KSIĘGA HIOBA
Wstęp do Księgi Hioba.
Hi 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA: HISTORIA CIERPIEŃ BOGOBOJNEGO HIOBA.. Zamożność Hioba. Pierwsza rozmowa szatana z Bogiem.. Hiob traci bogactwa.
Hi 2. Druga rozmowa szatana z Bogiem.. Hiob dotknięty chorobą trądu. Hiob dotknięty chorobą trądu.
Hi 3. DYSKUSJA HIOBA Z PRZYJACIÓŁMI - PIERWSZY SZEREG MÓW... Skarga Hioba.
Hi 4. Pierwsza mowa Elifaza: Potrzeba ufności w Bogu.
Hi 5.
Hi 6. Odpowiedź Hioba: Tylko umęczony zna swą nędzę.
Hi 7.
Hi 8. Pierwsza mowa Bildada: Potęga Boża w służbie sprawiedliwości.
Hi 9. Odpowiedź Hioba: Bóg panem absolutnym..
Hi 10.
Hi 11. Pierwsza mowa Sofara: Nawróć się!
Hi 12. Odpowiedź Hioba: Mądrość i potęga Boga.
Hi 13.
Hi 14.
Hi 15. DRUGI SZEREG MÓW... Druga mowa Elifaza: Hiob sam siebie oskarża.
Hi 16. Odpowiedź Hioba: Sprawiedliwość Boża a ludzka nieprawość.
Hi 17.
Hi 18. Druga mowa Bildada: Gniew nic tu nie pomoże.
Hi 19. Odpowiedź Hioba : Triumf wiary człowieka opuszczonego.
Hi 20. Druga mowa Sofara: Sprawiedliwość nie zna wyjątków..
Hi 21. Odpowiedź Hioba: Fakty przeczą zasadzie odpłaty doczesnej.
Hi 22. TRZECI SZEREG MÓW... Trzecia mowa Elifaza: Bóg karze tylko za grzechy.
Hi 23. Odpowiedź Hioba: A przecież zło triumfuje.
Hi 24. Satyra społeczna: Na świecie panuje gwałt.
Hi 25. Trzecia mowa Bildada: Potęga Boga a słabość człowieka.
Hi 26. Odpowiedź Hioba: Uznaję wszechmoc Boga.
Hi 27. Trzecia mowa Sofara: Los niegodziwca.
Hi 28. Hymn o mądrości.
Hi 29. CZĘŚĆ DRUGA.. Mowa Hioba: Skarga i obrona.
Hi 30.
Hi 31.
Hi 32. MOWY ELIHU.. Pierwsza mowa Elihu: Uzasadnienie wtrącenia się do rozmowy.
Hi 33.
Hi 34. Druga mowa Elihu: Bóg wszystkich karze.
Hi 35. Trzecia mowa Elihu: Sprawy ludzkie nie są Bogu obojętne.
Hi 36. Czwarta mowa Elihu: Sens cierpień Hioba.
Hi 37.
Hi 38. MOWA BOGA.. Pierwsza mowa Boga: Mądrość Boża widoczna w świecie.
Hi 39.
Hi 40. Druga mowa Boga: Bóg panuje nad siłami zła.
Hi 41.
Hi 42. ODPOWIEDŹ HIOBA.. ZAKOŃCZENIE. Bóg gani przyjaciół Hioba. Hiob przywrócony do dawnego stanu.
Wstęp do Księgi Hioba
Księga Hioba składa się z części pisanych prozą, rozdz. Hi 1-2 [->Hi 1,1] i Hi 42,7-17, oraz z poematu, wyraźnie dzielącego się na dwie części: rozdz. Hi 3-28 [->Hi 3,1] i Hi 29-42,6 [->Hi 29,1].
Wstęp i zakończenie odbiegają formą literacką od poematu, z którym pozostają tylko w luźnym związku. Nie odrzucając historyczności samej osoby głównego bohatera, o którym wspomina Ez 14,14.20, musimy zaznaczyć, że rodzaj literacki tych części Księgi Hioba przypomina podania o świętych. Nic przeto dziwnego, że autor wprowadził tutaj i szatana, i przyjaciół Hioba jako przygotowanie do poematu.
Rozmaite rodzaje literackie można by wyróżnić w części poetyckiej. Dyskusje Hioba z przyjaciółmi, mowy Elihu i mowy Boga formą swoją przypominają przemowy sądowe. Rozdz. Hi 3-14 [->Hi 3,1] byłyby pierwszym tokiem mów poprzedzających sam przewód sądowy. Mowy sądowe zawierają się w rozdz. Hi 15-27 [->Hi 15,1] i w całej drugiej części poematu. W obydwu częściach najpierw przemawia Hiob, a po nim dopiero przyjaciele lub Elihu i wreszcie Bóg.
Trzeci tok mów, rozdz. Hi 24-27 [->Hi 24,1], jest dosyć pogmatwany i wymaga specjalnego uszeregowania. Rozdz. 28 [->Hi 28,1] będący punktem szczytowym pierwszej części nie jest zrozumiały w ustach Hioba, gdyż jego treść idzie dalej, aniżeli na to pozwala tok myśli człowieka cierpiącego. Nie jest jednak sprzeczny z przewodnią myślą autora, który w ten sposób przygotowuje przyszłą odpowiedź Boga, stanowiącą pointę poematu (rozdz. 38-41 [->Hi 38,1]). Treść rozdz. 28 [->Hi 28,1] nie kieruje się przeciw osobie głównego bohatera, a raczej przeciw jego rozmówcom, zbytnio upraszczającym zagadnienie, gdyż główny nacisk spoczywa na tajemnicy planów mądrości Boga. W rozdz. 28 i w mowach Boga podkreśla się tajemnicę mądrości Boga. Mowy przyjaciół utrzymane są w stylu nauki mędrców, czego przykład znajdujemy w literaturze egipskiej. Chodziło im o przekonanie cierpiącego Hioba lub audytorium sądowego.
W poemacie można by jeszcze znaleźć fragmenty lub całe partie zaczerpnięte z lamentacji indywidualnych, których klasyczny przykład znajdujemy w Psalmach. Hiob powołuje się na reguły postępowania moralnego, potwierdzając je przysięgą połączoną ze złorzeczeniem sobie samemu na wypadek mówienia nieprawdy. Żądaniem jego jest osobiste spotkanie z Bogiem, który ma potwierdzić jego niewinność, a tym samym wykazać błąd nastawienia przyjaciół i ich szkoły.
Większe trudności przedstawiają mowy Elihu. W całości poematu nie ma o nim wzmianki. Nikt mu nie odpowiada, jak również nikt go nie wprowadził. Argumentacja jest często niezgodna z mowami Hioba. Można wyprowadzić stąd wniosek, że chodzi tu raczej o dodatek do księgi już napisanej. Autor żył prawdopodobnie po niewoli babilońskiej, w V w. przed Chr.
Sam problem cierpienia i sprawiedliwości Bożej jest tak naświetlony, że nie ma tam logicznie prowadzonego dialogu w stylu greckim. Przyjaciele stoją na stanowisku dawnych mędrców znanych na całym Bliskim Wschodzie. Pomiędzy działaniem a nagrodą czy karą człowieka istnieje ścisła zależność, choćby się to nam niekiedy wydawało trudne do zrozumienia. Każdy powinien się spodziewać kary, bo nikt nie jest wolny od upadków. Hiob powinien się zwrócić do Boga, pokutować za grzechy, a Bóg mu szczęście przywróci.
Hiob jednak nie uznaje takiego rozumowania. W sumieniu swym jest przekonany, że nie popełnił winy wymagającej ekspiacji. Czeka na śmierć albo domaga się sprawiedliwego przewodu sądowego wobec samego Boga, który go zna lepiej. Nie widząc w cierpieniu następstwa grzesznego życia, musiałby uznać w Bogu swojego osobistego przeciwnika. Zdaje on sobie jednak sprawę z faktu, że ten sam Bóg jest równocześnie jego jedynym oparciem. Apeluje więc do Boga, aby On sam rozstrzygnął spór i uznał jego niewinność. Tym samym uznaje jeszcze ciągle w Nim przyjaciela i zbawcę (Hi 16,19nn; Hi 19,23nn).
W mowach Boga Hiob otrzymuje częściową odpowiedź na swoje trudności.
Z cudownych rządów Bożych przebija wielkość niepojęta dla umysłu ludzkiego. Przejawia się ona w tym, że Bóg troszczy się o wszystko na świecie. Bóg, w którym Hiob widział swojego przeciwnika, jest i pozostanie dobrym Bogiem, kochającym wszystkie swoje stworzenia. Pełnego rozwiązania tego problemu musimy jednak szukać dopiero w NT - w krzyżu Chrystusa.
Specjalną cechą tej księgi jest jej charakter uniwersalny przy podkreślaniu praw jednostki. Nie wspomina się tutaj o kulcie ani nawet o przymierzu lub osobowości zbiorowej. Głównym rysem Boga jest Jego opieka i miłość do stworzeń. Autor występuje przeciwko pewnym błędnym ujęciom mędrców, jakoby czyn dobry był automatycznie nagradzany już tutaj, na ziemi, podobnie jak zły czyn - karany. Plany Boże pozostaną na zawsze pewną niewiadomą.
Księga Hioba nie jest jedyną księgą omawiającą problem cierpienia. Można tu mówić o podobieństwie, czy nawet zależności literackiej od wielu wzorów znanych na Bliskim Wschodzie. Nasz jednak autor góruje nad nimi: wzniosłością idei Boga, którą zawdzięcza objawieniu Bożemu, następnie bogactwem form literackich, wreszcie pięknem opisów świata czy Szeolu. Wzorami dla nich mogły być Ps 104[103],1; Ps 136[135],1; Ps 148,1; lamentacje, prośby itd. Opis świata przypomina Rdz 1,1-2,4a; Prz 8,22-31. Pierwowzorem Hioba mógł być Mojżesz (Wj 33,11-14; Lb 14,13-19); Eliasz (1 Krl rozdz. 17-19 [->1 Krl 17,1]); Ozeasz (rozdz. 1-3 [->Oz 1,1]), a przede wszystkim prorok Jeremiasz i Sługa Jahwe z Księgi Izajasza.
W tradycji Hiob był uznawany za typ Chrystusa cierpiącego niewinnie. W liturgii czyta się niektóre rozdziały tej księgi w oficjum za zmarłych, gdzie mają one wyrażać cierpienia duszy spragnionej Boga i szczęścia wiecznego po wyjściu z miejsca próby, jakim jest czyściec.
Lektura tekstu Hioba przedstawia pewne trudności. Język jest różny od innych ksiąg ST, wiele słów i form jest niezrozumiałych. Tłumaczenia starożytne też nie rozwiązują sprawy. Hiob w LXX jest tłumaczeniem literackim, wolnym, lub może pochodzi z innego tekstu, różnego od znanej nam wersji hebrajskiej.
Hi 1
CZĘŚĆ WSTĘPNA: HISTORIA CIERPIEŃ BOGOBOJNEGO HIOBA
Zamożność Hioba
1 Żył w ziemi Us człowiek imieniem Hiob. Był to mąż sprawiedliwy, prawy, bogobojny i unikający zła. Ez 14,14+
1,1-2,13 Autor zachował w tej opowieści prozą jej charakter opowieści ludowej.
1,1 w ziemi Us. Bez wątpienia terytorium na południe od Edomu. Por. Rdz 36,28; Lm 4,21.
1,1. Us. Położenie ziemi Us nie jest dokładnie znane. Może to być ogólne określenie Bliskiego Wschodu. Na to, że miejsce owo znajdowało się na południu, wskazuje tekst z Lm 4,21, w którym czytamy, iż córka Edomu mieszka w ziemi Us. Jednak w Jr 25,20-21 Us związane jest z Filisteą, Edomem i Moabem.
2 Miał siedmiu synów i trzy córki. Rdz 12,16; Rdz 13,2; Rdz 26,14
3 Majętność jego stanowiło siedem tysięcy owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset jarzm wołów, pięćset oślic oraz wielka liczba służby. Był najwybitniejszym człowiekiem spośród wszystkich ludzi Wschodu.
1,3 ludzi Wschodu. Termin ten oznacza wszystkich mieszkańców ziem na wschód od Palestyny, a zwłaszcza Edomu i Arabii (por. Lb 24,21+).
1,3. Wielkość stad. Stada Hioba były ogromne. Arystoteles podaje, że wszyscy Arabowie posiadali 3000 wielbłądów, tyle samo, ile miał Hiob. Liczbę zwierząt można porównać do 3000 owiec i 1000 kóz Nabala (1 Sm 25,2). W tekstach z III tysiąclecia przed Chr. czytamy, że stado będące własnością świątyni liczyło ok. 14 000 owiec, jednak prywatne stada były zwykle znacznie mniejsze. Stada ludów osiadłych, wypasane w jednym miejscu, nie przekraczały zwykle 300 zwierząt. Stada odbywające wędrówki sezonowe liczyły 200-500 sztuk. Największe były stada nomadów, idące w dziesiątki tysięcy. Stosunek liczby zwierząt dużych do małych jest w stadzie Hioba typowy. Większość danych liczbowych, jakie mamy, pochodzi z asyryjskich list danin, które nie podają informacji na temat liczebności prywatnych stad.
1,3. Ludzie Wschodu. Określenie „ludzie Wschodu” (dosłownie „synowie Wschodu”) w językach semickich oznacza zwykle mieszkańców obszarów na wschód od Byblos, na których zamieszkiwały wiodące na wpół wędrowny tryb życia grupy Semitów. W taki sposób termin ten został użyty w egipskiej Opowieści o Sinuhe pochodzącej z początku II tysiąclecia przed Chr. W Rdz 29,1 termin ten oznacza Aramejczyków żyjących w północnej części dorzecza Eufratu. W Iz 11,14 odnosi się do Edomitów, Moabitów i Ammonitów, zaś w Sdz 6,3 do Madianitów. Wydaje się więc, że „ludzie Wschodu” jest terminem równie ogólnym jak „Us”.
4 Synowie jego mieli zwyczaj udawania się na ucztę, którą każdy z nich urządzał po kolei we własnym domu w dniu oznaczonym. Zapraszali też swoje trzy siostry, by jadły i piły z nimi.
5 Gdy mijał czas ucztowania, Hiob dbał o to, by dokonywać ich oczyszczenia. Wstawał wczesnym rankiem i składał całopalenie stosownie do ich liczby. Bo mówił Hiob do siebie: Może moi synowie zgrzeszyli i złorzeczyli Bogu w sercach? Hiob zawsze tak postępował. 1Sm 16,5
1,5 oczyszczenia. Dosł.: „uświęcenia”. Chodzi tu o ryty uwalniające od nieczystości, która czyniła niezdolnym do uczestniczenia w życiu kultowym (por. Kpł 11,1+).
— złorzeczyli. Tekst hebr.: „błogosławili”. Tak też w 1,11 i 2,5.9. Pierwotne słowo „przeklinać”, „bluźnić” zamieniono, by uniknąć pejoratywnego terminu obok imienia Boga.
1,5. Oczyszczenie po uczcie. W Izraelu określano poziom czystości niezbędny do „pozostania w obozie” oraz do wkroczenia do miejsca świętego i przedsionków świątyni. Hiob skrupulatnie wykonuje wszystkie rytuały, by cały czas utrzymywać odpowiedni poziom czystości siebie samego i swojej rodziny. Podobnie jak Balaam z Lb 23 Hiob nadzorował składanie ofiar jako patriarcha rodu, nie będąc wszakże kapłanem. Balaam musiał złożyć w ofierze 1 cielca, 1 owcę i 7 baranków (Lb 29,36). Możliwe, że oczyszczenie obejmowało obmycie się i zmianę odzieży (Rdz 35,2 i Wj 19,10).
1,5. Złorzeczenie Bogu w sercu. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „złorzeczenie” znaczy dosłownie „błogosławienie”. Eufemizm ten pojawia się również w innych miejscach Pisma Świętego (np. Hi 1,11; 2,5.9; 1 Krl 21,10.13) i często oznacza „gardzić, lekceważyć”. Zatem zamiast przeklinać Boga, dzieci Hioba mogły Go jedynie zaniedbywać lub lekceważyć. Termin ten może oznaczać wszystko - od braku szacunku po zuchwałą zniewagę.
Pierwsza rozmowa szatana z Bogiem
6 Pewnego dnia, gdy synowie Boży przyszli stawić się przed Panem, szatan też przyszedł z nimi. 1Krl 22,19-23; Rdz 6,1+
1,6 Bóg przyjmuje na audiencji lub udziela jej w pewne dni, podobnie jak czyni monarcha. — Na temat „synów Bożych” por. 2,1; 38,7; Rdz 6,1-4; Ps 29,1; 82,1; 89,7. Mowa tu o istotach wyższych od człowieka, tworzących dwór Jahwe i Jego radę. Utożsamia się je z aniołami (w Sept: „aniołowie Boży”; por. Tb 5,4+).
