PIERWSZA KSIĘGA MACHABEJSKA
Wstęp do Pierwszej Księgi Machabejskiej.
1 Mch 1. PRZYCZYNY I WYBUCH POWSTANIA MACHABEJSKIEGO.. Aleksander Wielki i jego następcy. Helleniści w Jerozolimie. Wyprawa Antiocha IV na Egipt. Pierwszy rabunek świątyni jerozolimskiej. Zburzenie Jerozolimy. Akra. Dekret Antiocha IV Epifanesa.
1 Mch 2. Matatiasz i jego synowie. Wybuch powstania. Pierwsze walki. Działalność Matatiasza. Śmierć Matatiasza.
1 Mch 3. JUDA MACHABEUSZ. Śmierć Matatiasza. Zwycięstwo nad Apoloniuszem.. Zwycięstwo nad Seronem.. Przygotowania króla do wyprawy na Wschód.
Przygotowania do bitwy z Nikanorem i Gorgiaszem..
1 Mch 4. Klęska Gorgiasza. Klęska Lizjasza. Oczyszczenie świątyni.
1 Mch 5. Walki z sąsiednimi narodami. Walki w Galilei. Walki w Gileadzie. Nieposłuszeństwo Józefa i Azariasza. Wyprawa przeciw Idumejczykom i Filistynom..
1 Mch 6. Śmierć króla Antiocha IV Epifanesa. Antioch V Eupator a Juda Machabeusz. Bitwa pod Bet-Zacharia. Oblężenie świątyni jerozolimskiej.
1 Mch 7. Demetriusz I Soter. Alkimos i Bakchides w Judei. Nikanor w Judei.
1 Mch 8. Wieści o Rzymianach. Przymierze Judy z Rzymianami.
1 Mch 9. Śmierć Judy Machabeusza. JONATAN.. Jonatan wodzem.. Ucieczka Jonatana i zemsta na Nabatejczykach. Bitwa u brzegów Jordanu. Fortyfikacje Bakchidesa. Śmierć Alkimosa. Ostatni napad Bakchidesa.
1 Mch 10. Demetriusz I i Aleksander wobec Jonatana. List Demetriusza i jego śmierć. Małżeństwo Aleksandra i Kleopatry. Walka Jonatana z Apoloniuszem..
1 Mch 11. Koniec panowania Aleksandra I Balasa. Pojednanie się Jonatana z Demetriuszem II. Walki Jonatana z Tryfonem.. Antioch VI i walki Jonatana w jego sprawie.
1 Mch 12. Przymierze z Rzymem i Spartą. Dalsze walki Jonatana i Szymona. Odbudowa miast Judei. Podstęp Tryfona.
1 Mch 13. SZYMON.. Szymon wodzem.. Śmierć Jonatana. Grobowiec Machabeuszów.. Ogłoszenie niezależności Judei. Zdobycie Gezer i Akry.
1 Mch 14. Demetriusz II w niewoli. Pieśń ku czci Szymona. Przymierze z Rzymem i Spartą. Dokument ku czci Szymona.
1 Mch 15. Antioch VII Sidetes królem.. Powrót poselstwa z Rzymu. Antioch VII przeciwko Szymonowi. Wyprawa Kendebajosa przeciwko Judei.
1 Mch 16. Śmierć Szymona.
Wstęp do Pierwszej Księgi Machabejskiej
Pierwsza Księga Machabejska jest księgą historyczną. Napisał ją nieznany, ale dobry historyk, naoczny świadek niektórych walk Machabeuszów, którzy dopuścili go do archiwum z państwowymi dokumentami. Krótko przed śmiercią Szymona, pomiędzy r. 135 a 130 przed Chr., spisał on dzieje 40 lat (175-135) walk Matatiasza i trzech jego synów z wojskami państwa Seleucydów. Władze tego państwa, począwszy od króla Antiocha IV Epifanesa, pragnęły kulturę hellenistyczną łącznie z pogańską religią narzucić całej Syrii, a więc także Żydom. Wtedy w obronie objawionej, monoteistycznej religii wystąpili powstańcy w Judei, małej części jednej prowincji syryjskiego państwa.
