KSIĘGA JOELA
Wstęp do Księgi Joela.
Jl 1. Lament nad straszliwą plagą szarańczy. Wezwanie do pokuty i modlitwy.
Jl 2. Druga fala szarańczy. Warunkiem przebaczenia – pokuta. Ponowne wezwanie do pokuty. Odpowiedzią Pana - ustanie plagi szarańczy. Wezwanie do radości. Zapowiedź nowego przymierza.
Jl 3. Czasy ostateczne: Sąd i zbawienie.
Znaki nastania dnia Pańskiego.
Jl 4. Narody przed sądem Pańskim..
Wstęp do Księgi Joela
Kim był prorok Joel (hebr.: "Jahwe jest Bogiem"), możemy wnioskować jedynie z charakteru księgi noszącej to imię w tytule. Na podstawie zaś analizy tekstu możemy stwierdzić, że Prorok działał najprawdopodobniej na terenie Jerozolimy pod koniec V w. przed Chr. i pozostawał w bliskiej łączności z kołami kapłańskimi, a może nawet był kapłanem.
Treść Księgi Joela podzielić można na dwie części: część pierwszą stanowią wezwania do pokuty (Jl 1,1-2,17), a drugą - zapowiedzi zbawienia (Jl 2,18-4,21). Ten podział księgi, mimo zachodzących między obu częściami poważnych różnic stylistycznych, jest do pewnego stopnia fikcyjny, gdyż obydwie części odzwierciedlają jedną i tę samą sytuację historyczną. Różnią się jedynie formą, gdyż w części pierwszej przejrzyste, pełne liryzmu opisy i napomnienia podane są w formie poetyckiej, a w części drugiej utworu, noszącej wyraźne znamiona apokaliptyczne, powikłane obrazy podane są prozą. Powtarzającym się zaś wezwaniom do pokuty autor nadaje formę liturgiczną. Być może, że autor wzorował się tutaj na konkretnych ceremoniach liturgicznych lub wprost zużytkował pewne fragmenty wezwań i modlitw stosowanych w liturgii świątynnej z okazji klęsk żywiołowych.
Co do czasu powstania księgi zdania biblistów są podzielone. Jedni, biorąc za podstawę wzmiankę Joela o Fenicjanach, Filistynach, Edomie i Egipcie, wywyższeniu Syjonu (por. Jl 3,1-5; Jl 4,19) oraz istniejące podobieństwo z prorokiem Abdiaszem, szczególnie w ujęciu idei panowania Izraela, datują powstanie utworu na IX w. przed Chr. Inni, wychodząc z założenia, że w utworze mamy wzmiankę o Grekach (Jl 4,6) oraz fakt, że Prorok nic nie wspomina o bałwochwalstwie, które było przedmiotem polemiki ze strony proroków przed niewolą babilońską, jak również uwzględniając moment, że w Jl brak wzmianki o instytucji królewskiej, a mowa jest natomiast o istnieniu świątyni w Jerozolimie, dopatrują się czasu powstania księgi bądź w okresie niewoli babilońskiej, bądź też po niewoli, ok. r. 400 przed Chr. Biorąc pod uwagę powyższe dane oraz szereg innych aluzji historycznych (np. rolę działalności kapłanów) opinia druga wydaje się bardziej prawdopodobna, mianowicie, że księga została zredagowana po czasach Nehemiasza, a więc ok. r. 400 przed Chr.
Księga Joela stanowi pewnego rodzaju streszczenie apokaliptyki starotestamentowej. Prorok wyjaśnia najpierw interwencję Bożą na płaszczyźnie historycznej, a następnie zwraca uwagę głównie na czasy ostateczne. Przygotowanie do Sądu Ostatecznego polega na obdarzeniu wybranych Duchem Bożym, czyli specjalną mocą i darami charyzmatycznymi. Sąd Ostateczny - to pojawienie się Boga jako Sędziego, który roztacza opiekę nad wybranymi, a karze swych wrogów.
