Bogucka Maria_Polonica z XVI i XVII wieku w archiwach czeskich [Przegląd Historyczny_1957_Tom 48_Z. 1].pdf

(1440 KB) Pobierz
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
M A R IA BOGUCKA
Polonica z X V I i XVII шіеки tu archiiuach czeskich
W archiwach czeskich znajduje się wiele źródeł historycznych, doty­
czących dziejów Polski i wzajemnych stosunków polsko-czeskich. Mie­
sięczny pobyt w CSR we wrześniu 1956 r. pozwolił mi na przeprowadze­
nie kwerendy archiwalnej dla szczególnie interesującego w tych stosun­
kach okresu, obejmującego wieki X V I і XVII. Kwerenda dotyczyła głów ­
nie zasobów archiwów praskich: Centralnego Archiwum Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych i Archiwum Miasta Pragi. Jednocześnie jednak
starałam się dotrzeć lub przynajmniej zebrać wiadomości o polonicach
znajdujących się w archiwach poza Pragą. Niniejsze sprawozdanie, ze
względu na stosunkowo krótki czas poszukiwań na pewno niepełne, po­
zwoli jednak na zorientowanie się w dość pokaźnej masie interesujących
polskiego badacza źródeł.
Trzon poloniców z omawianego okresu znajduje się w Centralnym
Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Pradze. Najbogatsze
rezultaty dały poszukiwania przeprowadzone w tym archiwum w zaso­
bach zwanych Starą i Nową Manipulacją 1. Przechowywane są tu m.in.
4 pudła oznaczone sygn. MS Pol. I, Pol. II, Pol. III, Pol. IV, w których
zgromadzono różne akta i dokumenty dotyczące spraw polskich.
Gros
tych materiałów stanowią różne listy prywatne i urzędowe, w większości
oryginały, choć dużo jest także kopii lub konceptów. Przeważa język m e-
miecki i łacina, aczkolwiek nie brak pism w języku polskim i czeskim.
Materiały te są podzielone na niewielkie grupy (każda w papierowej
okładce, ze zwięzłą informacją o zawartości na wierzchu) i ułożone —
z małymi odchyleniami — chronologicznie.
Oto krótki wyciąg ich treści, podany kolejno według układu w pu­
dłach:
MS Pol. I:
1— 5. Materiały dotyczące pertraktacji w sprawie zakazu handlu ze Śląskiem
z lat 1538— 1549. Są to głównie listy komisarzy wyznaczonych przez Ferdynanda I
dla rokowań z Polakami w sprawach śląskich, pisma królewskie do tychże komisa­
1 W czasie kwerendy na terenie Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw W e­
wnętrznych cennych informacji i wskazówek udzielił mi pracownik tego Archiwum
dr j . К o 11 m a n.
80
M A R IA BO G U CKA
rzy itp. Przeważają oryginały w jęz. niemieckim, czeskim i łacinie. Wśród obfitej
korespondencji znajduje się instrukcja królewska z 13 X I 1538 r. dla posłów do
Polski: Władysława z Lobkowic, Henryka Bruntalskiego, Joachima Malczan, Hen­
ryka Schindla i Jana Plankner, oraz diariusz z pobytu tychże posłów w grudniu
1538 r. na dworze w Krakowie. Wspomnieć też warto o znajdującej się tu kore­
spondencji biskupa wrocławskiego z lat 30-tych X V I w. z Ferdynandem, dotyczącej
zagadniań polskich, oraz o liście Zygmunta I do króla czeskiego z dn. И VI 1538 r.
w kwestii handlu śląskiego. Ciekawe światło na sprawy kontaktów gospodarczych
między Polską a Śląskiem w tym okresie rzuca niedatowane pismo Wrocławian
(zapewne z lat 1538-40), zawierające orzeczenie w sprawie handlu z Polską.
6. Spory między poddanymi króla polskiego a czeskiego: sprawa między W a -
lentynem Opler a polskich szlachcicem Mikołajem Kampenskim (1547 r.).
