KSIĘGA MALACHIASZA
Wstęp do Księgi Malachiasza.
Ml 1. Miłość Boga do Izraela. Napomnienie pod adresem kapłanów..
Ml 2. Zagadnienia małżeńskie. Dzień Pański.
Ml 3. Zaniedbania ludu w kulcie ofiarniczym..
Wstęp do Księgi Malachiasza
Hebrajskie imię autora, Maleaki, jest prawdopodobnie skróconą formą słowa Maleakjah (= maleak Jahwe) i etymologicznie oznacza "posłem jest Jahwe" lub "poseł Jahwe". LXX nie jest konsekwentna w ujęciu imienia autora, w nagłówku księgi pisze bowiem Malachias, lecz w wierszu Ml 1,1 imię to pojmuje nie jako imię własne, lecz imię pospolite, tłumacząc: "jego poseł". To ujęcie LXX wpłynęło na niektórych Ojców Kościoła (Augustyn, Jan Chryzostom, Cyryl Aleksandryjski), a nawet niektórych współczesnych nam komentatorów, uważających księgę za anonimową, a imię autora za ogólne określenie proroka jako posła, wysłannika Bożego. Bardziej prawdopodobne jest jednak uznanie słowa maleaki za imię ostatniego z 12 proroków mniejszych.
Główną treść księgi stanowią groźby i napomnienia. W ostrych, czasem nawet drastycznych słowach (Ml 2,3) piętnuje Malachiasz wykroczenia kapłanów izraelskich (Ml 1,6-2,9), a potem całego ludu: grzechy małżeńskie (Ml 2,10-16), powątpiewanie w sprawiedliwość Bożą (Ml 2,17-3,5), niesumienność w składaniu dziesięcin (Ml 3,6-12), zapowiadając wymiar nagród i kar w dniu Pańskim (Ml 3,13-21). Z teologicznego punktu widzenia najważniejsze są dwie przepowiednie: zapowiedź ustania ofiar ST i nastania nowej ofiary czystej (Ml 1,10n), oraz zapowiedź poprzednika Mesjasza (Ml 3,1.23n).
Prorok Malachiasz jest nam znany jedynie ze swej księgi. Nie wiemy nic o jego rodzinie ani zawodzie. Przy ustalaniu czasu, w którym żył i działał, opieramy się na zaczerpniętej z księgi wiadomości o istnieniu świątyni, w której odbywa się normalny kult ofiarniczy (Ml 1,10.13; Ml 2,11; Ml 3,10), oraz wiadomości o sprawowaniu władzy nie przez króla, lecz namiestnika (Ml 1,8). Te dane niedwuznacznie wskazują na okres perski. Chodzi zapewne o pierwszą połowę V w., gdyż oprócz wykroczeń rytualnych piętnuje Prorok także małżeństwa mieszane i rozwody, którym położyli kres Ezdrasz i Nehemiasz (reforma z lat 458-445). Dlatego według większości uczonych lata 480-460 stanowią najpewniejszy okres działalności naszego Proroka. Pomimo że w trzech rozdziałach dość dużo miejsca poświęca on zewnętrznej poprawności kultu i dziesięcinom, nie jest on formalistą prawno-liturgicznym. Domaga się bowiem także ducha szczerej pobożności, który ma przenikać zewnętrzne działanie (por. Ml 1,6; Ml 2,1-9). W przeciwieństwie do Aggeusza i Zachariasza Malachiasz jest raczej kaznodzieją pokutnym, w czym przypomina Amosa, Micheasza i wielkiego Izajasza.
Zwalczając panoszące się w narodzie występki, Malachiasz-teolog szuka ich przyczyn. Wskazuje głównie na dwie: brak czci należnej Bogu, czyli prawdziwej pobożności (Ml 1,6-10) oraz niedocenianiu istoty i znaczenia Przymierza z Bogiem (Ml 2,4n.10). Pan wybrał Izraela (Ml 1,2n), stwarzając przez to ścisłą łączność pomiędzy sobą a tym Ludem Wybranym. Zarazem jednak Przymierze uczyniło wszystkich Izraelitów jakby braćmi, synami jednego Ojca, członkami jednej wielkiej rodziny. Z tego powodu - rozumuje Prorok - małżeństwa mieszane, przynoszące z sobą elementy kultu bóstw narodów ościennych, są bardzo niebezpieczne dla świętości i trwałości Przymierza z Bogiem (Ml 2,10n). Sprawiedliwy Sąd Boży, który zapowiada Malachiasz w perspektywie mesjańskiej, ma być donośnym głosem prorockiej przestrogi zarówno dla tych, którzy mają sobie do wyrzucenia grzechy małżeńskie, jak i dla uprawiających czary, dla krzywoprzysięzców, lichwiarzy, wyzyskiwaczy (Ml 3,5).