— szatan. BJ: „Szatan”. Poprzedzony rodzajnikiem, jak w Za 3,1-2, termin ten nie jest jeszcze imieniem własnym — stanie się nim dopiero w 1 Krn 21,1. Według etymologii hebr. oznacza „przeciwnika” (por. 2 Sm 19,23; 1 Krl 5,18; 11,14.23.25) lub „oskarżyciela” (Ps 109,6), ale tu chodzi raczej o rolę szpiega. Jest to postać dwuznaczna, różna od synów Bożych, sceptyczna w stosunku do człowieka, czyhająca na jego błędy, zdolna rozpętać przeciw niemu wszelkie rodzaje zła, a nawet do niego popchnąć (por. też 1 Krn 21,1). Jeśli szatan nie okazuje zdecydowanej wrogości wobec Boga, to wątpi w powodzenie Jego dzieła, gdy chodzi o stworzenie człowieka. Oprócz cynicznego szatana, chłodno i nieżyczliwie ironicznego, zarysowuje się obraz pesymistycznej istoty, która żywi wrogość do człowieka, ponieważ ma powody do zazdrości. Tekst nie zajmuje się jednak motywami takiej jego postawy, ale wszystko to sprawi, że będzie on bliski innym zarysom czy figurom ducha zła, zwłaszcza węża z Rdz 3, z którym ostatecznie stopi się w jedno (por. Mdr 2,24; Ap 12,9; 20,2), by się stać ucieleśnieniem mocy diabelskiej (por. Łk 10,18).
1,6. Aniołowie (synowie Boży). Na Bliskim Wschodzie „synowie Boży” uważani byli za pomniejszych członków panteonu. W tekstach mezopotamskich i ugaryckich pojawiają się wzmianki o zgromadzeniach bogów i boskiej radzie. W Izraelu synowie Boży są aniołami, którzy, podobnie jak synowie bogów, stają przed obliczeni Pana na Bożej radzie. Micheasz, syn Jimli, miał wizję zgromadzenia Bożego, na którym Bóg spotkał się ze swymi poddanymi (1 Krl 22,19-23). Synowie Boży są nazwani „bogami” w Ps 82,1.6.
1,6. Szatan. Należy zauważyć, że termin satan (dosłownie „oskarżyciel”) został poprzedzony hebrajskim przedimkiem określonym. Z kontekstu Księgi Hioba wynika, że dotyczy on raczej funkcji i nie pełni roli nazwy właściwej. Chociaż osoba występująca w roli oskarżyciela Hioba mogła zostać później nazwana szatanem, nie można mieć w tej sprawie pewności. Hebrajskie słowo satan jest używane na oznaczenie przeciwnika i stosowane w odniesieniu do ludzi i postaci nadprzyrodzonych. Nawet anioł Pański może spełniać tę funkcję (Lb 22,22). Termin ten zaczął pełnić rolę imienia dopiero w okresie międzytestamentalnym (dokładnie w II w. przed Chr.). Ludzie przedstawiani jako przeciwnicy zwykle siedzą Bożą politykę albo rzucają wyzwanie Boskim decyzjom. Nie jest jasne, czy szatan był jednym z synów Bożych/aniołów.
1,6. Rola oskarżyciela. Termin satan oznacza osobę, która występuje w sądzie w roli oskarżyciela. Ten sam termin używany jest na oznaczenie politycznego przeciwnika, który stara się obalić króla (np. 2 Sm 19,22). Stosowany jest też do tego, kto wysuwa przeciw komuś zarzuty w sądzie (Ps 109,6; Za 3,1-2). W Persji i Asyrii podobni „tajni agenci” przemierzali ziemie imperium, starając się wybadać lojalność określonych grup lub jednostek, następnie zaś przedstawiając oskarżenia na dworze.
7 I rzekł Bóg do szatana: Skąd przychodzisz? Szatan odrzekł Panu: Przemierzałem ziemię i wędrowałem po niej. Za 3,1-2; Rdz 3,1+; Łk 22,31
8 Mówi Pan do szatana: A zwróciłeś uwagę na sługę mego, Hioba? Bo nie ma na całej ziemi drugiego, kto by tak był prawy, sprawiedliwy, bogobojny i unikający grzechu jak on. 9 Szatan na to do Pana: Czyż za darmo Hiob czci Boga?10 Czyż Ty nie ogrodziłeś zewsząd jego samego, jego domu i całej majętności? Pracy jego rąk pobłogosławiłeś, jego dobytek na ziemi się mnoży. 11 Wyciągnij, proszę, rękę i dotknij jego majątku! Na pewno Ci w twarz będzie złorzeczył. 12 Rzekł Pan do szatana: Oto cały majątek jego w twej mocy. Tylko na niego samego nie wyciągaj ręki. I odszedł szatan sprzed oblicza Pańskiego. Hiob traci bogactwa
...
nbogdanus