W księdze tej osobne zagadnienie stanowi klęska szarańczy. Do dzisiaj nie wiadomo i niemalże nie sposób rozstrzygnąć, czy autor ma na uwadze prawdziwą szarańczę, używając czterech różnych nazw na jej określenie, czy też widzi w niej symbol najazdu jakiegoś narodu. Faktem jest, że za pomocą plagi szarańczy, która nawiedziła państwo judzkie, kreśli Prorok obraz sądu Bożego nad światem.
Myślą przewodnią całej Księgi Joela jest "dzień Pański". Zdaje się, że wyrażenie to jest zapożyczone od proroka Abdiasza na określenie dnia sądu. W opisie sądu Jl nawiązuje do starej tradycji ludowej. Najpierw ukazuje on "dzień Pański" jako doraźną karę zesłaną na naród wybrany, by pobudzić go do pokuty, a następnie traktuje "dzień Pański" jako ostateczną karę Bożą zesłaną na inne narody za ich występki. Pokuta ma u Joela charakter zarówno zewnętrzny (post, zgromadzenie liturgiczne, akty zewnętrzne), jak i wewnętrzny (nawrócenie się do Boga, przemiana wewnętrzna). Dzięki pokucie wybrani otrzymują od Boga specjalną moc duchową, tworząc nową społeczność teokratyczną.
Św. Piotr, w kazaniu wygłoszonym w dniu Zielonych Świąt, wskazał na wypełnienie się zapowiedzi Joela przez zesłanie Ducha Świętego, który zstąpił na teokratyczną społeczność czasów ostatecznych - Kościół (Dz 2,17-21). Mesjańskie i eschatologiczne motywy Księgi Joela znajdują się w opisie Sądu Ostatecznego w Mk 13,24-27; Mt 24,29-31; Łk 21,25-28 oraz w Apokalipsie św. Jana (Ap 6,12n).
Jl 1
1 Słowo Pana, skierowane do Joela, syna Petuela:
Lament nad straszliwą plagą szarańczy
2 Słuchajcie tego, starcy, i nakłońcie uszy, wszyscy mieszkańcy kraju; czy stało się to za dni waszych lub za dni waszych przodków?
1,2. Zwrócenie się do starszych. Fakt, że autor zwraca się na wstępie do starszych, skłonił wielu komentatorów do uznania, że w owym czasie nie było króla. Z tego powodu niektórzy uczeni datują Księgę Joela na połowę IX w. przed Chr., kiedy to Juda znajdowała się pod panowanie złej królowej Atalii (zob. komentarz do 2 Krn 21-22), a prawi obywatele nic uznawali jej władzy. Problem związany z tą hipotezą jest taki, że Księga Joela stanowi typowy przykład klasycznego proroctwa, które nie istniało w VIII w. przed Chr. (zob. komentarz do 2 Krl 14,27). Jeśli zwrócenie się do starszych rzeczywiście oznacza, że w owym czasie nie było króla, możliwe, że księgę należy umieścić w okresie powygnaniowym. Potwierdza to dodatkowo tekst Jl 3,3, w którym o rozproszeniu pisze się w czasie przeszłym. Mimo to datowanie Księgi Joela jest bardzo kontrowersyjne i skomplikowane.
3 Powiedzcie to synom waszym, a synowie wasi niech powiedzą swoim synom, a synowie ich następnym pokoleniom.
4 Co pozostawiła gąsienica, zjadła szarańcza, a co pozostało po szarańczy, zjadły [jej] larwy, a co pozostało po larwach, zjadły liszki. Pwt 28,38; Am 4,9; Am 7,1n; Ml 3,11 Ps 105,34-35
1,4 Chodzi o inwazję szarańczy. Odnoszą się do niej cztery terminy, z których do „szarańczy” w ogólności najczęściej stosuje się arbeh, „niszczyciel”. Znaczenie trzech pozostałych jest dyskusyjne: oznaczają one albo różne gatunki szarańczy, albo raczej kolejne fazy rozwojowe: larwę (jeleq, „skoczek”), poczwarkę (chasîl, „zdzierca”) i młodego owada (gazam, „obcinacz”).
