KATYLINA - tekściki.docx

KATYLINA!

Pierwsze zdanie to oryginał łaciński, drugie poprawne tłumaczenie, potem następują nader śmiałe interpretacje

2012/13

1) Catilina, qui in senatu aderat, Ciceronis oratione perterritus, Romam reliquit et ad exercitum suum fugit.

Katylina, który był obecny w senacie, przerażony mową Cycerona opuścił Rzym i uciekł do swojego wojska.

Catilina po przybyciu do senatu, wysłuchawszy przemowy Cycerona, Rzymianina zwolniła i do swego wojska uciekła.

Catylina, która przyszła do senatu, wysłuchała mowę Cycerona, gdzie swoje rzymskie zakorzenienie pokazywał.

2) Ciceroni consilia Catilinae iam nota sunt, itaque orationem habet, qua de Catilinae coniuratione enarrat.

Cyceron zna już zamiary Katyliny, dlatego wygłasza mowę, w której opowiada o jego (Katyliny) spisku. 

Katylina nie jest już konsulem Cycerona.

Cyceron nie miał Katyliny za konsula, był jego mówcą, Katylina kontynuował jego słowa/mowę.

Cycero ma przemówienie, które odnosi się do Katyliny. (ogólnie się zgadza xD)

3) Postquam aqua vimentum cum pueris ad ripam reportaverat, lupa accurrit et liberos cotidie nutrivit.

Kiedy woda przyniosła koszyk z chłopcami do brzegu, przybiegła wilczyca i codziennie karmiła dzieci.

Chłopcy przynieśli wodę do przygotowania posiłku… żywi synów.

4) Qui tam tranquille dormit, sanus esse videtur.

Kto tak spokojnie śpi, wydaje się być zdrowy.

Kto spokojnie śpi, ten siebie widzi.

5) Valeria aegrotante neque pater neque mater quietem habent.

Kiedy Waleria choruje, ani ojciec ani matka nie mają spokoju. 

Waleria podczas choroby ani ojca ani matki nie miała.

6) Hannibal Pyrenaeis et Alpibus superatis Galliam cisalpinam et partem Italiae occupavit.

Przeszedłszy przez Pireneje i Alpy, Hannibal zajął Galię przedalpejską i część Italii.

Hanibal i Alpibus wybawcy Galii okupują część Włoch.

2010/11

1) Tullius non solum rebus publicis sed etiam privatis operam dabat.

Tuliusz zajmował się nie tylko sprawami publicznymi (polityką), ale także prywatnymi.

Tuliusz nie tylko rzeczy publiczne, ale także prywatne dawał operze.

Tuliusz zostawił nie tylko wspólne zagadki, ale i własne dzieła.

2) Paulo post Faustulus pastor prope fluvium sub Palatio fuit. Vir bonus et iustus, ubi liberos vidit, secum in casam portavit ibique cum marita sua educavit.

Niewiele później pasterz Faustulus był nad rzeką pod Palatynem. (Jako) człowiek dobry i sprawiedliwy, kiedy zobaczył dzieci zabrał je ze sobą do domu i tam je wychował ze swoją żoną.

Paulo był po Faustynie księdzem własnego w Palatynie. Dobry mąż i uczony jakiego książki widziały uczył z swoją przynosił do domu.

Paulo przed Faustulusie pasterzu przez rzekę uciekał do Palatio. Dobry człowiek i sprawiedliwy, gdzie książki widział … w zamku nosił z jego żoną uczył/wychowywał.

Paulo z Faustulus był najlepszym ze wszystkich pasterzy na Palatynie.

3) Si Athenas veneris, omnia tibi monstrabo.

Jeśli przybędziesz do Aten, wszystko ci pokażę.

Jeśli przybędzie Atena, wszystko ci pokaże.

Jak Atenę wenerujesz, wszystko ci pokażę.

Jeśli chwalisz Atenę, wszystko ci ukarze.

Ateńczycy przybywają, aby pokazać.

4) Catilina, qui in senatu aderat, Ciceronis oratione perterritus, Romam reliquit et ad exercitum suum fugit.