7. List Ferdynanda I z 12X111547 r. do starosty poznańskiego z prośbą o udzie­
lenie pewnemu Żydowi z Czech pomocy w odzyskaniu sum, jakie winni mu są
mieszczanie z Międzyrzecza Wielkopolskiego.
8. Korespondencja itp. materiały dotyczące sporu między Wrocławiem a Kra­
kowem z powodu składu krakowskiego i innych obciążeń kupców wrocławskich
przy przejeździe na jarmarki do Polski (1550-55).
9. Pismo kapituły krakowskiej w sprawie zbiegłego na Śląsk proboszcza
z Krzeczyc, Jakuba (1551 r.).
10. Odpowiedź Ferdynanda I na list Zygmunta Augusta w sprawie szkód ponie­
sionych na terenie Czech przez kupca imieniem Hieronim Krügel (22 IX 1553 r.).
11. Objęcie w posiadanie Sanoka przez owdowiałą Izabellę węgierską (1554 r.).
12. Materiały dotyczące pościgu i zamordowania przez wojewodę kaliskiego, Mar­
cina Zborowskiego, zbiegłego do Czech Dymitra Sanguszko (w związku z uprowa­
dzeniem Elżbiety ks. Ostrogskiej, 1554 r.).
13. Skargi miast śląskich oraz listy Ferdynanda w sprawie wprowadzenia nowych
ceł we Wschowie polskiej (1555-56).
14. Glejt królewski dla Bony, królowej polskiej, na przejazd przez Śląsk i Mora­
wy do Italii (1556 r.).
15. Konfiskata towaru kupców krakowskich w Pradze z powodu nieopłacenia
cła (sprawozdanie urzędnika komory celnej, list Zygmunta Augusta do Ferdynanda
oraz suplika krakowian w tej sprawie 1556 r.).
16. Materiały dotyczące poselstwa Ferdynanda do Zygmunta Augusta (Piotr­
ków, 1556 r.).
17. Materiały dotyczące działalności komisji wyznaczonej do rozpatrzenia spo­
rów granicznych polsko-śląskich
oraz dla uregulowania spraw monetarnych
(1558 r.).
18. Korespondencja biskupa kujawskiego Jakuba Uchańskiego z biskupem kra­
kowskim i podkanclerzym Filipem Padniewskim z pocz. 1562 r. Porusza m.in. kwe­
stię następstwa na biskupstwo kujawskie oraz obsadzenia biskupstwa chełmińskie­
go, sprawy pomocy cesarzowi na v
wojnę antyturecką itp.
19. Ludwik Montius, wysłaniec polski na sobór trydencki, donosi Zygmuntowi
Augustowi o przebiegu obrad (29IV 1562 r.). Informuje m.in. o sporze ks. Ferrary
z ks. Florencji i o staraniach pierwszego, aby zapewnić sobie pomoc Polski, po­
rusza sprawę duchownego — reprezentanta Polski na soborze (biskup warmiński)
i podkreśla konieczność wykorzystania autorytetu króla w stosunku do książąt
protestanckich Niemiec w celu pokojowego zakończenia zamieszek religijnych. Do­
nosi również o wydanym przez króla hiszpańskiego rozporządzeniu wypłaty tzw.
sum neapolitańskich oraz o staraniach Kromera o rozmowę z Katarzyną Fregamosa
w Veronie.
POLONICA Z X V I I X V II W. W A R C H IW ACH CZESKICH
81
20— 21. Materiały dotyczące zatargu Gdańska z Zygmuntem Augustem i działal­
ności komisji królewskich w Prusach w latach 1568-9. Spory pieniężne mię­
dzy Gdańskiem a królem polskim (1569-71).
22. Interesujący list nieznanego autora z dnia 13 I V 1570 r. adresowany do bi­
skupa St. Karnkowskiego. Wspomina o jego działalności w Gdańsku, donosi o pla­
nowanym zjeździe heretyków oraz o przygotowaniach czynionych przez pana Cza­
chowskiego z wojewodą sieradzkim i Andrzejem Zborowskim do zbrojnego zajęcia
Tarnowa.