1,4. Roje szarańczy. Szarańcza, powszechnie występująca na Bliskim Wschodzie, cieszyła się złą sławą z powodu spustoszenia, które czyniła. Owady lęgły się na terenie dzisiejszego Sudanu. Migracje szarańczy rozpoczynały się w lutym lub marcu; masy owadów, niczym chmury, przemieszczały się z wiatrem w stronę Egiptu lub Palestyny. Jeden owad zjadał codziennie ilość pokarmu odpowiadającą wadze swojego ciała. Roje szarańczy pokrywały niekiedy obszar 650 km2, zaś na powierzchni 1,8 km mogło się pomieścić ponad 100 min owadów.
1,4. Terminy oznaczające szarańczę. Ponieważ szarańcza była bardzo dobrze znana rolnikom Bliskiego Wschodu, w każdym z tamtejszych języków występują jej precyzyjne określenia. Cztery różne określenia użyte w tym wersecie (w całym Starym Testamencie jest ich dziewięć) to doprawdy niewiele w porównaniu z osiemnastoma, które znał język akadyjski. Komentatorzy mają podzielone zdanie w kwestii, czy wspomniane cztery słowa odnoszą się do czterech stadiów rozwojowych szarańczy ([1] stadium larwalne: czarny, skaczący, pozbawiony skrzydeł owad; [2] czarno-żółty ze skrzydłami i żuchwami; [3] żółty, w pełni rozwinięty; [4] dojrzały płciowo osobnik), czy do różnych jej odmian (gregaria i solitaria).
5 Ocknijcie się, pijani, a płaczcie! Użalajcie się wszyscy, co pijecie wino, bo moszcz odjęto od ust waszych. Iz 5,11+ Pwt 28,39
6 Albowiem najechał mój kraj lud mocny i niezliczony. Jego zęby jak zęby lwa, a siekacze ma jak lwica. Jr 46,23 Ap 9,8
1,6. Metafora szarańczy. W literaturze Bliskiego Wschodu armie są często porównywane do szarańczy. Obrazy takie pojawiają się w tekstach sumeryjskich, np. w przekleństwie Akkadu, w ugaryckiej opowieści o Akchat, w utworach z XIX dynastii egipskiej oraz w dokumentach neoasyryjskich. W omawianym fragmencie metafora ta została odwrócona, bowiem chmara szarańczy ukazana została jako armia najeźdźców (staje się to jasne w Jl 2,4-5). W literaturze Bliskiego Wschodu częste jest również porównywanie szarańczy do lwa z powodu barwy owada oraz kształtu jego głowy i szczęk.
7 Winnicę moją spustoszył, a mój figowiec porąbał, ogołocił go zupełnie i porzucił, tak że konary jego pobielały. Iz 5,1+; Na 2,3
1,7 Trzeci stych w BJ: „on je zupełnie obnażył, powalił”, poprawione. Tekst hebr.: „z pewnością obłupi je i powali”.
1,7. Winnica i drzewo figowe. Szarańcza nie lubiła krzewów winnych ani drzew figowych, atakowała je dopiero wówczas, gdy nie było innego pożywienia. Wskazuje to na wielki zasięg poczynionych wcześniej spustoszeń. Oprócz tego winnice i drzewa figowe były symbolem bezpieczeństwa i pomyślności, zatem ich zniszczenie - w sposób przenośny - oddaje nastrój panujący wśród ludu. Idyllicznym obrazem pokoju i pomyślności było zasiadanie pod własnym krzewem winnym lub figowcem. Obraz ten pojawia się na egipskich malowidłach grobowych, asyryjskich reliefach i w utworach pisarzy biblijnych - najczęściej dotyczy ludzi panujących nad własnym życiem, wolnych od obcej ingerencji, zdolnych uprawiać rolę, którą dali im bogowie/Bóg (1 Krl 4,25; Iz 36,16). Winnica i drzewo figowe dostarczały cienia i owocu, zaś radowanie się nimi wymagało dłuższego horyzontu czasowego, bowiem każde potrzebowało kilku lat do osiągnięcia pełnej dojrzałości.