Katylina, który był obecny w senacie, przerażony mową Cycerona opuścił Rzym i uciekł do swojego wojska.

Katylina, która w senacie, Cyceron pisał oratoria.

Katylina, która była w senacie, negowała mowy Cycerona, Rzymu nie lubiła i do wojska swego zachęcała.

Kastylia, która do senatu zmierza, Cycerona przemowę przerwała, Rzym zniszczyła i swoim wojskiem pokonała.

5) Postquam aqua pueros ad ripam reportaverat, lupa accurrit et liberos cotidie nutrivit.

Kiedy woda przyniosła chłopców do brzegu, przybiegła wilczyca i karmiła codziennie dzieci.

Kiedy woda przestała chłopcom wystarczać, przyszła wilczyca i wyżywiła wolne niemowlęta.

6) Incolis provinciarum Romani vectigalia magna imponebant.

Rzymianie nakładali wysokie podatki na mieszkańców prowincji.

Jednakże postępki Rzymian wielką złość spowodowały.

Mieszkańcy prowincji rzymskich wielką Galią rządzili.

Wśród rzymskich prowincji największej nie sposób wyróżnić.

Incolis prowincja rzymska.

7) Bellum inter Troianos et Graecos longum et asperum esse legimus.

Czytamy, że wojna między Trojanami a Grekami była długa i ciężka.

Piękną i długą mowę czytali Trojanie Grekom.

8) Nasica aliquando Ennium poetam visitatum venit. Cui ancilla dixit dominum domi non esse et sero domum venturum esse.

Pewnego razu Nasica poszedł, aby odwiedzić poetę Enniusza. Służąca mu powiedziała, że pana nie ma w domu i że wróci późno (do domu).

Nasica w tym czasie do poety Enniusza się udała. Kiedy służąca swojej pani w domu nie zastaje to dom jej własnością się staje.

Non scholae, sed vitae discimus

Teksty

Tullia et Iulia

I. Tullia puella Romana est. Terentia matrona Romana est. Terentia mater Tulliae est. Iulia, Aemiliae filia, Tulliae amica est.

Terentia Syram vocat: „Syra! Tulliae tunicam novam da!”„Quo properas, Tullia?” – Syra rogat.„In silvam cum amica propero” – respondet Tullia.

II. Tullia et Iulia puellae Romanae sunt. Tunicae puellarum albae sunt. Puellae in silvam properant, in silva saltant et cantant.

Syra puellas vocat: „Tullia! Iulia! Properate! Cena parata iam est!” Puellae Syrae obtemperant, in villam properant, sed Tullia maesta est et flet. Genae puellae lacrimis madidae sunt.

„Cur, Tullia, fles?” – Syra puellam rogat. Et Tullia: „Poenam timeo – inquit, – nam tunica nova iam sordida est”. Syra ridet et puellam nova tunica ornat. „O, quam bona es, Syra!” – puellae ancillam laudant.

Marcus Tullius Cicero

Cicero

Marcus Tullius Cicero clarus vir Romanus est. Tullius Tulliolam filiam et Marcum filium valde amat. Tullius Marcum vocat: “Marce! Propera ad me!” Puer properat et Tullius filio librum pulchrum dat. Marcus Tulliolae librum monstrat.

En, Titus Marcum visitat. Titus Marci amicus est. Marcus amico quoque librum novum monstrat et fabulam recitat.  ”O, Tite, – inquit – quam bonus pater meus est.”

Marcus Tullius Cicero Arpinum, oppidum in Latio situm, valde amat, nam ibi natus est. Tusculum etiam, oppidum parvum, saepe visitat, ubi cum amicis saepe de philosophia disputat.

In villa opulenti viri Romani multi servi laborant. Multi domini severi sunt, servos saepe vituperant et puniunt. Servi severos dominos non amant. Bonos dominos servi laudant et amant.

Etiam Marcus Tullius Cicero multos servos habet. Tiro servus dominum suum et Marcum, domini filium valde amat.

“Ubi Tiro est?” – Marcus rogat. At pater:  “Tiro in cubiculo suo manet, nam aeger est.”  Tullius medicos vocat et rogat:  “O, viri boni! Servum meum curate! Tiro vir bonus et amicus meus est.” Medici servum curant, Cicero medicis gratias agit et praemium dat.