^
23. List uwierzytelniający Jana szwedzkiego dla sekretarza Andrzeja Spiela, wy­
słanego na dwór Zygmunta Augusta (6 X II 1570 r.).
24. List cesarza Maksymiliana II do Zygmunta Augusta w sprawie mieszczanina
wrocławskiego, Mikołaja Rödigfr, procesującego się z Janem Seidelmaier z Torunia
0 pewne sumy pieniężne (9 X I 1570 r.).
25. Różne materiały dotyczące wojny północnej, blokady żeglugi narewskiej
1 kongresu szczecińskiego (1563-70).
26— 27. Korespondencja z r. 1571 w sprawie werbunku żołnierzy niemieckich
przez w. księcia moskiewskiego (listy margrabiego brandenburskiego Albrechta Fry­
deryka oraz księcia Kurlandii Gottharda Kettlera do Zygmunta Augusta).
28. Odpowiedź cesarza Maksymiliana II na pismo Zygmunta Augusta w sprawie
margrabiego brandenburskiego, Albrechta Fryderyka (21V 1571 r.).
29. Mandat Zygmunta Augusta z r. 1571 pociągający do odpowiedzialności radę
miejską Nowego Sącza za nieposłuszeństwo w sprawie zakazu szynkowania wina,
wydanego w związku ze zbojkotowaniem przez miasto ceł królewskich.
30. Dwa listy rady miejskiej Torunia z r. 1571 w sprawie poselstwa na sejm do
Warszawy w związku z zajęciem dóbr Bierzgłowo i Olesiek w ramach egzekucji
dóbr. Zawierają odmowę pożyczenia królowi żądanej sumy 4 000 talarów, chyba że
w. wym. majątki zostaną miastu restytuowane.
31. Mandat Zygmunta Augusta pociągający do odpowiedzialności radę miasta
■Ciężkowice w związku z bojkotem ceł królewskich (1571).
32. Materiały z procesu między Stanisławem Grajewskim, dworzaninem króla
polskiego, a Janem Borzobohatym Krasieńskim, szlachcicem z łuckiego. Proces to­
czył się w sprawie sprzedaży pewnych ilości zboża i młyna oraz w sprawie długów
(1571).
33.
List biskupa ostrzyhomskiego z dn. 1 8 I V 1571 r. w sprawie studiów wło­
skich Jana Krasińskiego, siostrzeńca Franciszka Krasińskiego, podkanclerzego kor
34. List uwierzytelniający Gottharda ks. Kurlandii dla jego sekretarza Oswalda
Grabowskiego, posługującego na dwór polski (oryg. łac. 14 V I I I 1571 r.).
35. Materiały dotyczące zgonu króla węgierskiego, Jana Zygmunta II, siostrzeń­
ca Zygmunta Augusta (1571).
36. Dwa listy biskupa kujawskiego, St. Karnkowskiego (z 20 X1 1571 r. i z 12 VI
1572 r.) do podkanclsrza i biskupa krakowskiego, Fr. Krasińskiego, zawierające cha­
rakterystykę Zygmunta Augusta, uwagi o stosunku króla do religii, o jego we­
wnętrznym rozprzężeniu, wreszcie zaś informacje o chorobie królewskiej.
37. Sprawy tureckie (informacje z Konstantynopola, przeznaczone dla Zygmun­
ta Augusta, o stosunku Turcji do Polski, o wojnie z Wenecją, o sprawach mołdaw­
skich itd.), materiały dotyczące pertraktacji polskich w Wiedniu z cesarzem, wzno­
wienia żeglugi narewskiej itp. (1751-72).
38. Protestacja margrabiego brandenburskiego Albrechta Fryderyka przeciw
apelacji od sądów pruskich do króla polskiego oraz przeciw posunięciom wojewody
chełmińskiego Jana Działyńskiego (1571-74).
39. Materiały dotyczące poselstw Albrechta Fryderyka brandenburskiego wysy-
:Przegiąd Historyczny — 6
82
M ARIA BO GUCKA
lanych do Zygmunta Augusta i do stanów polskich w sprawach lennych (1571-75).