1,7. Oderwanie kory [BT: „drzewo figowe połupał”]. Szarańcza nie tylko zjadała liście, lecz odłamywała gałęzie i obrywała korę. Jeśli kora została poważnie uszkodzona, drzewo mogło nie przetrwać, a jeżeli przetrwało, dawało o wiele mniejsze plony.
8 Użalaj się, jak dziewica przepasana worem, nad oblubieńcem swojej młodości! Jr 3,4
1,8 Użalaj się. Prorok zwraca się do społeczności.
— przepasana worem. Strój żałobny i pokutny.
1,8. Metafora dziewicy. Hebrajskie słowo przetłumaczone tutaj jako „dziewica” oznacza kobietę, która oficjalnie nie opuściła jeszcze domu swojego ojca. Mogła mieć „męża” na mocy umowy małżeńskiej, jeśli wypłacono cenę za oblubienicę, chociaż związek nie był jeszcze skonsumowany. Metafora, której tutaj użyto, oznacza żałobę odbywaną przez zaręczoną kobietę, która na krótko przed ślubem straciła przyrzeczonego męża.
9 Musiały ustać ofiary pokarmowe i płynne w domu Pańskim. Okryjcie się żałobą, kapłani, słudzy Pańscy!
1,9 Ofiary: pokarmowa i płynna, były codzienne (por. Kpł 2), składały się z płodów ziemi, a więc z mąki, wina i oliwy (por. Wj 29,38-42; Lb 28,3-8).
1,9. Zniknęły ofiary. Asyryjski hymn z czasów Sargona III (schyłek VIII w. przed Chr.) zawiera prośbę do boga (Nanaja), by położył kres pladze szarańczy. Podobnie jak w tekście Księgi Joela, w asyryjskiej modlitwie wymienia się kilka rodzajów szarańczy oraz wznosi lamentację, by dzięki ofiarom owady wyginęły.
10 Spustoszone jest pole, w żałobie jest ziemia, bo zniszczone jest zboże, wysechł moszcz, zwiędło drzewo oliwne. Oz 4,3+
11 Zawstydźcie się, rolnicy, narzekajcie, uprawiający winnice, z powodu pszenicy i jęczmienia, bo plony z pól przepadły.
12 Uschła winna latorośl i zwiędły figowce, drzewa granatowe i palmy daktylowe, i jabłonie – wszystkie drzewa polne uschły. I zniknęła radość spośród synów ludzkich. Am 4,7-9 Iz 16,10; Jr 25,10
1,10-12. Wpływ inwazji obcych wojsk na sytuację w rolnictwie. Najeźdźcy z reguły dążyli do degeneracji środowiska naturalnego, żeby sparaliżować gospodarkę na wiele lat. Pola niszczono tak, że ich urodzajność ulegała znacznemu obniżeniu. Wycinanie drzew wywoływało wielkie szkody w systemie równowagi ekologicznej - pozbawiano w ten sposób nieprzyjaciół nie tylko cienia i źródła drewna, lecz zwiększano erozję zewnętrznej warstwy gleby, zaś zmniejszenie zalesienia przyspieszało proces powstawania nieużytków. Niektóre drzewa owocowe (np. palma daktylowa) wydawały owoce dopiero po dwudziestu latach. Dokumenty i reliefy asyryjskie szczegółowo ukazują stosowane przez Asyryjczyków środki karne wobec podbitych lub nie dosyć uległych państw, m.in. ścinanie drzew, niszczenie łąk i systemów kanałów irygacyjnych.
Wezwanie do pokuty i modlitwy
13 Przepaszcie się i płaczcie, kapłani; podnieście lament, słudzy ołtarza, wejdźcie i nocujcie w worach, słudzy Boga mojego, bo odmówi...
nbogdanus