Facetia

Amicae Mariam puellulam visitant. In mensa liba dulcia sunt. Sophia, Mariae amica, clamat:  ”O, quam bona liba! Optima liba! Numquam apud te tam bona liba erant! Est-ne apud vos nova coqua an nova mater?”.

In schola

Schola nostra pulchra est. In schola tabulam videmus. Forma tabulae quadrata est. In schola magistra sedet et rogat: “Adestisne iam, puellae?” Puellae stant et respondent: “Nos iam adsumus.”

Magistra: Adestne Cornelia?

Cornelia: Ego adsum, sed Iulia abest.

Magistra: Cur Iulia deest?

Cornelia: Iulia abest, nam aegra est.

Magistra magnam Europae chartam tenet. Cornelia iam ad magistram stat et magistrae adest. Puellae libenter magistrae adsunt. Vos, puellae, quoque magistris adesse potestis!

De Quinto puero

Quintus iam scholam magistri frequentare potest. Magister vir bonus et doctus, sed severus est. Itaque impigrorum puerorum diligentiam laudat, pigros pueros punit et verberat.

Libri pulchri Quintum delectant. Quintus libris pulchris gaudet. Quintus quamquam filius liberti pauperi est, tamen inter bonos discipulos primus esse studet. Pueri Quintum bonum amicum habent, nam Quintus amicis adesse curat.

Magistri et discipulorum colloquium

Heri pueri cum magistro per Forum Romanum ambulabant et pulchra Fori monumenta spectabant. Hodie magister discipulos interrogat.

Magister: Quid, Marce, heri visitabas et quid videbas?

Marcus: Heri Forum Romanum spectabam et in Foro Romano templum Vestae visitabam.

Titus: Nos quoque, tecum, magister, per Forum ambulabamus et pulchra Fori monumenta videbamus.

Magister: Spectabatisne Vestae statuam in templo?

Titus: Vestae statuam non spectabamus, nam in templo Vestae tantum igniculum parvum esse admonebas.

De Aeneae fuga

Cum Troiani dormiebant, Graeci oppidum Troiam incendebant et delebant. Aeneas Troianis miseris auxilio veniebat et incolas Troiae defendebat. Videbat Priamum necari et Cassandram per Troiae vias a Graecis trahi. Hecubam viduam ululare quoque audiebat.

Tum Venus dea Aeneam fugere et novam patriam quaerere iubet. Aeneas igitur deorum mandato oboedit et oram maritimam cum paucis amicis petit.

Claudia amicae villam monstrabit

Libenter tibi, Tulliola, villam novam monstrabo. Cras ad Valeriam properabimus, villam et hortum videbimus. Villa pulchram portam et multas fenestras habet. In villa primum atrium et peristylum videbis. Ibi multae et pulchrae columnae sunt. Forma columnarum certe tibi placebit.

Tum hortum magnum spectabimus. Ego te illuc ducam et pulchras rosas tibi monstrabo. Rosis et tota villa gaudebimus. Gratum nobis erit. Valeria puella laeta est. Et tu laeta eris. Omnes laetae erimus. Et Valeria pulchre cantat. Saepe amicae cantilenas audio et cras libenter audiam. Tu quoque audies. Cantilenae certe tibi placebunt, nam pulchrae erunt. In triclinio prandebimus. Ex villa non cito discendemus.

De bello Troiano

 
Romani narrabant Romam antiquam coloniam Troianorum (esse) et Troianos Romanorum proavos esse. Olim Troiam, oppidum clarum in Asia situm, Graeci decem annos obsidebant. Bellum inter Troianos et Graecos longum et asperum esse legebamus. Troiani magna cum audacia muros oppidi sui defendebant. Imprimis Hector, Priami filius, potentia sua Troiam defendebat. Tamen multi et Troiani et Graeci, quamquam belli periti erant, in muris et in campo cadebant. Postea Graeci dolo Troianos vincunt et Troiam flammis delent. Ulixes enim Graecis ita dicebat: “Equum ligneum aedificabimus et uterum equi viris armatis implebimus. Nos autem navigia ascendemus et non longe navigabimus. Troiani nos in Graeciam navigare putabunt. Bellum hodie non finiemus, sed cras Troia nostra erit”.