Księga zawiera jakby streszczenie głównych myśli z szeregu wystąpień Proroka. Dziś nie da się już wyróżnić ich dokładnie ani uporządkować chronologicznie. Ważniejsze od tego jest jednak określenie gatunku literackiego księgi. Otóż różni się ona wyraźnie od innych ksiąg prorockich. Malachiasz rozwija bowiem niejako serię dyskusji z tezą, zarzutem i repliką. Jest to swoisty dialog Proroka z kapłanami i ludem. On wygłasza twierdzenie, słuchacze - domyślnie - reagują na nie, formułując swój zarzut, a ten z kolei służy Prorokowi za punkt wyjścia do dalszych wywodów. Taka forma literacka jest nowością na terenie ST. Czy Malachiasz jest jej twórcą? Do pewnego stopnia tak. Mamy tu do czynienia zapewne z tą formą dysputy, która u Izraelitów weszła w zwyczaj w czasie niewoli i po niewoli babilońskiej. Wtedy to kształtował się powoli styl mówców synagogalnych, którzy nawiązywali - jak właśnie czyni to Prorok - do spraw i kłopotów życia codziennego. Tak więc Malachiasz korzysta ze zwyczajowej formy mówienia i sam wpływa na nią przez żywość swego ujęcia i pasję dyskutanta. W ten sposób staje się prekursorem późniejszych pisarzy żydowskich (skrybów) i przodkiem talmudystów.
Pomimo że zawiera kilka pięknych zwrotów retorycznych, Ml musi być zaliczona do dzieł pisanych prozą. Jest to jednakże proza z domieszką poezji, "podniosła proza", będąca właściwością retoryki wszystkich proroków bez wyjątku. Język uchodzi za czysty, nie zabarwiony jeszcze wpływem języka aramejskiego.
W NT pięć razy jest cytowana Ml: w Mt 11,10; Mk 1,2; Łk 1,17; Łk 7,27; Rz 9,13. Sobór Trydencki ze swej strony podkreślił znaczenie tekstu Ml 1,11; o ofierze czystej jako przepowiedni o Mszy świętej.
Ml 1
Miłość Boga do Izraela
1 Wyrok. Mowa Pana do Izraela za pośrednictwem Malachiasza.
1,1 „Malachiasz” znaczy: „mój posłaniec”, i tak jest tłumaczone w grec, gdzie dodano: „weźcie zatem (to) do waszego serca”. Targum: „mój posłaniec imieniem Ezdrasz, skryba”.
2 Umiłowałem was – mówi Pan – wy zaś pytacie: W czym się to przejawia, że nas umiłowałeś? Czyż Ezaw nie był bratem Jakuba? – wyrocznia Pana – a Ja [jednak] umiłowałem Jakuba. Oz 11,1 Pwt 7,7n Pwt 4,37 Ez 16 Iz 54,8+ Rz 9,13 Rdz 25,23
1,2 Ezaw. Jest to eponim Edomu (por. Rdz 36,1; Pwt 2,1.5+).
3 Ezawa zaś miałem w nienawiści i oddałem góry jego na spustoszenie, a dobytek jego szakalom pustyni.
1,3. Góry Ezawa. „Góry Ezawa” to przypuszczalnie określenie górzystej krainy Seiru (Rdz 36,8-9) znajdującej się we wschodniej części Negebu. W Piśmie Świętym pojawiają się wzmianki o górach Seiru (np. Rdz 14,6; Pwt 2,1). Było to najprawdopodobniej określenie południowej części królestwa Edomu, pomiędzy Wadi al-Guwajir a Ras en-Nakb.
4 Choćbyś powiedział, Edomie: Zubożeliśmy, ale odbudujemy z powrotem miejscowości zniszczone – tak [oto] mówi Pan Zastępów: Oni niech budują, Ja jednak rozwalę i będą ich nazywać granicą zła oraz ludem, względem którego Pan zapałał gniewem na zawsze. 5 Oto oczy wasze będą to oglądały i powiecie: Potężny okazał się Pan [nawet] poza granicami Izraela.
