KSIĘGA DANIELA
Wstęp do Księgi Daniela.
Dn 1. ŻYCIORYS DANIELA.. Daniel z towarzyszami na dworze króla babilońskiego.
Dn 2. Sen Nabuchodonozora o posągu. Wystąpienie Daniela. Daniel wykłada sen. Daniel wywyższony.
Dn 3. Nabuchodonozor wznosi złoty posąg. Stanowczość trzech młodzieńców.. Pieśń Azariasza. Pieśń trzech młodzieńców.. Nabuchodonozor ułaskawia trzech młodzieńców.. Drugi sen Nabuchodonozora.
Dn 4. Daniel wyjaśnia sen. Nabuchodonozor w odosobnieniu.
Dn 5. Uczta Baltazara. Tajemnicze słowa na ścianie. Daniel wyjaśnia zdarzenie. Zapowiedź upadku Baltazara.
Dn 6. Daniel oskarżony przed Dariuszem.. Daniel wrzucony do jaskini lwów.. Wyznanie wiary Dariusza.
Dn 7. WIZJE DANIELA.. Wizja czterech bestii. Wizja Syna Człowieczego. Cztery królestwa.
Dn 8. Wizja barana i kozła. Wyjaśnienie wizji.
Dn 9. Proroctwo o siedemdziesięciu tygodniach. Modlitwa Daniela. Wyjaśnienie proroctwa o tygodniach.
Dn 10. LOS NARODU ŻYDOWSKIEGO DO CZASÓW ZBAWIENIA.. Wizja męża w białych szatach.
Dn 11. Wojny w Palestynie w okresie helleńskim.. Walki za Antiocha IV Epifanesa.
Dn 12. Zmartwychwstanie w czasach ostatecznych. Znaczenie zapieczętowanych słów..
Dn 13. DODATKI. Opowiadanie o Zuzannie.
Dn 14. Oszukańczy kult Bela. Opowiadanie o wężu.
Wstęp do Księgi Daniela
Księgę zalicza się tradycyjnie do pism prorockich, chociaż Biblia hebrajska wylicza ją wśród "Pism", tj. w ostatniej części zbioru. O osobie Daniela (hebr. Danijjel) nie wiemy nic poza dość ogólnikowymi danymi samej księgi. Pochodzi on z wybitnego rodu judzkiego; zwykłej genealogii jednak księga nie wymienia. Pierwsze rozdziały przedstawiają go jako jednego z uprowadzonych do niewoli rzekomo w r. 606 (?) lub 597; w dalszych opowiadaniach występuje on na dworze królów perskich, zajmując zawsze wybitne stanowisko. W każdym razie postać jego jest uosobieniem prawowiernego judaizmu w obcym, często wrogim środowisku dworskim.
Budowa księgi jest dość niejednolita. Obejmuje ona oprócz popularnych opowiadań biograficznych (Dn 1-6) znacznie rozbudowaną część prorocką (Dn 7-12), której zawdzięcza swe obecne miejsce w kanonie Kościoła. Oprócz rdzenia księgi zachowanego w oryginale hebrajskim lub w języku aramejskim (rozdz. Dn 2,4 b- Dn 7,28), zawiera ona wtórnokanoniczne dodatki, znane dziś jedynie w języku greckim (Dn 3,24-90; Dn 13-14). Jeśli dodać kilkakrotne opracowanie podobnych tematów (Dn 2,1; Dn 4,3; nie mówiąc już o Dn 6,1; Dn 14,1), różnice tła w wizjach prorockich, zmiany głównych postaci w epizodach (por. np. Dn 2,1 i Dn 3,1) itp., rodzi się przypuszczenie, iż księga posiada długą prehistorię literacką.
Pierwsza część (Dn 1-6 [->Dn 1,1]) ma charakter opowiadania o motywach historycznych, z tendencjami wyraźnie pouczającymi (haggada). Opracowanie literackie dość jednolite wskazuje na jednego autora tej części. Rozdz. Dn 7-12 [->Dn 7,1] należą do piśmiennictwa apokaliptycznego. Podejmuje ono dawne tematy prorockie w nowym radykalno-eschatologicznym świetle. Władza ludzka przedstawiona jest jako siła przeciwna Bogu, zmierzająca ku upadkowi i zagładzie. Zbawienie przyniesie jedynie interwencja Boża, którą poprzedzi seria kosmicznych katastrof oraz (przynajmniej częściowe) zmartwychwstanie ciał (Dn 12,2n).
Niedwuznaczne aluzje do panowania Antiocha IV Epifanesa oraz do całego okresu Seleucydów i Lagidów wskazują na lata 170-160 jako datę ostatecznej redakcji księgi. Syracydes, piszący ok. r. 180, nie wymienia jej jeszcze w swojej pochwale Ojców (Syr rozdz. 44-49 [->Syr 44,1]). Wiele opisów pierwszej części, a może także opisów objawień Dn 7-12 [->Dn 7,1], powstało zapewne wcześniej, w okresie wczesnohelleńskim lub nawet babilońsko-perskim.
Jeśli chodzi o pochodzenie wtórnokanonicznych części: pieśni trzech młodzieńców w piecu ognistym (Dn 3,24-90), opowiadania o Zuzannie (13 [->Dn 13,1]), o Belu i wężu (14 [->Dn 14,1]), są one dość luźno związane z resztą księgi, pochodzą jednak z podobnego środowiska literackiego i teologicznego. Ich dzisiejszy język grecki niekoniecznie świadczy o późnej dacie powstania. Oryginały były niewątpliwie semickie (hebrajskie lub aramejskie), być może z III w. lub nawet wcześniejsze; ostatni redaktor księgi posiadał je jednak w tłumaczeniu greckim, podobnie jak znaczne części samej księgi w języku aramejskim.
Autor zamierzał dać duchowy komentarz do wydarzeń okresu machabejskiego. Używając symboliki imion i zdarzeń, aktualizuje on dawne etapy dziejów zgodnie z obowiązującym podówczas stylem haggadycznym. Nabuchodonozor np., zdobywca świątyni, symbolizuje współczesnego mu prześladowcę i świętokradcę Antiocha Epifanesa itd. Dawne proroctwa, przedstawiające jedynie w ogólnych zarysach okres kary lub odnowienia, nabierają teraz bardziej konkretnych cech i chcą wprowadzić czytelnika bezpośrednio w bieg aktualnych wydarzeń. Zmienne koleje i upadek imperiów zapowiadają rychłe nadejście epoki eschatologicznego królestwa Bożego. Ponieważ zbawienie nastąpi wśród licznych i ciężkich prób, wśród zmagań między siłami Bożymi a przeciwnymi Bogu, znajomość dokładnego czasu jego nadejścia była nader ważna. Proroctwo o 70 tygodniach stanowi próbę tego rodzaju spekulacji, której obce są wszelkie obliczenia matematyczne.
W nowej perspektywie pojawia się także oczekiwanie mesjańskie. Stosownie do eschatologicznego charakteru królestwa Bożego, oczekiwany władca - to nie tylko Odrośl dynastii Dawida. Księga bowiem wprowadza tajemniczą postać Syna Człowieczego, przybywającego na obłokach i otrzymującego od Boga władzę królewską (Dn 7,13n). Tytuł ten stanie się w NT jednym z najczęstszych samookreśleń Chrystusa Pana, który często nawiązuje do proroctw Księgi Daniela (wyraźnie Mt 24,15).
Dn 1
ŻYCIORYS DANIELA
Daniel z towarzyszami na dworze króla babilońskiego
1 W trzecim roku panowania króla judzkiego, Jojakima, przybył król babiloński, Nabuchodonozor, pod Jerozolimę i oblegał ją. 2Krl 24,1n; 2Krn 36,5-7
1,1. Nabuchodonozor. Nabuchodonozor II (605-562 przed Chr.) był drugim władcą królestwa chaldejskiego ze stolicą w Babilonie, które dominowało na Bliskim Wschodzie przez niemal jedno stulecie. Nabuchodonozor był synem Nabopolassara, Chaldejczyka, który ogłosił niepodległość od Asyrii w 626 przed Chr. W okresie swojego trwającego czterdzieści trzy lata panowania Nabuchodonozor spacyfikował Egipt (chociaż nie udało mu się podbić tego państwa). W sensie dosłownym odbudował również miasto Babilon - rzeczywiście, większość ruin Babilonu odkrywanych przez archeologów pochodzi właśnie z czasów panowania Nabuchodonozora. Królestwo chaldejskie było więc głównie jego dziełem i legło w gruzy po upływie zaledwie jednego pokolenia od jego śmierci. Wzmianki o tym wielkim królu pojawiają się w wielu tradycjach kulturowych, m.in. w źródłach greckich (ukazujących go jako wielkiego budowniczego) i izraelskich (nie tylko w tekstach biblijnych, lecz również w późniejszych źródłach rabinackich).
2 Pan wydał w jego ręce króla judzkiego, Jojakima, oraz część naczyń domu Bożego, które zabrał do ziemi Szinear, do domu swego boga, umieszczając naczynia w skarbcu swego boga. Rdz 10,10
1,2 do... Szinear. Grec: „w Babilonii”, por. Joz 7,21.
— do domu swego boga. Za tekstem hebr. W BJ pominięte jako dodatek.
1,1-2. Chronologia. Trzeci rok panowania Jojakima należałoby umieścić na przełomie lat 606-605 przed Chr. (w kalendarzu Tiszri, zob. komentarz do Jr 32,1; oraz w rachubie uwzględniającej rok wstąpienia na tron, zob. komentarz do Dn 2,1). W owym okresie Nabuchodonozor był nadal księciem następcą tronu odbywającym kampanie wojenne pod rozkazami swojego ojca, Nabopolassara, który zmarł w połowie sierpnia tego samego roku. Wczesnym latem 605 przed Chr. Nabuchodonozor wraz ze sprzymierzonymi Medami zadał decydujący cios potędze Asyrii w bitwie pod Karkemisz. Babilończycy i Medowie podzielili następnie między siebie ziemie imperium asyryjskiego. Nabuchodonozor zgłosił roszczenia do Syrii i założył bazę wypadową w Ribla (zob. komentarz do 2 Krl 23,33), gdzie też rozpoczął pobieranie daniny od nowych poddanych. Juda znalazła się wśród ziem objętych panowaniem Babilonu i Nabuchodonozor znalazł się powtórnie w tym rejonie pod koniec 604 przed Chr. Aż do 597 przed Chr. nie ma żadnej wzmianki o oblężeniu Jerozolimy przez Babilończyków, jednak sformułowania użyte w tym wersecie są wystarczająco ogólne, by dopuszczały kilka różnych możliwości interpretacyjnych.
1,1-2. Jojakim. Jojakim był synem Jozjasza, który został umieszczony na tronie przez faraona Neko, gdy ten próbował zdobyć kontrolę nad obszarem Syro-Palestyny. Kiedy Jozjasz poległ w bitwie, ludność Judy osadziła na tronie jego syna, Joachaza - człowieka reprezentującego stronnictwo antyegipskie. Sytuacja taka utrzymała się przez trzy następne miesiące (w okresie, gdy Neko był zajęty w Charanie). Po powrocie do Palestyny faraon zdetronizował Joachaza i wysłał go jako jeńca do Egiptu. Władzę królewską przekazano wówczas Jojakimowi nastawionemu proegipsko w oczekiwaniu, że będzie wiernym wasalem egipskiego faraona. Sytuacja w regionie uległa dramatycznej zmianie, gdy Nabuchodonozor uzyskał dominację w Syro-Palestynie po zwycięstwie odniesionym w bitwie pod Karkemisz. Przez kilka lat Jojakim niechętnie odgrywał rolę babilońskiego stronnika, lecz po nieudanej próbie inwazji wojsk Nabuchodonozora na Egipt poparł bunt dawnego sojusznika. Owa nielojalność miała się okazać fatalna w skutkach i doprowadzić od oblężenia Jerozolimy przez Babilończyków w 597 przed Chr. (zob. komentarz do 2 Krl 24,10-11).
1,2. Naczynia domu Bożego. Przedmioty te mogły stanowić cenny łup nie tylko dlatego, że były wykonane ze szlachetnych metali, lecz również z powodu ich poświęcenia Jahwe i przeznaczenia do rytualnego użytku w świątyni. Władzę nad bóstwem okazywano poprzez zabranie przedmiotów, które miały dla niego największe znaczenie. Na temat opisu niektórych ze wspomnianych przedmiotów zob. komentarz do 2 Krn 4.
1,2. Zabranie naczyń ze świątyni. Ze wzmianek pojawiających się w tekstach z Mari oraz na Cylindrze Cyrusa wiemy, że święte przedmioty (m.in. posągi bóstw i wiele rodzajów naczyń używanych podczas sprawowania kultu) po dokonaniu podboju zabierano. Jednym ze sposobów okazania wyższości własnych bogów nad bogami ludów podbitych było zbezczeszczenie ich świętości lub wykorzystywanie ich do własnych celów.
1,2. Swego boga. Głównym bogiem Babilonu był Marduk - bóstwo opiekuńcze i główny bóg chaldejskiego panteonu. W babilońskim eposie o stworzeniu Enuma Elisz znajduje się mit opisujący objęcie przez niego tej pozycji, co miało nastąpić u schyłku II tysiąclecia przed Chr. Marduk był uważany za syna jednego z członków najbardziej dostojnej starożytnej triady - Enki, boskiego patrona Eridu. Chociaż Biblia często upatruje w Baalu głównego rywala Jahwe, żadne bóstwo z I tysiąclecia przed Chr. nie miało tak wielkiego politycznego znaczenia jak Marduk. Jego słynna świątynia, Esagila, wraz z zigguratem, Etemenanki, były najświetniejszymi budowlami pięknego miasta Babilon.
3 Król polecił następnie Aszfenazowi, przełożonemu swoich dworzan, sprowadzić spośród Izraelitów z rodu królewskiego oraz z możnowładców
1,3. Urząd Aszfenaza. Tytuł, który przetłumaczono jako „przełożony dworzan”, został też użyty w odniesieniu do jednego z trzech wysłanników Sennacheryba, którzy stanęli przed obliczem Ezechiasza (zob. komentarz do 2 Krl 18,17). Hebrajski termin „dworzanin” bywa czasami używany na oznaczenie eunuchów (zob. komentarz do Iz 56,4-5), trudno jednak stwierdzić z pewnością, kiedy przybiera to konkretne znaczenie.
4 młodzieńców bez jakiejkolwiek skazy, o pięknym wyglądzie, obeznanych z wszelką mądrością, posiadających wiedzę i obdarzonych rozumem, zdatnych do służby w królewskim pałacu. Zamierzał ich nauczyć pisma i mowy chaldejskiej.
1,4 Na dworach wschodnich od dzieciństwa kształtowano przeznaczonych do kariery „literackiej”: skrybów, tłumaczy, kronikarzy, uczonych, wszelkiego rodzaju wróżbitów, nie chodziło zatem o przygotowywanie paziów.
1,4. Język Babilończyków (Chaldejczyków). Tradycyjnym językiem Babilonii był język akadyjski, skomplikowany, starożytny język posługujący się pismem klinowym. Każdy ze znaków języka akadyjskiego symbolizował jedną sylabę. Znaczna część kanonicznej literatury babilońskiej została spisana właśnie po akadyjsku. Uczeni mężowie byli zatem szkoleni w posługiwaniu się tym językiem. Oprócz tego istniało wiele dialektów akadyjskich, chociaż sporo dokumentów mogło być przepisywanych w dialekcie obowiązującym w danym czasie. Mimo to dynastia panująca nie była rdzennie babilońska, lecz, pod względem etnicznym, chaldejska (zob. komentarz do Iz 13,19). Językiem, którego używali jej członkowie i który był stosowany w ówczesnej dyplomacji, był język aramejski. Posiłkował się on pismem alfabetycznym podobnie jak język hebrajski. Rozpowszechnienie się języka aramejskiego w ówczesnym świecie czyni możliwym, że Daniel i jego towarzysze w jakimś stopniu już go opanowali. Możliwe też, że mówiąc o języku Chaldejczyków, Daniel nie miał na myśli etnicznych Chaldejczyków, lecz kapłańską gildię wróżbiarzy, których w pewnym okresie nazywano Chaldejczykami. W Księdze Daniela słowo to jest używane w obydwu znaczeniach (grupy etnicznej i gildii kapłańskiej).
1,4. Literatura Babilończyków (Chaldejczyków). Trudno jest stwierdzić, czy szkolenie to obejmowało zapoznanie uczniów z babilońskimi utworami literackimi (jak to miało miejsce w przypadku pisarzy i w ramach ogólnego kształcenia), czy też chodziło o literaturę specjalistyczną dla wróżbiarzy, czyli teksty omenowe. W literaturze tej zawarto zgromadzone na przestrzeni ponad tysiąca lat wyniki obserwacji różnych zjawisk oraz pomyślnych i niepomyślnych zdarzeń, które zapowiadały. Oprócz tekstów omenowych istniały również podręczniki oraz korespondencja, w której mędrcy przekazywali sprawozdania królom. Niektóre z utrwalonych na piśmie omenów, np. sny lub obserwacje astronomiczne, były zwyczajnie obserwowane i zapisywane. Kiedy indziej w celu uzyskania omenu posługiwano się określonym mechanizmem (np. wróżeniem z wnętrzności zwierząt ofiarnych) lub ludzkim medium. Omeny zaczęto zapisywać i gromadzić już w okresie starobabilońskim (na początku II tysiąclecia przed Chr.). Zwykle miały one formę warunkową, „jeżeli—to”. Egzorcyści (zob. komentarz do Dn 1,20), do których jak się wydaje, zaliczano Daniela, posiadali również własną literaturę fachową. Specjalizowali się w rozpoznawaniu niebezpieczeństwa sygnalizowanego przez różne zwiastuny i znaki (zjawiska astronomiczne, sny, anomalie pogodowe) oraz w rytuałach, które miały zapobiegać złu. Przykładem utworów literackich magii obronnej są tzw. teksty namburbu.
5 Król przydzielił im codzienną porcję potraw królewskich i wina, które pijał. Mieli być wychowywani przez trzy lata, by po ich upływie rozpocząć służbę przy królu. 2Krl 25,29-30
1,4-5. Służba w królewskim pałacu. Szkolenie, któremu mieli zostać poddani młodzieńcy, przygotowywało ich do służby królewskiej. Jako dworzanie mogli wykonywać zawód pisarza, doradcy, wróżbity, dyplomaty, namiestnika prowincji lub sługi członków rodziny panującej. W pochodzących z VII w. przed Chr. listach do asyryjskich władców pojawia się pięć głównych rodzajów uczonych mężów pozostających na usługach władcy: astrologowie/pisarze, wróżbici, egzorcyści (tego określenia użyto w stosunku do Daniela i jego towarzyszy w w. 20), lekarze i śpiewacy wykonujący lamentacje. Szkolenie ludzi w kilku ze wspomnianych dziedzin naraz nie było niczym niezwykłym. Celem takiej edukacji cudzoziemców była asymilacja w następnym pokoleniu osób najwartościowszych i najbardziej błyskotliwych. Ich umiejętności miały służyć później Babilończykom zamiast ich wrogom.
1,5. Codzienna porcja potraw królewskich i wina. Wielu ludzi było uprawnionych do otrzymywania porcji potraw i wina z królewskiego stołu. Nie oznacza to, że byli oni w zażyłych, bliskich stosunkach z królem, lecz, że państwo ich utrzymywało. W okresie neobabilońskim racje żywnościowe przydzielano członkom administracji określonego szczebla, rzemieślnikom, artystom (miejscowym i cudzoziemskim), dyplomatom, przedsiębiorcom i śpiewakom/tancerzom oraz politycznym uchodźcom i deportowanym/przetrzymywanym jako zakładnicy w Babilonie członkom rodów królewskich. W zależności od swojej pozycji, ludzie ci otrzymywali racje jęczmienia i oliwy lub znacznie bardziej wystawną strawę. Ich utrzymanie obejmowało również zapewnienie ubrania i noclegu.
1,5. Potrawy królewskie. Termin patbag użyty w tym wersecie (i w pozostałej części rozdziału) występuje w języku perskim i jest przypuszczalnie zapożyczeniem. Oznacza porcję potraw przesłaną przez króla przyjaciołom królestwa. Nie ma powodu, by sądzić, że były to dania mięsne. Późniejsi Grecy, nawiązując do znanych z literatury perskiej opisów tego jadła, powiadali, że było to pieczywo z jęczmienia i pszenicy oraz wino.
1,5. Wychowywanie przez trzy lata. W okresie tym czas szkolenia pisarza wynosił trzy lata. W literaturze pochodzącej z okresu neobabilońskiego szkolenie owo obejmuje naukę języka oraz zapoznanie z utworami literackimi ze wspomnianych wyżej dziedzin, a także matematykę i muzykę. Możliwe, że okres kształcenia wróżbiarzy był dłuższy, brak jednak precyzyjnych informacji na ten temat w zachowanej literaturze starożytnej.
6 Spośród synów judzkich byli wśród nich: Daniel, Chananiasz, Miszael i Azariasz. 7 Nadzorca służby dworskiej nadał im imiona: Danielowi – Belteszassar, Chananiaszowi – Szadrak, Miszaelowi – Meszak, Azariaszowi zaś Abed-Nego.