De Troiae exitio

De Troiae exitio Homerus, poeta Graecorum magnus, in libris suis narrat. Incolae Troiae credebant Graecos in Graeciam navigare. Itaque ex oppido evadunt equum ligneum spectatum.
Quamquam Cassandra, deo impleta, exitium Troiae praedicebat, tamen verba Cassandrae Troiani intellegere non poterant. Quamquam Laocoon exclamabat: “Timeo Danaos etiam tum, cum dona portant”, tamen occaecati incolae perniciosum Graecorum donum in oppidum trahebant.
Cum Troiani dormiebant, armati Graecorum viri ex utero equi evadunt et portas Troiae aperiunt. Ceteri Graeci in Troiam invadunt, incolas miseros interficiunt, oppidum flammis devastant et expugnant.
Etiam post multa saecula pulchros poetae Homeri libros multorum animos delectare scimus.

Familia Romana

Titi pater est Marcus Valerius Messalla Corvinus. Marcus est eius praenomen,Valerius nomen gentilicium, Messalla cognomen, Corvinus agnomen. Gens Valeria antiqua est et in varias familias discedit. Praeclara est familia Messallarum, in qua multi consules, duces et oratores erant.
Titus fratrem habet, cui praenomen est Quintus et sororem, cui nomen est Valeria. Titi, Quinti et Valeriae mater Octavia, Marci uxor est. Etiam gens Octavia apud Romanos clara est.
Et filii et filia parentibus oboediunt. Titus avum, Valeria autem aviam valde amat. Liberorum officium est parentibus oboedire, parentum – liberos educare.
Familia Romana non solum ex hominibus liberis, sed etiam ex servis constat. Marco multi servi et ancillae sunt. Marcus pater familias est, servorum autem dominus. Valeria ancillam, cui nomen est Syra, praecipue amat, pueri Davum, servum litteratum, diligunt.

De Romanorum victoriis

Temporibus antiquis populo Romano primum reges, postea consules praeerant, qui milites Romanos ad victorias ducebant. Milites Romani magna virtute ac fortitudine pugnabant saepeque victores erant. Civitates enim antiquae in pace vivere nesciebant, sed multa bella gerebant. Tertio ante aeram nostram saeculo Romani Italiam subegerunt. et Romam Italiae caput fecerunt.

Primo autem ante aeram nostram saeculo imperatores et duces Romanorum varias orbis terrarum nationes in potestatem sua redegerunt et Romam caput orbis terrarum fecerunt.

De Neptuno deo

Neptunus, Iovis frater, marium et aquarum deus erat et maris imperium tenebat. Aquas regebat et in alto mari habitabat. Ibi cum uxore Amphitrite regnabat mariumque animalibus praeerat.

Nonnumquam venti mare vehementer movebant et ingentes maris undae nautarum retia delebant. Tum nautae Neptunum, dominum maris, advocabant et deus aquarum turgida maria placabat.

Varia – passivum

Amicus me monet. Ego ab amico moneor.
Puer librum tenet. Liber a puero tenetur.

A Deo monemur.
Eloquentia medici ab aegro non quaeritur.
Sententiae a magistro explanantur.
Muscae ab aquila non captantur.

Gaudeo magistrum discipulos educare. Gaudeo discipulos a magistro educari.
Vides me vos docere. Vides vos a me doceri.
Puto discipulum librum legere. Puto librum a discipulo legi.

Marcum amicum meum puto (habeo, nomino, voco). Marcus amicus meus putatur (habetur, nominatur, vocatur)
Marcum amicum meum esse puto. Marcus amicus meus esse putatur.
Te bonum discipulum esse puto. Tu bonus discipulus esse putaris.

De Latonae miseriis

Cum Apollo et Diana, liberi Latonae, parvi etiam erant, Hera Latonam magno odio invidiaque vexabat, nam Latona ab Iove, marito Herae, amabatur. Latona igitur cum liberis suis per varias mundi terras vagabatur, quod odium invidiamque inimicae deae fugere cupiebat. Aliquando Latona cum parvis liberis in Lyciam veniebant. Longis viis fatigati membra sua recreare in animo habebant. A liberis parvis aqua imprimis desiderabatur et mox inveniebatur.

Laetitia tamen  liberorum diuturna non esse videtur. Nam aquam ab incolis Lyciae neque deae neque liberis dari, sed maligne turbari scimus. Tum ab irata dea agricolas Lycios in ranas mutari legimus. Agricolae tamen, ut ab Ovidio poeta Romano scriptum est ,,quamquam sunt sub aqua, sub aqua maledicere temptant”.

De Catilinae coniuratione

O tempora! O mores! Res publica Romana in magno periculo est! Catilina, vir malus, consul esse desiderat, consules, praetores, quaestores interficere studet. Catilinae caedes, rapinae, discordia civium, bella intestina grata sunt, civibus bonis perniciem et mortem parat. Iam exercitum contra Romam paratum in Etruria habet.
Ciceroni consilia Catilinae iam nota sunt, itaque orationem habet, qua de Catilinae coniuratione enarrat. Catilina, qui in senatu aderat, Ciceronis oratione permotus et perterritus Romam relinquit et ad exercitum suum fugit.
Romani Ciceronem patrem patriae appellant, nam patriam periculo liberavit.

De Romulo et Remo

Quamquam puellis, Vestae deae sacratis, liberos habere non licebat, Rhea Silvia tamen  Numitoris filia, duos pueros peperit. Pater puerorum Mars, bellorum deus, esse dicebatur. Tum Amulius, Numitoris frater, ira commotus Rheam Silviam necavit, pueros in fluvium inicere imperavit.
Martem deum filiis suis adfuisse et pueros miseros servavisse poetae tradunt. Postquam aqua vimentum cum pueris ad ripam reportaverat, lupa accurrit et liberos cotidie nutrivit. Paulo post Faustulus pastor cum armentis prope fluvium sub Palatio fuit. Vir bonus et iustus, ubi liberos vidit, secum in casam portavit ibique cum marita sua educavit.
Romulus et Remus, ubi iam e pueris excesserant, a Faustulo de fato suo, de Rhea et de avo Numitore, ab Amulio regno privato, multa cognoverunt. Gemini Amulium expulerunt vel necaverunt et avo suo regnum reddiderunt.
Postea inter geminos discordia invadit. Remus a Romulo necatus esse traditur. Romulus oppidum parvum in Palatio aedificavit et Romam appellavit.

Litterae 

M. Cicero M. Caelio s. d.
Ut optavisti, ita est. Tantummodo negotii habui, quod ad laureolam est satis. Nam angustiis et montibus ad Amanum exercitum adduxi. Amanienses, hostes sempiternos, vexavimus. Multos occidimus, cepimus, reliquos dissipavimus, castella munita improviso adventu exercitus cepit et incendit.
Ita victoria magna milites me imperatorem appellaverunt apud Issum; hic locus, ut certe audivisti, Alexandri magna victoria notus est. Deinde exercitum ad infestissimam Ciliciae partem abduxi. Haec ad te in praesentia scripsi. Nunc aggeribus, vineis, turribus Pindenissum, oppidum munitissimum, oppugno. Postea litteras ad senatum mittam. De re publica ex tuis litteris, ut antea tibi scripsi, nuntios expecto. Vale!

Quintus Publio suo s.d.
Mense Iunio ineunte Brundisio in Graeciam navigavi. Ab Aegina Megaram versus navigans regiones circumcirca prospicere coepi. Post me erat Aegina, ante me Megara, dextra Piraeus, sinistra Corinthus. Libenter oppida, quae quodam tempore florentissima fuerant, nunc prostrata et diruta ante oculos iacebant, spectavi. Pridie Nonas Athenas veni. Philosophos et oratores audiebam frequenter, sed et aedificia magnificentissima perlustravi. Athenis Zenon, amicus tuus et meus, theatrum mihi monstravit, ubi Graeci Aeschyli, Sophoclis, Euripidis fabulas olim audiverant et spectaverant. Eodem die litteras tuas accepi, quibus me de rebus domesticis certiorem feceras. Tum mirum me desiderium cepit urbis, meorum atque in primis tui. Omnia enim tibi monstrare cupivi, quae Romae ex Graecorum libris cognoveras. Si Athenas veneris, omnia tibi monstrabo. Vale!