1,4-5. Edom w V w. przed Chr. Chociaż Edom prawdopodobnie nie przyłączył się do buntu przeciwko babilońskiemu panowaniu w VI w. przed Chr., jego ziemie zostały zaatakowane przez ostatniego króla Babilonii, Nabonida. Wzmianki na temat Edomu pojawiające się Księdze Abdiasza, Jr 49 i Ez 25 mówią o jego zniszczeniu, jednak w Księdze Malachiasza zakłada się, że ziemie te nie zostały jeszcze porzucone przez Edomitów. Niewiele wszakże wiadomo na temat losu Edomitów w V w. przed Chr. Wydaje się, że Edom utrzymywał pewne kontakty gospodarcze z krajami Lewantu i wschodnim obszarem Morza Śródziemnego, na jego ziemiach pojawiają się też nowe grupy etniczne. Kedaryci mogli zamieszkiwać Pustynię Syryjską rozciągającą się na południowy wschód od Damaszku. Czynili oni wypady na ziemie Moabu i migrowali na południe aż do Moabu i Edomu. Jest również możliwe, że Nabatejczycy, którzy podbili obszar Edomu pod koniec III w. przed Chr., mogli rozpocząć migrację z Pustyni Arabskiej na północ, właśnie do tego obszaru.
Napomnienie pod adresem kapłanów
6 Syn powinien czcić ojca, a sługa swego pana. Lecz skoro Ja jestem Ojcem, gdzież jest cześć moja, a skoro Ja jestem Panem, gdzież szacunek dla Mnie? [Tak] mówi Pan Zastępów do was, o kapłani: Lekceważycie imię moje, a jednak pytacie: Czym to okazaliśmy lekceważenie Twemu imieniu? Wj 20,12 Pwt 1,31 Pwt 32,6 Iz 29,13
1,6 sługa. Za tekstem hebr. W BJ: „sługa lęka się”, za grec.
7 Oto przynosicie na mój ołtarz potrawy skażone, a pytacie: czym go skaziliśmy? Tym, że twierdzicie: Stół Pański jest bez znaczenia.
8 Gdy bowiem przynosicie ślepe [zwierzę] na ofiarę, czyż nie jest to rzeczą złą? Albo gdy przynosicie chrome i chore, czyż to nic złego? Ofiaruj to twemu namiestnikowi! Czy będzie mu miłe i czy życzliwie cię przyjmie? – mówi Pan Zastępów. Kpł 22,18-25
1,8 Czy będzie mu miłe. Za grec. Tekst hebr.: „czy będziesz mu miły”.
1,8. Przynoszenie chorych zwierząt na ofiarę. Po ustaniu dotacji przekazywanych przez Persję (zob. komentarz do Ml 3,10) podejmowano rozmaite wysiłki w celu obniżenia kosztów. Najwyraźniej jednym z nich było obniżenie standardów dotyczących zwierząt, które można było składać w ofierze.
9 A teraz zwracajcie się z prośbą do Boga, aby się zmiłował nad wami. Wy popełniliście to [zło], czy więc On będzie przychylny dla kogokolwiek z was? – pyta Pan Zastępów. 10 Niechby ktoś spośród was raczej zamknął drzwi świątyni, byście nadaremnie nie zapalali świateł na ołtarzu moim. Nie mam Ja upodobania do was, mówi Pan Zastępów, ani Mi nie jest miła ofiara z waszej ręki.
11 Albowiem od wschodu słońca aż do jego zachodu wielkie będzie imię moje między narodami, a na każdym miejscu dar kadzielny będzie składany imieniu memu i ofiara czysta. Albowiem wielkie będzie imię moje między narodami – mówi Pan Zastępów. Am 5,21+ Jr 6,20 So 3,9
1,11 ofiara czysta. Malachiasz myśli tu raczej o doskonałej ofierze ery mesjańskiej (Sobór Trydencki przyjął tę właśnie interpretację) niż o kulcie „Boga nieba” (Ne l,4n; 2,4.20; Ezd 1,2; 5,11n; 6,9n; 7,12.21.23; Dn 2,18; 4,34; 5,23), rozpowszechnionym w państwie perskim (por. Ezd 1,2+), kulcie według proroka skierowanym ku Jahwe.
12 Wy zaś bezcześcicie je, mówiąc: Stół Pański jest splugawiony i nie warto z niego spożywać pokarmu.
1,12 bezcześcicie je. Zamiast tego w tekście pierwotnym musiało być „bezcześcicie Mnie”, co kopiści poprawili ze względu na szacunek dla wielkości Boga. Tak też w wierszu następnym, gdzie się przywraca „pogardzacie Mną” (tak BJ), zamiast hebr. „pogardzacie nim” (co przyjęto tutaj). Innym przykładem tych poprawek kopistów (tiqqun soferîm) jest Za 2,12.
— nie warto z niego spożywać pokarmu. BJ: „jego pokarmy godne pogardy”, a przed „godne pogardy” pominięto „i jego owoc”.
1,12. Stół Pański. Określenie „Stół Pański” pojawia się tylko w tym fragmencie Starego Testamentu. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „stół” ma charakter potoczny i jest używane w znaczeniu dosłownym i przenośnym na oznaczenie stołu (np. Iz 65,11). W ...
nbogdanus