W opowiadaniu swoim autor, jak się wydaje na pierwszy rzut oka, pominął sprawy religijne. Uważał on jednak, że Juda i jego bracia to są ci mężowie, których rękami Bóg ratował Izraela (1 Mch 5,61n). Mając to na uwadze autor podkładał religijną myśl pod każde opisywane wydarzenie. W tym celu autor przedstawił klęskę Żydów jako wyraz gniewu Bożego, a ich zwycięstwo jako łaskę Bożą, podawał modlitwy małej liczby judejskich żołnierzy zwyciężających wielką liczbę nieprzyjaciół, aby czytelnik się domyślił, że stało się to przy Bożej pomocy. W tym celu również opis każdego poszczególnego wydarzenia i przebieg wszystkich zmagań tak układał, że czytelnikowi nasuwa się myśl o Bogu, który bezpośrednim cudownym działaniem nie wchodził w dzieje, ale który przy pomocy synów Matatiasza utrzymywał cały naród w prawdziwej wierze, chociaż ten miał wszystkich przeciwko sobie. Przez to sugestywne podsumowanie myśli o Bogu w dziejach Judy i jego braci, autor 1 Mch okazał się prawdziwym mistrzem jako pisarz religijnej historii.
1 Mch była napisana po hebrajsku, styl jej naśladował pisarzy historycznych ksiąg biblijnych, ale równocześnie zbliżał się do historycznych dzieł świata greckiego. Na wartość 1 Mch zwrócił już uwagę Józef Flawiusz, który korzystał z niej pełną dłonią (Ant 12n). Żydzi palestyńscy jednak księgi tej nie przyjęli do swego kanonu ksiąg świętych. Za natchnioną natomiast uznali ją Żydzi aleksandryjscy, a za nimi Kościół. Księga została przetłumaczona na język grecki i ten tylko tekst się przechował. Kiedyś Luter żałował, że odrzuciwszy wtórnokanoniczne księgi biblijne nie zrobił wyjątku dla 1 Mch, a spośród dzisiejszych Żydów wielu chciałoby uznać 1 Mch za świętą.
1 Mch 1
PRZYCZYNY I WYBUCH POWSTANIA MACHABEJSKIEGO
Aleksander Wielki i jego następcy
1 Aleksander, syn Filipa, Macedończyk, wyruszył z kraju Kittim, a po zwycięskich walkach pokonał Dariusza, króla Persów i Medów, i w jego miejsce objął panowanie najpierw nad Helladą.
1,1 - Aleksander III Wielki panował: 336-323 przed Chr., Filip II (360-336 przed Chr.); "Kittim", tj. z Grecji, ściśle z Macedonii; "walkach" - w r. 334 nad brzegiem rzeki Granikos, w r. 333 pod Issos i w r. 331 koło Arbeli. Dariusz III Kodoman (336-331 przed Chr.).
2 Prowadził on wiele wojen: zdobył [wiele] warowni i wytracił królów ziem. 3 Dotarł aż na krańce ziemi, a nabrał łupów od mnóstwa narodów. Cała ziemia przed nim zamilkła, jego zaś serce wbiło się w pychę.
1,3 - "Na krańce świata" - do Indii; "wbiło się w pychę" - zażądał boskiego kultu; ostatnie słowa Wlg umieszcza na końcu w. 4.
4 Zebrał bowiem bardzo liczne wojsko i rządził państwami, narodami i [ich] władcami tak, że płacili mu daniny. 5 A potem padł na łoże i uświadomił sobie, że umiera.
1,5 - W r. 323 przed Chr.
6 Przywołał więc najznamienitszych swoich wodzów, tych, którzy od młodości z nim razem byli wychowywani, i jeszcze za życia rozdzielił swoje królestwo pomiędzy nich.
1,6 - Szeroko rozpowszechniona opinia.
7 Aleksander panował dwanaście lat i umarł, 8 a jego wodzowie objęli władzę, każdy nad swoim działem. 9 Po jego śmierci wszyscy włożyli sobie na głowy diademy [królewskie] – po nich zaś ich synowie na wiele lat – i dokonali wiele złego na ziemi.
Helleniści w Jerozolimie
10 Spomiędzy nich wyszedł grzeszny korzeń – Antioch Epifanes, syn króla Antiocha. Przebywał on w Rzymie jako zakładnik, a zaczął panować w sto trzydziestym siódmym roku panowania greckiego. 2Mch 4,7 2Mch 4,9-17
1,10 - Epifanes - Antioch IV Epifanes, syn Antiocha III Wielkiego (223-187 przed Chr.); "zakładnik" - po bitwie pod Magnezją w roku 189 przed Chr.; "panowania greckiego" - tj. ery Seleucydów, liczonej od r. 311 przed Chr.
11 W tym to czasie wystąpili spośród Izraela synowie wiarołomni, którzy podburzyli wielu ludzi, mówiąc: Pójdźmy zawrzeć przymierze z narodami, które mieszkają wokoło nas. Wiele złego bowiem spotkało nas od tego czasu, kiedy się od nich oddaliliśmy. 12 Słowa te w ich mniemaniu uchodziły za dobre.