40. Koncept umowy dzierżawnej: biskup krakowski wypuszcza w arendę dobra
Złota w sandomierskim staroście ' stężyckiemu Bartłomiejowi Zielińskiemu de Zie­
lonka na 2 lata za roczny czynsz 1 000 florenów polskich (1572 r.).
41. List dziękczynny niejakiego Kaspra Rokes z Fogacs do Wawrzyńca G o -
slickiego, kanonika płockiego, z wyrazami wdzięczności za zjednanie mu łaski kró­
lewskiej (8 IV 1572 r.).
42. List Konstantyna Ferbera z dn. 28 V II 1572 r. (oryg. łac.) do biskupa krakow­
skiego i podkanclerzego polskiego Fr. Krasińskiego w sprawie sum pożyczonych
niegdyś Zygmuntowi Augustowi.
43,. Listy księcia bawarskiego Fryderyka (oryg. łac. z dn. 16 IV 1572 r.) oraz mar­
grabiego brandenburskiego Jerzego Fryderyka (oryg. łac. z dn. 5 V 1572 r.) do Z y ­
gmunta Augusta w sprawie wolnego zakupu bydła w Polsce.
44. List cesarza Maksymiliana z dn. 24 1 1572 r. (oryg. łac.) do wysłanego z posel­
stwem do Polski opata wrocławskiego Jana Cyrusa. w sprawie uwolnienia areszto­
wanego we Lwowie niejakiego II Valente.
45. Koncept glejtu Zygmunta Augusta dla będącego w jego służbie szlachcica
Walentyna Grodzieńskiego (1572).
46— 49. Materiały dotyczące śmierci Zygmunta Augusta i bezkrólewia (1572-73).
50. Różne papiery (rachunki i listy z lat 1572-73) ze spuścizny Wawrzyńca Go-
slickiego, kanonika krakowskiego i proboszcza sądzińskiego.
51. Korespondencja bpa krakowskiego Franciszka Krasińskiego z Jerzym Jiciń-
skim w sprawie prepozytury płockiej (1572).
52. Krzysztof Podoski do Wawrzyńca Goslickiego w sprawie glejtu na pędzone
z Rusi bydło (3 V I 1573 r.).
53. Listy dotyczące sporu między dziekanem sandomierskim M. Wielickim a pro­
boszczem z Trzowa w sprawie należnych od tego ostatniego 35 grzywien rocznego
czynszu (1573).
54. 56, 57. Różne mandaty i rozporządzenia Henryka Walezego z r. 1574.
55. Materiały dotyczące przebiegu wojny polsko-moskiewskiej 1570 r.
58. Korespondencja niejakiego St. Dobrzykowskiego z proboszczem krakowskim
w sprawie wypłaty 30 fl. polskich (1586).
MS POL. II:
1. Pokaźny plik materiałów dotyczących śmierci Zygmunta Augusta i elekcji
Henryka Walezego (1572-74).
2. Pisma dotyczące ucieczki Walezego z Polski (korespondencje Walezego z sena­
torami polskimi, zjazd w Stężycy, „Rozmowa o odiezdzie s Polski Regi Christia-
nissimi Galliarum et Poloniae“ etc., 1574-75).
3— 4. Materiały dotyczące zwołania sejmu i zaopatrzenia Anny Jagiellonki (1574).
5. List Albrechta Fryderyka, margr. brandenburskiego, z dn. 17 V I 1574 r. do
Henryka Walezego w sprawie wysłania do zagrożonych zamieszkami Prus specjal­
nej komisji.
6. Konfederacja województwa sandomierskiego z r. 1574.
7. Korespondencja w sprawie zaopatrzenia zamku tykocińskiego 1574 r.
8. Mandat Henryka Walezego do starosty spiskiego Jana Maciejowskiego, wzbra­
niający mu poboru bezprawnych danin od miasta Lubowli (1574).
9. Pismo Feliksa Parysa, kasztelana warszawskiego i starosty czerskiego, do se­
natorów w sprawie odszkodowania za bydło pobrane panu Karnickiemu z Lato-
wic (1574).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin