Chwalcie imię Pańskie chwalcie słudzy Pana. Alleluja alleluja alleluja.
Błogosławiony Pan z Syjonu który żyje w Jerozolimie. Alleluja alleluja alleluja.
Wyznawajcie Pana, bowiem jest dobry bo na wieki miłosierdzie Jego. Alleluja alleluja alleluja.
Wyznawajcie Boga z niebios, bo na wieki miłosierdzie Jego. Alleluja alleluja alleluja.
W zasadzie cała reszta Utrenii i wszystkie śpiewane na niej pieśni mają na celu opiewanie tej radości, iż Bóg wysłuchał ludzkości i posłał Zbawiciela. Utrenia jest punktem styku pomiędzy Starym Testamentem - Wieczernią, a Nowym Testamentem - Liturgią. Wieczernia opowiada historię ludzkości od stworzenia świata, przez życie pierwszych ludzi w Raju, ich upadek i wołanie do Boga, by umożliwił ludziom powrót do Raju. Jest tam również zawarta odpowiedź Boga, który zapowiada, że pośle Zbawiciela. Cała Wieczernia to Starotestamentowe oczekiwanie na przyjście Zbawiciela i przygotowanie ludzkości do Jego nadejścia. Utrenia wyraża radość z powodu realizacji Bożej obietnicy i posłania Mesjasza, zaś Liturgia opowiada o całym Jego życiu od narodzin do Wniebowstąpienia i zapowiedzi powtórnego przyjścia.
Pieśni Utreni:
"Błogosławien jesi Hospodi nauczy mia oprawdanijem Twoim" (Błogosławiony jesteś Panie, naucz mnie Twych przykazań) - wyraża pragnienie, by podążać ścieżką sprawiedliwych, by podążać drogą Bożych przykazań, bo to one prowadzą do zbawienia.
9. BŁAHOSŁOVEN JESI GOSPODI
Błogosławiony jesteś, Panie, naucz mnie przykazań Twoich.
Anielski sobór zadziwił się, widząc Ciebie pośród umarłych. Zbawco, zniszczyłeś moc śmierci, podniosłeś ze sobą Adama i wszystkich uwolniłeś z otchłani.
O uczennice, dlaczego mieszacie mirrę ze łzami, w grobie jaśnieje Anioł, głosząc niewiastom mirę niosącym: Zobaczcie grób i zrozumcie, że Zbawiciel powstał z grobu.
Wcześnie rano niewiasty mirę niosące przybiegły płacząc do Twego grobu, ale stanął przed nimi Anioł i powiedział: Skończył się czas płaczu, nie płaczcie, ale głoście Apostołom zmartwychwstanie.
Niewiasty mirę niosące płacząc przyszły z mirą do Twego grobu, Zbawco, Anioł zaś powiedział im: Dlaczego pośród umarłych Żywego szukacie, bowiem Bóg powstał z grobu.
Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi.
Pokłońmy się Ojcu i Jego Synowi, i Świętemu Duchowi, Świętej Trójcy w jednej naturze, wołając z Serafinami: Święty, Święty, Święty jesteś, Panie.
I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen.
Zrodziwszy Dawcę życia, o Dziewico, Adama wybawiłaś z grzechu, Ewie dałaś radość zamiast smutku, upadłych w życiu podniesie Ten, który się wcielił w Ciebie, Bóg i człowiek.
Alleluja. Alleluja. Alleluja, chwała Tobie, Boże (trzy razy).
'Woskresienije Chrystoso widiewsze" (Zmartwychwstanie Chrystusa widząc), to pieśń, która antycypuje Zmartwychwstanie Chrystusa, które potwierdzi fakt naszego zbawienia. Opowiada o nim. Pieśń ta opiewa Zmartwychwstanie Zbawiciela, oddaje cześć temu Zmartwychwstaniu i wyraża naszą radość z jego powodu.
10. VOSKRESENIJE CHRISTOVO VIDJEVSZE
Zobaczywszy zmartwychwstanie Chrystusa, pokłońmy się świętemu Panu Jezusowi, Jedynemu bezgrzesznemu. Krzyżowi Twemu kłaniamy się, Chryste, i święte Zmartwychwstanie Twoje śpiewamy i sławimy. Ty bowiem jesteś Bogiem naszym, opr...
AbramsPl