1,12 - Zob. 2 Mch 4,7nn.
13 Niektórzy zaś spomiędzy ludu zapalili się do tej sprawy i udali się do króla, a on dał im władzę, żeby wprowadzili pogańskie obyczaje. 1Kor 7,18
1,13 – do króla. Antiocha IV Epifanesa.
14 W Jerozolimie więc wybudowali gimnazjum według pogańskich zwyczajów.
1,14 - Szkoła, w której uczono przede wszystkim gimnastyki, ale równocześnie hellenizowano Żydów.
15 Pozbyli się też znaku obrzezania i odpadli od świętego przymierza. Sprzęgli się także z poganami i zaprzedali się [im], aby robić to, co złe.
Wyprawa Antiocha IV na Egipt
16 Gdy Antioch uznał, że umocniła się jego władza królewska, powziął zamiar opanowania ziemi egipskiej, by sprawować władzę królewską nad dwoma państwami. Dn 11,25-28; 2Mch 5,1
1,16 - nad dwoma państwami. Seleucydów (Syria) i Lagidów (Egipt).
17 Wtargnął więc do Egiptu z wielkim wojskiem i rydwanami, słoniami, konnicą i silną flotą 18 i rozpoczął wojnę przeciwko Ptolemeuszowi, królowi Egiptu. Ptolemeusz wycofał się przed nim i uciekł, a padło wielu zabitych.
1,18 - Ptolemeusz VI Filometor (181-146 przed Chr.).
19 W Egipcie [wojska Antiocha] zdobyły warowne miasta, a on zgarnął łupy w ziemi egipskiej.
Pierwszy rabunek świątyni jerozolimskiej
20 Pobiwszy Egipt w sto czterdziestym trzecim roku, Antioch wycofał się i z wielkim wojskiem wyruszył przeciw Izraelowi, i to do Jerozolimy wyruszył. 2Mch 5,11-16
1,20 - Rok 169 przed Chr. Zob. 2 Mch 5,11-16.
21 W swojej pysze wtargnął do świątyni i zabrał złoty ołtarz i świecznik, i wszystkie jego sprzęty, 22 stół pokładny, naczynia do ofiar płynnych, czasze, złote kadzielnice, zasłonę; a wieńce, złote ozdoby fasady świątynnej – wszystko zdarł.
23 Zabrał srebro, złoto i kosztowne naczynia; zabrał też ukryte skarby, które odnalazł. 2Mch 5,21
24 Zabrawszy to wszystko, odszedł do swojego kraju, a [w Jerozolimie] uczynił rzeź i przemawiał z ogromną pychą. 25 Na Izraela zaś spadła głęboka żałoba po wszystkich ich siedzibach; 26 narzekali przełożeni i starsi, dziewczęta i młodzieńcy opadli z sił, a piękność niewiast zniknęła. 27 Każdy małżonek począł lamentować, i płakała ta, która siedziała na łożu małżeńskim. 28 Ziemia się zatrzęsła z powodu tych, którzy na niej mieszkali, a cały dom Jakuba okrył się wstydem.
Zburzenie Jerozolimy
29 Po dwóch latach król posłał do miast judzkich głównego poborcę podatków. Przybył on do Jeruzalem z wielkim wojskiem. 2Mch 5,24-26
1,29 - Popr. wg 2 Mch 5,24-26; LXX i Wlg mają tu: "przełożonego nad podatkami".
30 W zdradliwy sposób zapewniał ich o pokoju, a oni mu uwierzyli. Wtedy nagle napadł na miasto, zadał im wielką klęskę i spomiędzy Izraela wytracił wielu ludzi. 31 Zgarnął łup z miasta, potem je spalił, a domy jego i mury dokoła zburzył. 32 Kobiety i dzieci wzięli do niewoli, bydło zaś sobie przywłaszczyli.
Akra
33 Miasto Dawidowe otoczyli wysokim obronnym murem oraz obronnymi wieżami, tak że stało się ono dla nich zamkiem warownym.
1,33 - Wschodnia część Jerozolimy.
34 Tam osadzili grzeszny naród, ludzi wiarołomnych, a ci się tam obwarowali.
1,34 - Syryjczyków, pogan.
35 Nagromadzili sobie broni i żywności, złożyli tam łupy zdobyte w Jerozolimie, i stali się groźną matnią.
1,35 - Dla Żydów.
36 [Zamek] stał się dla świątyni zasadzką i złośliwym przeciwnikiem Izraela – w każdym czasie. 37...
nbogdanus