1,7 Abed-Nego. Kopista prawdopodobnie zniekształcił rozmyślnie pogańskie imię Abed Nebo „sługa Nabu” (imię tego boga mieści się w imieniu Nabuchodonozor). Por. takie samo potraktowanie nazwy Baal w takich imionach, jak np. Iszbaal, Meribbaal, przekształconych w Iszboszet, Mefiboszet (2 Sm 2,8; 4,4).
1,7. Nowe imiona. Zmiana imienia oznaczała posiadanie władzy nad człowiekiem, który je nosił, i jego losem. Cudzoziemscy władcy okazywali tę władzę w całym okresie biblijnym. Ponieważ jednym z oczywistych celów procedury, której poddano Daniela, była asymilacja, nadanie babilońskiego imienia należało do pierwszych posunięć w tym procesie. Oprócz tego imiona zawierały często jakieś stwierdzenie na temat bóstwa, mogły więc, choćby w delikatny sposób, narzucać uznanie babilońskich bogów hebrajskim młodzieńcom.
8 Daniel powziął postanowienie, by się nie kalać potrawami królewskimi ani winem, które [król] pijał. Poprosił, więc nadzorcę służby dworskiej, by nie musiał się kalać. Jdt 12,2
1,8 W czasie przymusowej hellenizacji za Antiocha Epifanesa złamanie pokarmowych zakazów Prawa równało się apostazji (por. 2 Mch 6,18 — 7,42).
1,8. Skalanie potrawami królewskimi. Komentatorzy podają wiele powodów, dla których Daniel i jego towarzysze mogli odmówić spożywania potraw z królewskiego stołu. Większość hipotez zakłada przeciwieństwo między mięsem a warzywami (zob. komentarz do Dn 1,5 i 1,12 na temat tych problemów). Prawdą jest, że przyjmowanie potraw królewskich w jakimś stopniu zakładało poddanie się jego władzy, było tak jednak niezależnie od rodzaju potraw spożywanych przez młodzieńców. Żydowskie przepisy pokarmowe (potrawy koszerne) mogły uznawać mięso za nieczyste, lecz również niewłaściwe przechowywanie lub przygotowywanie innych produktów mogło je uczynić nieczystymi. Co więcej, żydowskie przepisy pokarmowe nie zabraniały spożywania wina. Pałac królewski był niewątpliwie zaopatrywany przez świątynie w najlepsze mięso zwierząt złożonych w ofierze (oraz w wino wylewane bogom na ofiarę płynną), jednak każdy rodzaj pokarmu mógł docierać podobną drogą. Decyzja Daniela i jego towarzyszy z pewnością nie ma nic wspólnego z wegetarianizmem lub unikaniem potraw bogatych w składniki odżywcze ze względów żywieniowych (zob. Dn 10,3). W literaturze międzytestamentalnej znaleźć można wiele przykładów Żydów, którzy uważali za rzecz konieczną powstrzymywanie się od spożywania potraw serwowanych przez pogan (Księga Tobiasza, Księga Judyty, Księga Jubileuszów). Skalanie wywoływał nie tyle jakiś element pożywienia, co cały proces asymilacji z pogaństwem. W tym momencie babilońska władza sprawowała kontrolę nad każdym elementem życia młodzieńców. Mieli niewiele możliwości przeciwstawienia się procesowi asymilacji, któremu ich poddano. Wykorzystali więc jedną z nielicznych dziedzin, w których mieli wybór - zachować czy nie własną odrębność.
9 Bóg zaś obdarzył Daniela przychylnością i miłosierdziem nadzorcy służby dworskiej. Rdz 39,4; Rdz 39,21; Est 2,9
10 Nadzorca służby dworskiej powiedział do Daniela: Obawiam się, by mój pan, król, który przydzielił wam pożywienie i napoje, nie ujrzał, że wasze [twarze] są chudsze niż twarze młodzieńców w waszym wieku i byście nie narazili mojej głowy na niebezpieczeństwo u króla. 11 Daniel zaś powiedział do strażnika, którego ustanowił nadzorca służby dworskiej nad Danielem, Chananiaszem, Miszaelem i Azariaszem:
12 Poddaj sługi twoje dziesięciodniowej próbie: niech nam dają jarzyny do jedzenia i wodę do picia. ...
nbogdanus