Varia – declinatio III – adiectiva

Fortes fortuna iuvat, timidosque premit.
Omne initium difficile videtur.
Sine labore non erit panis in ore.
Multa animalia terra marique vivunt.
Vicinus bonus – ingens bonum.
Honor alit artes (Cicero).
Mater artium necessitas.
Verus amicus rara avis est.
Non solo pane vivit homo (Evangelium secundum Matthaeum 4,4).

De civibus et servis Romanis

Ab antiquis temporibus populus Romanus e patriciis et plebeiis constabat. Populus Romanus initio a septem regibus gubernabatur. Ultimus rex, Tarquinius Superbus, a populo pulsus est.

Ex eo tempore quotannis duo consules in urbe Roma creabantur, quibus summum ius tribuebatur. Tempore belli imperium viro mandabatur, qui dictator appellabatur.

In bello multi captivi capiebantur, qui in Italiam conducebantur et servis adnumerabantur. Servis multa negotia tribuebantur; filii civium Romanorum a servis doctis, praecipue Graecis, docebantur et erudiebantur.

Cain et Abel

Bene scitis Cain, Adam et Hevae filium, agricolam, Abel autem fratrem pastorem ovium fuisse. Aliquando Cain fruges terrae Domino dono dabat, Abel quoque sacrificabat de animalibus suis.
Et respexit Dominus ad Abel et ad munera eius. Ad Cain vero et ad munera illius non respexit: iratusque est Cain vehementer et concidit vultus eius. […]
Dixit Cain ad Abel fratrem suum: „Egrediamur foras”. Cumque essent in agro, consurrexit Cain adversus fratrem suum Abel, et interfecit eum.
Et ait Dominus ad Cain: „Ubi est Abel frater tuus?” Qui respondit: „Nescio: Num custos fratris mei sum ego?” Dixitque ad eum: „Quid fecisti? Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Nunc igitur maledictus eris super terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem fratris tui de mano tua. Cum colueris eam terram, non dabit tibi fruges suas: vagus et profugus eris super terram.”

De Ennio poeta et de Nasica

Nasica aliquando Ennium poetam visitatum venit. Cui ancilla dixit dominum domi non esse et sero domum venturum esse. Sed Nasica ei non credidit, nam sensit Ennium domi esse.
Postridie poeta Nasicam visitatum venit et ostiarium rogavit: „Est-ne domi dominus tuus?” Tum Nasica, qui domi erat, clamavit se domi non esse. Tum Ennius: „Credis me vocem tuam non cognoscere?” At Nasica: „Ego ancillae tuae credidi, et tu mihi ipsi non credis me domi non esse?”

Medicus curat, natura sanat

 
Valeria aegrotat. Caput ei et venter dolent, puella nihil edere vult. Oculi eius fulgent, cor palpitat. Pater medicum vocaturus est. Id non est difficile factu, nam Romae multos medicos esse constat. Davus Calligenem, medicum clarissimum, domum cito adducit. Medicus in cubiculum intrat et puellam dormientem aspicit.
Medicus: Puellam dormire video. Qui tam tranquille dormit, sanus esse videtur.
Marcus: Filia mea non est sana, nam febrim habet et nihil edere vult.
Medicus lecto appropinquat et frontem puellae tangit.Valeria oculos aperit et medicum adesse videt. Calligenes Valeriam os aperire et linguam ostendere iubet. Lingua puellae nimis alba esse medico videtur.
Filiam vestram – dicit medicus – cibum malum sumpsisse et ventre aegram esse puto. Nolite ei ad crastinam cibum neque potionem dare. Cras eam sanam futuram esse credo.
Marcus medico mercedem solvit. Calligenes, qui magnam pecuniam sibi datum iri sperabat,contentus est, spes enim eum non fefellit.

...